Австралия материгінің зерттелу тарихы

Қазақстан Республикасының  Ғылым және Білім минитрлігі

Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық  Институты

География және Экология кафедрасы

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

 

 

 

Тақырыбы: Австралия материгінің зерттелу тарихы

    Пәні: Құрлықтар мен мұхмттар  географиясы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                Кіріспе.

 

Австралия дүниежүзінде көлемі жағынан ең кіші және ең соңғы  болып ашылған материк. Австралия  материгінің зерттелу тарихы қаншама  мыңжылдықтырды қамтыса да, ол өзінің кезеңдерінде қиындықтар мен шымамдылықтарды талап еткен болатын. Өзінің әркелкі  даму сатыларында тарихқа белгілі ұлы саяхатшылар, ұлы теңіз жүзушілер, ұлы зерттеушілер мен ұлы ғалымдардың есімімен ашылған. Жалпы XVIII ғасырдан бастап зертеліп келе жатқан материк өз басынан көптеген қиындықтарды кешірген болатын.

Австралия материгінің  даму тарихын бірнеше кезеңдерге бөліп қарастыруға болады. Ең алғашында  саяхатшылар тек тауар сату жолдарын іздесе, кейін Австралия материгінің  жер бедеріне, табиғатына, пайдалы  қазбаларына, жер көлеміне қызығып зерттеулер жүргізу арқылы материкті бөлшектеп ашқан болатын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.Австралияның алғашқы ашылулары.

 

XVIII ғасырға дейін Еуропа  халқының ғалымдары ешкім мекендемеген           « Австралия » жерінің барына  сенген. ( латынша auster – « оңтүстік жел » ). Оңтүстік жарты шардағы 4-ші континент, ол жер бетін төмен түсірмейтін етіп өзіннің салмағымен ұстап тұрған. Бірақ XVIII ғасырдың аяғындағы ғалымдардың айтуынша бұл болжам оларды тұғырыққа тіреген.Олар үлкен мұхитты ашып, шет жағасында аралдармен қоршалған, ең ірі аралын кейін олар – Австралия деп атап қояды. Ол Франция королі Бино Польмье де Гонневиль атынан 1504 жылы 6 қаңтарда бекітілген және бұл арал – континентті өзінің қол астында қалдырған. Ол өзінің кішкентай каравелла « Espoin  « Надежда » кемесінің якорін көтеріп және Огфлер портынан шығып, Үндістанға бет бұрған ».Сол дәуірде барлық Франция, Англия, Португалия, Испания, Нидерлан кемелері бір жолмен ғана жүрген. Еш ойламастан, қатты дауылдың әсерінен ауысқан бағытта 1504 жылы 6 қаңтарда олар оңтүстік жарты шардағы жұмақ жерін ашқан. Сол кезден бастап ол « Оңтүстік Франция » деп аталған.Франция Үндістанға барар жолда Доброй Надежда мүйісінен өте берісінде аралық тұрақтың пайда болуына қуанарында, өкінішке орай Гонневиль ол бағыттың қай жаққа ауытқаның дұрыс айта алмаған. Тектен – текке француз теңізшілері бұл жерді іздеген. Олардың қозғалысы тым шығысқа немесе оңтүстікке кете берген. Континенттің ашылу салтанаты голланд Виллем Янсзонның үлесіне тиген. Ол 1606 жылы Австралияның солтүстік нүктесіне жеткен. Бірақ бұл « Жаңа Голландия » ешкімнің көңілінен шықпаған. 1606 жылы испандық Лумс Ваэс де Торрес Жаңа Гвинея және Солтүстік Австралия бұғазы аралығынан өтеді. Сол кезден бастап ол сол кісінің есімімен – Торрес бұғазы деп аталып кеткен. 1616 жылы голландық Дик Хартог континенттің батыс бөлігінде тоқтап, мұндағы аты белгілі Шарк – Бей шығанағы және Манки – Мианың ғажайып туристік пляжі орналасқан. 1642 жылы Шығыс Үндістан губернаторы Антон ван Димен Австралияның батыс және оңтүстік жағалауын зерттеуге экспедицияны жібереді.Джакартадан жүзіп өткен кеме оның елшісі Абел Тасман аралдың батыс жағалауында қоныстанып, Ван Димен деп жерді атаған ( кейін оны Тасмания деп атап кеткен ), Голландияның атынан ол толығымен Тасмананның қолданылуына беріледі.

Біраз уақыттан кейін  ағылшын теңіз жүзушісі Уильям Дампир, ол Америкада испандық порттарды  ұрлаумен және дүние жүзін үш рет  айналып шыққанымен белгілі болып, Тының мұхитының кеңістігін зерттеген. Оның қызықты хабарлауынан кейін 1688 жыл британ үкіметі оның қол астына « Roerbuck » кемесін беріп, Австралия континентінің солтүстік – батыс жағалауын зерттеу үшін жібереді. Дампир Австралияның солтүстік – батыс жағалауында бірнеше аралдарды ашып, кейін өз атымен атаған. Австралияны француздардың алғашқы болып ашуынан екі ғасыр өткеннен кейін, Сент – Аллуарн батыс жағалауында қоныстанып, 1772 жылы Людовик XV корольдің атынан осы жерді иемдерді. Осындай қысқа период ішіндегі Францияның Австралияға деген қызығушылығы француз теңіз жүзушісі Луи Антуан де Бугенвиль 1766 жылы Үлкен Тосқауыл рифі арқылы өтеді. Қазіргі кезде бұл саяхаттардан тек министрлік архивтағы сарғайған қағаздардан және картадағы француздардың бірнеше аттары ғана қалған. Франция елінің ішіндегі саясаттық режимдердің ауысуынан Австралияның болашағына деген қызығушылықты жоғалтқан. Ал ағылшындар өздерінің қарамағынан систематиялық зерттеулер жүргізіп, сол жерге бірнеше ғылыми экспедиторларды жіберген. 1770 жылы Австралияға бірінші болып жеткен белгілі саяхатшы Джеймс Кук болған.

Сол кездері ағылшындар, француздардың жаулап алуынан қорқып, шығыс жағалауына жақын қоныстанып, ал Франция болса, Жаңа Зеландия аннексиялауды жалғастырған. 1840 жылға қарай ағылшындардың қысымымен,Франция Австралия және Жаңа Зеландияны тастап, Тынық мұхитының қиыр шығысына бет бұрып Жаңа Каледонияда тұрақтанады.

 

 

I.1. Австралияның ресми ашылулары

 

XVII ғасырдың соңына  дейін европалықтар Жаңа Голландия,  Жаңа Зеландия және Ван Димен  жерін бір – бірімен байланысқанын,  әлде олар антарктика континентінің  арнайы бөлшектенген бөліктері ме соңы дұрыс біле қоймаған.

Ғасырлар өткен сайын  білімді барлық салалар бойынша  қамтыған. Ғылыми орталықтар үлкен  қызығушылықпен ботаника, география, зоология, астрономия сияқты салалармен айналыса бастаған. Сол себепті 1769 жылдың 3 маусымында Жер және Күннің ортасынан Венера өтетінің білген. Лондонның корольдік қауымы ғасырда бір рет болатын ғажайыпты босатып алғысы келмеді. Ағылшын үкіметі Оңтүстік теңіздегі экспедиция мен әлі де белгісіз Австралия жерін іздеуге қаржылай көмек берген. Экспедицияның қолбасшысы болып әлемге белгілі теңізші, картограф, астроном Джеймс Кук таңдалды. Саяхат көп уақытты алатын болғандықтан 30 метрлі паруснигі бар кең « ИНДЕВОР» кемесін ұсынған. Корольдік қауым Джеймс Кукка кемеге  өзінің бір мүшесін алуға рұқсат берген. Ол Джозеф Бенкс болды. Одан басқа тағы 7 адам: ботаник Соландер, натуралист Сперинг ( ұлттары швед ), табиғи көшірмелерді көшіру үшін жас суретші Паркинсон,  ал пейзаж бенпортреттерді суреттеуші суретші Буман болған. Олармен бірге төрт көмекшілері болды. Таитидағы Венераны байқаған « ИНДЕВОР » кемесі 40 º ендікке бұрылып, оңтүстіктен келген қатты дауылдың әсерінен Ван Димен жерін табуға көмектеспеді.

 

I.2. Әлемдегі ең күшті рейд

 

19 сәуір күні лейтененант  Хик жердің оңтүстік – шығыс  бөлігін көріп , кейін оны Австралия деп атаған. « Көзге ол өте жағымды болып көрінген... Пейзажы тыныш және әркелкі болып түсірілгендей »,  - оның барлығын қайықтың журналаында оқуға болады. Көптеген алаудардан шыққан түтін, мұнда адамдар тұратының дәлелдеген. 1770 жылдың 29 сәуірінде Кук өзіне жақсы айлақ іздеуде.Тұрғылықты адамдардың көздерінше олар қайықтың зәкірін болашақ Сидней қаласының орнына тастайды. Бұл әлемге әйгілі Ботани –Бей шығанағының сөйтіп аталуы Джозеф Бенкстің сол уақытқа дейін белгісіз көптеген өсімдік түрлерінің жинауына байланысты қойылған. Ботаниктің айтуы бойынша, бұл жердегі тұрғылықты халықтың не Жаңа Зеландия, не « сол жердің жақын арада мекен ететін полинезейцтарған да , негрларға да » ұқсамайтының айтқан. Қара түсті адамдар жіңішке, ептілеу келген, қою қара шаштарымен, ұғынықсыз гортан тілінде сөйлейді және олардың европейцтармен сөйлесуге еш қалаулары болмаған, Кук көңілсіз ескерту ретінде « Олардың ең басты арманы ол біздің осы жерден кетуіміз... Олар жер бетіндегі ең бақытсыз халық болулары мүмкін, шынында олар бізге, европейцтарға қарағанда ең бақытты халық болып саналады. Олар тыныштықта өмір сүреді. Менім ойынша оларға біз әкелген заттардың мән мағынасы еш қызықтырмайтын сияқты ».

Қайық Ботани –Бей айлағында  тек 8 күндей тұрды. Бүгінгі күні бұл орын Австралиядағы ең керемет жерлердің бірі болып саналады. Кук теңізге шыққаннан кейін,  айлақтың солтүстігінен бірнеше километр жерде, ол табиғи порт арасындағы аралықта сенімді тұрақ бар екенің көрген. Таулардың артында, 18 жыл бұрын Капитан Филипп « әлемдегі ең күшті рейд » деп атаған бірнеше мың қайық сенімді тұрақтанатын орынды тапқан. Бүгінгі күннің Джексон шығанағының жағалауында Сидней қаласы орналасқан. Капитан Кук төрт пйдан бері арал – континенттің көптеген бөліктерін аралап, кейін оның ашушысы болып саналған.Қайықтың журналында көптеген ашылған жерлердің – принц, лорд, Англия қалаларының атаулары, жолда пайда болған қиындықтармен кездескен сияқты жаңа атаулар пайда бола бастаған. Қиындықтар еш тоқтамаған.Аралдар, таулар, рифтер және Үлкен Тосқауыл рифіндегі терең сулы аймақтар әрбір қадамда тор, қапқан қойып кедергі келтіріп отырған. Қайықтың біренеше рет аман қалуы, тек Куктың жоғары біліктілігінің арқасында екенің барлығы біледі. 22 тамызда Кук Австралияның солтүстік бөлігіне дейін жетіп, алдынғы уақыттарда ол Жаңа Голландия деп аталған. Георг 3 король атынан ол шығыс жағалауда орналасқан адамдардың иелігіне берілген және оған жаңа атау Жаңа Оңтүстік Уэльс деген атау берілген. Кейін ол Австралия мен Жаңа Гвинея арасындағы 1606 жылы ашылған Торрес аралығын анықтап тапқан. Сонымен Джакартаға жол табылған. Кейін 1772 жылы және 1776 жылғы Куктың екінші және үшінші саяхаттары Тынық мұхитына байланысты көптеген мәліметтер қалдырылған.

 

II. Бірінші отарлау

 

Капитан Кук ашқан Тының мұхитының оңтүстік бөлігі көп уақыт бойы ешкім қолданбаған. Тек американдықтардың отарлауы басталғаннан кейін, Англия жері өздерінің тұтқындарын орналастыру үшін жаңа жерлерді іздей бастаған. 1787 жылдың қаңтар айында жер аударылған адамдарды қайықтарға толтырып Оңтүстік жарты шар бағытында, жердің келесі аяғына жіберілген. Қайықтармен бірінші губернатор, капитан Артур Филлип басқарған.Ботани –Бейдің солтүстігіне қарай бірнеше километрде орналасқан табиғи портты тауып, Порт – Джексон деп Кук атап кеткен, Филлип бұл жердің орналасуымен қанағаттанып, бірнеше мың қайықтарын орналастырған. 1788 жылы 7 ақпанда Сидней қаласындағы жалаудың көтерілуімен Жаңа Оңтүстік Уэльс отарлауы ресми түрде ашық деп жарияланған.Губернатор Филллиптің алдағы тек бір мақсаты, ол тұтқындарды азық – түлікпен қамтамасыз ету болып табылған. Өмір сүруге өте қатал жағдай туындағандықтан, бірінші екі жылда тұтқындар кездейсоқ аман қалған. Көптеген тұтқындардың қала тұрғындары болғандықтан, олар жер өңдеу жұмыстарының тәжірибесі болмаған.Тәртіптің сондай қатал болуы, мұнда физикалық қысым көрсетуде байқалып тұрған. Тұтқындарды азық ұрлағандары үшін жиі асып қоюға мәжбір болған. Себебі азық – түлік өте аз, ал адамдардың барлығы тамақ жегісі келетін.

Англия жерінде мұндай шегірілген жерлерге деген қызығушылықтары өте аз болған.Британ басшылары мұнда аз ақша және аз материал жұмсаумен қанағаттанатын адамдарды отарлау жерлерін орналастырған. Тек 1793 жылғы Франция елімен дұшпандық қарым- қатынастың пайда болған. Мұндағы отарланған адамдарғат, әлемнің шетінде орналасқан адамдарға  аз көмек көрсетілу себебінде.

 

 

 

II.1. Өткен отарлау – Каторжник ( жер аударылған адамдар )

 

XVII – XVIII   ғасырларда Европадан  жер аударылған адамдарды шығару  басталды. Англияда  1717 жылы Елизавета  I басшылық еткен « кедей адамдарға арналған заң »  тәртібі орнатылған. Сол кездері Америка Құрама Штаттарында құлдар мен жұмыскерлерге деген сұраныс артқан болатын. Сол сәтті қолдана отыра Емерикандықтар 30000 жуық тұтқындарын американдық отарланған адамдар жерлеріне жіберген.Бірақ американ әскерлері американ отарлаудың тәуелсіздігіне шек қойып, жер аударылған адамдарды шығару практикасын доғарған. Сол жылдары Англияда кішігірім заң бұзушылық әрекеттер, әлеуметтік қиындықтармен байланысты және қала халқының өсуімен байланысты қылмыстар көбейген. Жер аударылған адамдар үшін жаңа жерлер қажеттігі туындаған, себебі ағылшын түрмелерін босату керек болған. Австралиядағы отарлаушылық үш этапта өткен: қылмыскерлер 1851 жылға дейін әкелінген, фермерлар және скаттерлар 1850 жылға дейін, және алтын іздеушілер 1880 жылға дейін. Сол жерлерде шамамен 123000 еркек жер аударылған адамдар болса, 25000 әйелдер « 13 % қылмыскер әйелдер болған )  болған.  Кейбір тұтқындар 7 жылға, ал төрттен бірі өмір бойына сотталған. Үштен екісі Англиядан болған, үштен бірі Ирландиядан және кейбіреулері Шотландиядан болған.Олардың барлығы жұмыскерлер класына жатып, орташа жастары 26 жас, олардың 75 % - ының жанұялары болған.  Тұтқындардың жартысынан көбі бірінші рет емес және кішігірім заң бұзушылық болып саналған. Европада аштық жылдары бір үзім нан ұрлағаны үшін сотталған адамдар да бар.  Австралия жеріндегі отарлау жерлерінің кеңеюі мен дамуы, кей бөліктерінде  мал және егін шаруашылығына жарамды жұмыскерлер жинақталған. Қалғандары Норфолк аралының отарлауына жіберілген. Ол Тынық мұхитының солтүстік – шығысында Сидней қаласынан 1600 км орналасқан. Бұл каторга тұтқындарға қатал қараумен әйгілі болған. Оларға хайуандар ретінде қарауына байланысты, кейбір адардар кешірілмес күнә жасап асылып қалғанды жөн көретін.1856 жылы  Норфолктегі каторждық түрме жабылып, Питкер аралынан келген      « Баунти » қайығының бүлік салушыларының орнына айналған.

Бүгінгі күні Норфолк Австралия  Федерациясы Үкіметінің қол астында. Қазір ол туристік орынға айналған.  1820 жылы тұтқындар мен жұмыскерлер негізгі халқы болып саналады және Австралияны құраушы болып табылады. Бірақ каторжниктардың бұл жерлерде қоныстануы, елге жаман атақ беріп отырған.

Бостандық алған адамдардепортацияның тоқтауына күресіп, 1840 жылы Жаңа Оңтүстік Уэльс жерінде қол жеткізген болатын.  Тасманияда депортация 1853 жылға дейін жалғасқан, ал Батыс Австралияда ол 1868 жылға дейін жалғасқан.  Виктория штаты ешқашан, нш уақытта жер аударылған адамдарды қабылдамаған еді. Ең бірінші бостандық алған адамдар Сидней қаласында 1793 жылдары пайда болған.  Басында олардың саны аз болғанымен, кейін олардың саны өсіп, 1850 жылға дейін оны саны күрт көбейіп кеткен – сол уақыт « алтын безгек уақыты » деп аталып кеткен. ( Золотая лихорадка ). Сидней қаласы сияқты ең бірінші қалалар отарланған адамдардың орындарында салынған.  1835 жылы Мельбурн, 1836 жылы Аделайда қалаларының негізі салынған.

 

III.1. « Ромдық Корпус »

 

Басында отарланған адамдардың тағдырлары ұрыс негізінде қарастырылды. Ең басты олар үкіметке ме, әлде отарлаудың басшыларына ма?, бағынатындарын шешіп алу керек еді.Бірінші губернаторлар мен үкімет басшылары отарланған адамдардың өмір сүрулеріне қажетті азық – түлікті төмен бағамен әкеліп отырған. 1792 жылы Губернатор Филлиптің кетуінен кейін және 1795 жылы Губернатор Джон Хантердің келуіне дейін кішігірім әскер офицерлер корпусы құрылған « Ромдық корпус » деп аталып кеткен, олар Жаңа Оңтүстік Уэльс жерінде тұрақтанған.  Сол офицерлер мен олардың көмекшілері үкіметке көптеген қиындықтар туындатқан.  Олар тұтқындарды өз қол астарына алып, монополиялық импорт, оның ішінде төлем құралы ақша ретінде болған ромды – тұтқындарға төлеп отырған. Бұл тирании және ромның негізіндегі басқару, болашақ кішігірім қоғамның өлуіне әкеп соққан.  Дәл сол  уақыттары болаақ Австралия экономикасының дамуын көтеру үшін, ең негізгісі жүнді индустрияның дамуын жеделдету қажеттігі туындаған. Бұл өнімнің  пионері Джон Макартур оның дамуына  барынша өз үлесін қосуға тырысқан. 1797 жылы ол мериностарды шығарған. Бұл жануарлар табынының өсуі Австралия гүлденуінің негізгі қайнар көздерінің бірі болып табылады. Кейін скваттерлердің ( қой өсірумен айналысқан адамдар ) ауыл шаруашылығында көптеген өнім шығаруды негізге қойған.

Жаңа Оңтүстік Уэльс жеріндегі  офицерлердің басқаруының ең қызықты  бірі эпизоды Капитан Блайтпен байланысты. Ол « баунти » бүлік салушыларының бірі болған.  1805 жылы ол губернатор атағына жетіп, ромды төлем ретінде қолдануға тиім салған. Жарты жылдан кейін ол              « ромдық корпуспен » ауыстырылған. Барлығы бұл корпусты Англияға жібергенне кейін сабаларына түскен. Капитан Блайт және « Баунти » көшірмесінің ескерткіштері Сидней қаласының Секьюлар – Куэйде орналасқан.