Біліктер мен өсьтер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

РЕФЕРАТ

 

 

 

 

 

 

«Біліктер мен өсьтер»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                 Жасаған: Қырықбаев Б.

                                                                                 Тексерген: Курманова М.К.

Жоспар

I   Кіріспе бөлім

II  Негізгі бөлім

1. Біліктер мен өсьтер

     1.1Біліктердің материалы және оларды өңдеу.

          1.2 Біліктерді қатаңдыққа есептеу.

     2   Подшипник.

          2.1 Сырғанау  подшипнигі.

          2.2 Домалау  подшипнигі.

          2.3 Подшипникті  таңдап алу.

     3 Муфталар.

          3.1 Муфталар  атқаратын қызметі және олардың  түрлері.

          3.2 Тұйық  муфта.

III  Қорытынды

IV  Қолданылған әдебиеттер

 

 

Біліктер, осьтер, подшипниктер, муфталар

Біліктер  мен осьтер

Тісті дөңгелектер  мен шкифтерді отырғызуға және пайдалы  айналдырушы момент беруге арналған цилиндрлі, жұмыр немесе иінді бөлшекті біліктер дейміз. Машиналарда біліктердің  атқаратын қызметі зор. Олардың  түзу, иінді, иілгіш және эксцентрикті түрлері болады.

« Машина бөлшектері » курсында тек түзу біліктердің  консирукциясы мен  олардың есептеу  жолы қарастырылады. Ал ось деп, айналып  тұратын бөлшектерді ұстап тұруға және өзі арқылы пайдалы айналдырушы  момент бермейтін жұмыр бөлшектерді  айтамыз. Осьтер түзу етіп айталады.

Көптеген  жағдайда күштер біліктің ұзындығына біркелкі әсер етпейді. Осыған орай біліктердің  бірқалыпты берік болуы үшін, олардың  диаметрлерін өз ұзындығына байланысты әр түрлі және отырғызылатын бөлшктердің  ішкі диаметріне сәйкес жасайды. Біліктер мен осьтердің тірекке тірелетін  бөлігін цапфа деп, ортадағы цапфаларды мойынша деп, ал тірелетін шеткі  бөліктерін шип деп атайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1 Біліктердің  материалдары және оларды өңдеу

Түзу біліктерді көбінесе легирленген және көміртекті болаттардан жасайды. Себебі легирленген  болаттар біліктің салмағы мен габаритін  азайтады және шлицті берілістердің  тозуға төзімділігін күшейтеді.

Алдын ала  есептеу. Біліктердің алдын ала  есептеу тек қана айналу моменті  арқылы жүргізіледі. Біліктер айналу моментіне  жұмыс істейді деп жорамалдаймыз, бірақ ию моментін де ескеруіміз қажет, сондықтан мүмкіндік кернеу шамасын  аз аламыз [τ] = 10...40 (МПа)

τ =  

Біліктерді  жобалап есептеу. Біліктерді жобалап  есептеу айналу және иілу моменттері арқылы жүргізіледі. Біліктердің айналуына  байланысты олардың қимасында ию моментінен пайда болатын қалыпты  кернеу шама жағынан өзгеріп отырады, бірақ жобалап есептеуде бұл  есепке алынбайды. Сонымен біліктер статиканың заңына байланысты иіледі деп есептеп, оларды материалдар  кедергісі курсында қабылданған  жолдармен беріктіккке есептейміз.

Біліктерді  иілдіретін және бұралдыратын және осьтік күштердің әсерінен пайда болатын  қосымша кернеулер мынадай тәртіппен  есептеледі.

1. Тік және көлбеу жазықтықтарға түсетін күштердің әсерінен пайда болмайтын біліктердің тірелетін бөлігінің реакциялары анықталады.
2. Біліктерге әсер етуші күштердің иілдіретін моменттері есептеледі. Осьтік Ғ_А күшінен пайда болған момент.

М_А = Ғ_А

Айналу  моментінің шамасы: Т = Ғ_t . Радиус бойымен әсер ететін күш пен шеңберлік Ғ_t күшінен пайда болатын иілу моменттері:

M _t = Ғ_t

M _r = Ғ_r

Ал муфта  айналдырғанда пайда болатын  күш Ғ_м = ( 0,2...0,5) Ғ_t

3. Тең  әсер етуші реакция күштердің  және қосынды моменттердің мөлшері  анықталады.

M _и =

4. Біліктердің  қауіпті қималарының диаметрлері  суарылмаған болаттар үшін беріктіктің  энергиетикалық теориясын келтірілген  момент теориясын пайдалану арқылы  анықталады.

Біліктерді  тексеріп есептеу. Біліктердің істен  шығу негізгі себебі олардың тозуы. Айналған кезде біліктердегі иілу кернеулері симетриялық циклмен, ал бұралу кернеулері пульсирлі циклмен өзгереді. Иілдіретін және айналдыратын моменттердің эпюрлері арқылы біліктердің қауіпті қималары анықталады. Бұл екі момент бірігіп  әсер еткен жағдайда біліктің беріктік қоры мына формуламен анықталады:

n =   

n =

 

1.2 Біліктерді  қатаңдыққа есептеу

Біліктердің қатаңдығы көлденең иілу қатаңдығы  және бұралу қатаңдығы болып бөлінеді. Біліктің иілу деформациясы оған отырғызылған бөлшектердің жұмыс істеу қабілеттілігіне  әсер етеді.

Біліктердің қатаңдығы аз болған жағдайда:

А) күштер тістердің өн бойымен біркелкі әсер етпей, күш шоғырлануы пайда болады.

Б) біліктердің  иілуінен подшипниктер қисайып қысылып  қалу қаупі пайда болады. Сондықтан  тіректердің қисаю бұрышы шектеледі.

[β]=0,001 рад  – сырғанау подшипниктері үшін

[β]=0,01 рад  – радиалды подшипниктер үшін

В) металл жонатын станоктарда бөлшектерді  өңдеудің дәлдігі мен беттерінің сапасы төмендейді.

Станок  жасауда мына  мөлшерден артық  болмау керек:

[y]= ( 0,0002...0,0003 ) L

L – Тіректердің ара қашықтығы. Тісті берілістердің біліктері үшін [y]<(0,01...0,2) м

Легирленген болаттарды қолданғанда біліктің беріктігі  өзгермейді себебі барлық болаттар үшін Е = 2.1 · 10⁵ МПа = const. Біліктердің майысуын азайту үшін мына шараларды қолданады.

А) шкивтердің, дөңгелектер мен муфталардың  салмағын азайтып, оларды тіректерге жақын  орналастырады.

Б) жедел  айналатын біліктерге айналып тұратын  бөлшектердің салмағын теңестіреді.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            2  Подшипниктер

Подшипниктер  біліктер мен осьтердің тірегі ретінде  қолданылады және олардың еркін  айналуын қамтамасыз етеді. Подшипниктер радиалды және осьтік күштерді қабылдап, оларды машинаның рамасына, станинасына  таратады. Подшипниктер үйкеліс түріне байланысты екі түрге бөлінеді:

1. Сырғанау  подшипниктері. Бұл подшипниктердің  ішкі беті біліктер немесе  осьтер бетімен жанасады және  олардың арасында өзара сырғанау  пайда болады.

2. Домалау  подшипниктері. Бұл подшипниктерде  білік пен тіректер арасында  шариктер немесе роликтер орналастырылады.  Сондықтан оларда домалау үйкелісі  пайда болады.

 

2.1 Сырғанау  подшипниктері

Қазіргі кезде сырғанау подшипниктердің  машина жасау өндірісінде кеңінен  пайдалануына байланысты олар тек төменде  көрсетілген жағдайларда ғана қолданылады.

1)егер  біліктердің салмағы ауыр болып,  мұндай біліктердің подшипниктеріне  өте көп күш түсетін болады.

2)егер  біліктерге үлкен соққы немесе  айнымалы күштер әсер ететін  болса;

3)құрастыру  жағдайына, алынып – салынуына  байланысты.

4)біліктер  бірімен – бірі жақын орналасқан  жағдайларда;

5)конструкцияның  қарапайымдылығына және тез алынып  – салынуына байланысты.

Подшипниктер  корпустан және астардан тұрады. Подшипниктердің  астарларын антифрикциялық материалдардан және олардың тозуына байланысты астарлар ауыстырмалы болуы қажет. Астарлардың берік болуы үшін олар болаттан, шойыннан немесе қола мен  антифрикциялық материялдардың құймасынан жасалады. Астар қалыңдығы біркелкі және мынаған тең болуы тиіс: δ=( 0,035...0,05) d+2.5 (мм) δ – подшипник  астарларының құйылатын қалыңдығы; d – біліктің диаметрі; мм; - оптималдық қатынас.

Астарлардың бетін табу үшін түрлі материалдар  қолданылады. өте жоғары жылдамдықпен айналатын және өте жоғары қысымда  жұмыс істейтін бөлшектерде қалайы қосылған баббиттер, қорғасын қосылған қола және кейбір алюминий мен темір  қосылған қола қолданылады.

жоғарыда  көрсетілген материалдар басқа  подшипник астарын жасауға антифрикциялық шойындар қолданылады. Антифрикциялық шойыннан жасалған астарлар мен біліктердің  арасында саңылау болуы тиіс. Бұл  саңылау қоладан жасалған астарлар мен біліктер арасындағы саңылаудан 30 – 50 % - тей артық болуы тиіс, себебі шойынның жылу өткізгіш қабілеттілігі  қолаға қарағанда төмен.

Текстолиттен  басқа, подшипник материал ретінде  полиамид пластмассалары қолданылады. Бұлардың жылу өткізгіш коефиценті өте  төмен. Кейбір жағдайларда сырғанау подшипниктер металды – керамикадан  жасалады және олар мына жағдайларда  қолданылады: 1 егер сырғанау жылдамдығы баяу немесе айнымалы болса; 2 подшипниктер шала майланатын жерлерде.

 

2.2 Сырғанау  подшипниктердегі үйкеліс

Үйкелістің  жұмыс шамасы – подшипниктің жұмыс  қабілеттілігінің негізгі көрсеткіші. Подшипниктің қызуын, тозуын және пайдалы  әсер коэфицентін үйкеліс анықтайды.

Радиалды  сырғанау процестерінің үйкеліс  күші

Ғ_үйк = f F_N

Мұндағы F_N – қалыпты реакция күші, f  - сырғанау үйкелісінің коэфиценті.

Геометриялық  және физикалық параметрлеріне сәйкес сырғанау подшипниктерінің үйкеліс  коэфиценттерінің өзгеруі Гарси  – Штриберг диаграмасында берілген.

Подшипниктер  екі жолмен майланады.

1. Қысыммен  майлау – гидростатикалық майлау.

2. Айналып  тұрған бөлшектердің шашатын  май тамшыларымен гидродинамикалық  майлау.

Соңғы кезде  үйкеліс коэфицентін мүлде азайту үшін сырғанау подшипниктерін ауамен майлау әдісін ұсынылуында. Ауа тұтқырлығының  мөлшері өте аз.

 

2.3 Домалау  подшипниктері

Қазіргі кезде біздің подшипник жасау  өнеркәсібіміз домалау подшипниктерінің мыңнан астам түрлерін шығарады. Ал олардың ішкі диаметрлерін 1 мм – ден 5 м – ге дейін, салмағын 0,5 г – нан 3,5 т – ға дейін жуықтап жасай алады. Көбінесе домалау подшипниктері домалау жолдары бар сыртқы және ішкі шығыршықтан, осы шығыршық жолдарында домалайтын шариктерден немесе роликтерден және сепаратордан тұрады. Сеператор домалау бөлшектерін бір – бірінен бөліп бағыттап, олардың жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Бірқатар  жағдайларда домалау подшипниктерінің өлшемдерін кішірейту үшін шығыршықтардың алынып тасталуы мүмкін. Мұндай подшипниктерде домалау бөлшектері біліктегі немесе осьтегі домалау жолдарында қозғалып тұрады.

Сырғанау  подшипниктерімен салыстырғанда домалау  подшипниктері аса көп күтімді  қажет етпейді және жұмыс кезінде  мұнда үйкеліс бөлшектерінің  қызуы шамалы болады. Сонымен бірге  подшипниктерде үйкеліс күшінің  моменті мен жүргізу моменті  аз және майлау материалы да көп  жұмсалмайды. Міне осы артықшылықтар  домалау подшипниктерінің өнеркәсіптің машина жасау және прибор жасау салаларында  кеңінен қолдануын қамтамасыз етеді. Домалау подшипниктері кеңінен  стандартталған және оларды өндіру ісі  мамандандырылған заводтарда шоғырланған. Бұл заводтарда домалау подшипниктерін жаппай өндіру олардың сапасының  жоғары және бағасының төмен болуына  мүмкіндік береді.

Осындай артықшылықтарымен бірге домалау  подшипниктерінің сырғанау подшипниктерімен салыстырғанда кемшіліктеріде бар. Атап айтқанда, жоғары бұрыштық жылдамдықпен үлкен күш әсер еткенде подшипниктердің  шыдымдылығының кемуі; соққы және айнымалы күштерді қабылдау шектілігі; үлкен  күштерде жұмыс істейтін подшипниктер диаметрінің үлкен болуы; подшипниктерді аз шығарғанда қымбатқа түсуі. Осыған орай, тиісті машина жасау өнеркәсібінің  кейбір салаларында домалау подшипниктерінің орнына сырғанау подшипниктері шығарылады.

Домалау подшипниктері домалау бөлшекерінің пішініне қарай шарикті және роликті  подшипниктерге бөлінеді. Роликтердің  пішініне қарай роликті подшипниктерді ұзын және қысқа цилиндрлі роликті, бұрама роликті, ине тәрізді роликті, конусты роликті, кесек тәрізді  роликті немесе диаметрі кіші ұзын цилиндірлі роликті деп ажыратады.

Шарикті подшипниктер роликті подшипниктерге қарағанда жоғары бұрыштық жылдамдықтарда жақсы істейді, өздігінен орнғуға  қабілетті және олардың бәрі де осьтік күштерді қабылдай алады. Ал роликті  подшипниктердің шарикті подшипниктермен  салыстырған жүк қабілеттіліге  артық келеді.

Домалау подшипниктерін домалау бөлшектерінің  қатар санына қарай бір қатарлы, екі қатарлы және көп қатарлы  деп ажыратады.

Қабылдау  күшінің бағытына қарай домалау  подшипниктерінің тек қана радиалды күштерді қабылдайтындарын – радиалды, ал тек қана осьтік күштерді қабылдайтындарын – сүйеніш, радиалды және осьтік күштерді қабылдайтындарын – радиалды сүйеніш  домалау подшипниктері деп бөледі.

Домалау подшипниктері конструкциялық және пайдалану ерекшеліктеріне қарай  өздігінен орнығатын және өздігінен  орнықпайтын болып бөлінеді.

Габариттік  өлшемі мемлекеттік стандарт бойынша  бекітілген.

Домалау подшипниктері радиалды габариттік өлшемдері бойынша өте жеңіл, ерекше жеңіл, жеңіл, орташа, ауыр болып, ал көлденеңі бойынша – енсіз, әдеттегідей, кең және ерекше кең  әр түрлі серияға бөлінеді.