Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық жағдайының мазмұны мен әдістерін талдауы.

Тақырыбы: Шаруашылық жүргізуші субъектінің  қаржылық жағдайының мазмұны мен  әдістерін талдауы.

 

   Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы талдау жөніндегі  сұрақтарды қарамастан бұрын  қаржылық жағдай дегеніміз немесе  қаржылық жағдай жай- күйі дегеніміз  не? Соны анықтап алған жөн. Профессор А.Д. Шеремет : “кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен меншік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер сипатталады” – деп жазған.

   Профессор Н.А.Руссак  бұл ұғымды былайша анықтайды: “кәсіпорынның қаржылық жағдай қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатына сай тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектінің қаржылық қарым-қатынаста болу, төлем қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақыттылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көпрсетеді”.

   В.М.Радионов а  мен М.А.Федотова кәсіпорынның  қаржылық жағдайы “қаржы ресурстарының  қалыптасуымен таратылуы және  пайдалануымен көрсетіледі” –  деп жазады.

   М.Н.Кренина, А.И.Кавалев,  В.П.Привалов қаржылық жағдай  ұғымын былайша түсіндіреді: “қаржылық жағдай бұл – қаржы ресурстарының қолда барын үйлестіріп тартылуы және пайдалануын сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы.

      Профессор  И.Т.Балабанов “шаруашылық субъектінің  қаржылық жағдайы бұл – оның  қаржылық бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасы қаржылық ресурстарымен капиталды пайдаланумен мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектінің алдында өз міндеттемелерін орындау. Шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайды талдаудың келесі рентабельділік; қаржылық- тұрақтылық; несие қабілеттілік; капиталды пайдалану; валюталық өзін- өзі өтеу” – деп жазады.ъ

   А.Д.Шеремет пен  Р.С. Сайфуллин : “қаржылық тұрақтылық  – бұл әрдайым төлем қабілетінің  кепілдендіретін кәсіпорынның белгілі  бір шотта жағдайы”.

   В.М.Радионова  мен М.А.Федотова: “кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табысының шығынынан артуының өзіне тән айнасы қаржылық тұрақтылық болып табылады”.

   В.Г.Артёменко  мен М.В.Беллендер бұл ұғымды  былай түсіндіреді: “қаржылық  тұрақтылық – бұл табыстың  шығынынан тұрақты дәрежеде артуы”. Ол ақша қаражатын еркіе пайдалануды қамтамасыз етеді және оларды тиімді пайдалану арқылы өндіру және өнімді сату процесінің үздіксіз болуына жағдай жасайды. Сондықтанда қаржылық тұрақтылық барлық өндірістік шарушылық қызметі процесінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылығының негізі болып табылады. Ал пайданың жалпы қаржылық тұрақтылығы, ол ең алдымен әрдайым табыстың шығынынан артуын қамтамасыз ететін ақша ағынының қозғалысын көрсетеді. Нарық жағдайында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және несие берушілермен, жұмысшылармен, жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс.

   Сонымен қатар  кәсіпорынның одан әрі даму  үшін барлық есеп айырысулар  мен барлық міндеттемелерді орындағаннан  кейін осы кәсіпорында өндірісті дамытуға оның материалдық техникалық базасын жаңартуға жөнінде экологиялық климаты жақсартуға және басқаларға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалу қажет.

      Нарықтық қатынастрадың  шартында кәсіпорынның қаржылық  талдауының маңызы зор. Бұл кәсіпорын дербестігі мен өзінің өндірістік қызметінің нәтижесінде толық жауапкершілікке меншік жұмысшы коммерциялық серіктестік т.б. қызмет түрлеріне қажет. Қаржылық ресурстары мен қамтамасыз ету мен тиімділігімен оларды қолдану. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы қаржылық ресурстардың бөлінуі мен қолданылуы кәсіпорынның дамуы қамтамасыз ету жағдайы.

   Шаруашылық субъектінің  қардылық жағдай бұл оның қаржылық  бәсекеге қабілеттілігі қаржылық  ресурстары мен капиталының қолдануы  мемлекеттік т.б. субъектілер алдындағы міндеттемелерінің орындалуының сипаттамасы шаруашылық субъектінің қаржылық жағдайын талдауды бекітеді. Табыстылық пен тиімділік қаржылық тұрақтылығы бәсекеге қабілеттілік, капиталдың қолданылуы, валюталық өзін- өзі реттеу өтімділігі.

   Кәсіпорынның қаржылық жағдайы көрсеткіштер мен сипатталған өмірге қабідетінің кешенді бағасы.

   Кәсіпорынның  қаржылық тұрақтылығы қаржылық  ресурстардың бөлінуі мен қолданылуы  кәсіпорын дамуын қамтамасыз  ету жағдайы. Яғни пайда мен  капиталдың төлем қабілетімен несие қабілетін сақтау шартына өсу негізінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           Тақырыбы: Қаржылық есеп беру және талдауы.

 

   Кәсіпорынның қаржылық жағдайын  талдаудың ақпараттық көзі бухгалтерлік  баланс болып табылады. Баланс  кәсіпорын қаржылық жағдайы есептік жылдың басына және аяғына көрсетеді. Ол маңызды функцияны орындайды:

1. баланс шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайын таныстырады;
2. басшылар кәсіпорын аналитикалық кәсіпорын жүйесінде алатын орнын анықтайды, ресурстарды тиімді қолдану, кәсіпорынды басқару туралы сұрақты шешу.

   Баланс көрсеткіштері  кәсіпорынның капиталын орналастыру  тиімділігін, оның ағымдағы және  алдағы кезеңдегі шаруашылық  қызметке жетуі, қарыз көздерінің  көлемі мен құрылымын, сондай-ақ  оны ынталандыру тиімділікті  бағалауға мүмкіндік береді. 1997 жылға дейін бухгалтерлік баланс екі бөліктен құрылды: актив және пассив

    Активтер деп  – бұл кәсіпорынның нені иеленеді  және ол нені алуға тиіс, саны  көрсетеді.

    Пассивтер бұл – кәсіпорынның  өзінің біреулерге берешек қарызы  немесе борышы.

   Активтер сомасы пассивтер сомасына тең болуы тиіс.

    Баланс активінің  құрамы мен құрылымының динамикасын  талдау кәсіпорын бар мүлкі  мен оның жеке түрінің абсолют  және қатыстық өсуіне кемуінің  мөлшерін белгілеуге мүмкіндік  береді. Өсу (кему) активті кәсіпорынның қызметі элементі болып , олардың құрамы, құрылысы ондағы өзгерістері табылады. Активтің көбеюі: кәсіпорын жұмысының жақсы жүргізілуін көрсетеді; оны ары – қарай дамуын сипаттайды. Бірақ кәсіпорын мүлкінің құнының өсуінің есебін талдай келе инфляция деңгейін де есептеу керек. Инфляцияның жоғары деңгейі баланстың есепті капиталдық берілгендердің нақты да ауытқушылығына әкеледі. Отандық тәжірибеде инфляциялық процесс есебі баланстық құнын топтасуы кезінде ғана жүргізіледі.

       Кәсіпорын  қаржылық жағдайы ақпараттық базасы қаржылық есептеме 1995 жылы 25.12 №2832 Қазақстан Республикасының Президентінің жарғысына сәйкес қаржылық есептеме 1998 жылдан бастап өзіне мынаны бекітеді:

• бухгалтерлік баланс
• қаржылық шаруашылық қызмет нәтижесі туралы есеп
• ақша қаражарының қозғалысы.

   Субъектілерге  қаржылық есептемені ХҚЕС сәйкес  құруға және көрсетуге құқық  береді. ХҚЕС бухгалтерлік баланс  және нақты ақпаратпен қамтамасыз  ету болып белгіленген.

   Қаржылық есептеме  қолданушыға қажет экономикалық  шешімінің барлық ақпарат бекітпейді. Қаржылық есептеме нарықтың шартында кәсіпорының шаруашылық қызметі туралы қаржылық ақпарат көзі болып табылады.

Баланс – есепті жылдың басындағы және соңындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайы сипаттайды және маңызды  атқарады:

1. баланс меншік иелерін шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайымен танысады. Осы арқылы олар бұл субъекті нені иеленеді, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсіпорын жақын арада үш жақ алдындағы өз міндеттемелерін ақтай ал ма, саны білдіреді;
2. басшылар кәсіпорынның басқа ұқсас кәсіпорындар жүйесіндегі өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы ресурстарды пайдалану тиімділігінің салыстырмалы сипаты және кәсіпорынды басқару бойынша әр түрлі сұрақтарға шешімдер қабылдау туралы түсінік алады.
3. баланстық мазмұны, оны ішкі қолданушылары сияқты сыртқы қолданушыларға да пайдалануға болады.

   Бухгалтерлік  баланс – қаржылық есептің  негізгі түрі бола отырып, ол  есепті кезеңдегі кәсіпорын мүлкініңқұрамы  мен құрылымын, ағымдағы активтердің айналымдылығы мен өтімділігін меншік капитал мен міндеттеменің қолда барын дебиторлық және кредиторлық борыштың динамикасы мен жағдайын және кәсіпорынның несиеге қабілеттілігі мен төлеу қабілеттідігін анықтауға болады.

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Шаруашылық жүргізуші субъектінің тұрақтылығының талдауы.

 

                       Кәсіпорынның тұрақтылығын бағалау  көрсеткіші.

 

№	Көрсеткіштер	Көрсеткіштердің мақсаты	Есептеу формалары	Қолайлы мәні
1	Тәуелсіздік коэффиценті	Меншік капиталының  кәсіпорын активтерін қалыптастыру көздерінің жалпы көлеміндегі үлесін сипаттайды. Ол бойынша кәсіпорынның қаншалықты деңгейде қарыз қаражатқа тәуелді екендігін және меншік қаражатын қалай пайдалануын білуге болады.	Меншік капитал / жиынтық  капитал – баланс валютасы	0,5 – 0,6
2	Тәуелділік коэффициенті	Қарыз қаражаттарының жиынтық  капиталдың үлесін анықтайды. Авансталған  капиталдағы қарыз үлесі неғұрлым көп болса, соғұрлым кәсіпорынның қаржыландырудың  сыртқы көздері көбірек тәуелді  болады.	Тартылған капитал / жиынтық капитал	0,4 – 0,5
3	Қаржыландыру коэффициенті	Меншікті және тартылған  ара – қатынасын сипаттайды. Ол кәсіпорын активтерінің қай бөлігі меншікті қаражат есебінен қай бөлігі қарыз қаражат есебінен қаржыландыратын  көрсетеді.	Меншікті капитал / тартылған  капитал	>1
4	Инвестициялауды өтеу коэффициенті	Жиынтық капиталдағы  меншік капитал мен ұзақ мерзімді міндеттемелерін сипаттайды.	Меншік капитал + ұзақ мерзімді міндеттемелер / жиынтық капитал	Қалыпты » 0,9 Қауіпті – 0,75
5	Меншік айналым капиталы	Меншік капиталының қандай бөлігі иммобильді сипаттағы құндылықтарының бекітілмегендігін сипаттайды.	Меншік капитал / айналымнан тыс активтер	-
6	Қорлар мен шығынның меншік қалыптасуы	Қорлар мен шығынның қандай бөлігі меншікті айналым қаражаттың өтелетіндігін көрсетеді.	Меншік айналым капиталы / ТМҚ	³0,6 + 0,8
7	Кәсіпорынның несиелер бойынша % төлей алу қабілеттілігінің коэффициенті	Кәсіпорынның несиелер бойынша % төлеу қабілетін сипаттайды.	Таза табыс + салықтар + несиелер бойынша % / төленген % сомасы	-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Шаруашылық жүргізуші  субъектінің табыстылығының талдауы.

    Экономикалық  нарықта табыс рөлі ол орындайтын  функциялармен анықталады.

   Табыс 2 функцияны  орындайды:

1. мемлекет бюджетінің табыс көздері
2. кәсіпорынның даму және әлеуметтік бірлесу және өндіріс көздері.

   Кәсіпорынның  табыс көрсеткіштерінің өсуі  мемлекетті, шаруашылық субъектісін  қызығушылығы. Сондықтан әрбір кәсіпорында  табыстың абсолютті және салыстырмалы  көрсеткіштеріне жүйелі талдау  жүргізіледі.

   Табыс көрсеткіштері талдау мақсаттарына мыналар кіреді:

1. табыстың абсолютті көрсеткішктерінің орындалу жоспарын бағалау;
2. таза табыстың құрамдық әлеуметтік оқу;
3. табысқа әсер ететін факторлардың сапалық өзгеруін оқу;
4. табыс тенденцияларын және пропорция бағыттарын оқу;
5. табыстық өсуіне резервтердің әсері;
6. кәсіпорынның болашақ даму есебінде табысты эфыфективті қолдану рекомендациясы;
7. табысқа әсер етуші факторлардың әр түрлі коэфициенттерін олардың деңгейін тексеру.

    Кәсіпорынның  экономикалық функциялық пайымдылығы  нарықтың экономикада алынған табыспен анықталады. Кәсіпорынның табысы абсолютті және салыстармалы көрсеткіштермен анықталады. Табыстың абсолютті көрсеткіш табыс немесе пайда сомасы. Табыс бұл – активтердің ұлғаюы немесе есептік кезеңдегі міндеттердің төмендеуі. Табыс – қоғамдық еңбекке нәтижелерінің жалпы түрлеріне бөлінеді.

   Нарық жағдайында  табыс рөлі өсті. Нарықтық экономикаға  көшуде табыс оның қозғалыс  күші болып табылады. Алынған  табыс әрбір кәсіпорынның ол  қаншалықты нарықтық экономикада  оның өндірістік және әлеуметтік дамуының негізгі көздері болып табылады.

    Сонымен, табыс  кәсіпорынның қаржылық және өндірістік  қызметтерін бағалауда қажет  көрсеткіш. Табыс бойынша авансқа  берілген құралдар және кәсіпорынның  активтері деңгейі анықталады.

      Кәсіпорындағы өнімді өткізуден түскен табыс өнімді шығару жоспарымен және дайын өнімдердің қалдығының қайта өткізілетін бөліктернінің өзгеруіне тұтынушыларды жауапты сақтаудағы өнімдерге байланысты өнімді өткізуден түскен табысты негізгі жоспар бойынша тексеруді талдауға арналған мәліметтер: