Қазақстандағы лизингтік қатынастарды жетілдіру жолдары

Сурет 18 -01.01.2010 жылға лизингтік келісімнің  сапасы

 

• Стандартты лизинг– 896 634,0 мың теңге, филиалдың жалпы лизинг келісімі  99,0% құрайды;
• Күмәнді – 6 345,0 мың теңге, филиалдың жалпы лизинг келісімі 0,7% құрайды;
• Үмітсіз – 2 611, 0 мың теңге, филиалдың жалпы лизинг келісімі 0,3% құрайды.

 

   Филиалдың  жалпы лизингтік келісімінің  99,0% стандартты лизинг құрайды, лизинг сапасының төмендеуі ЖШС БК ТП «Южмаш-К» және Моложавской С.В. лизинг  үмітсіз категориясына жатқызумен байланысты. 2009 жылдың 2- жартыжылдықта үмітсіз несиелердің көлемі  16 141,0 мың теңгеге төмендеген.

   2009 жылдың ақпан айында ЖШС СКТП «Южмаш-К» провизиялар көлемі   100%  және  22 461,2  мың теңге. Өткізілген іс шаралардың нәтижесінде жалпы қарыз   24 796,10 АҚШ долларына қысқартылған, мұнда сонымен қатар кепіл мүлікті сақтап қалынған. 2009 жылдың 29 желтоқсанында кепіл мүліктерге сауда жарияланған, кейінгі сауда 16 ақпанда жарияланды. Филиал Оңтүстік Қазақстан обысының ауданаралық экономикалық сотына кепілге қойылған мүліктерге ешқандай кедіргісіз иелену құқын беру туралы  иск берді. Кепілге қойылған мүліктерді сатыр алшыларды табуда іс-шаралар жүргізілуде.

2009 жалпы жеке тұлғаларға 202 банктік займ 171 974,0 мың теңге сомада берілді, бұл өткен жылмен салыстырғанда 93 633 мың теңгеге артық.

Кесте 22 - Мерзім бойынша лизингтік келісінің  жіктелінуі

мың теңге

Көрсеткіштер	01.01.2009	01.04.2009	01.07.2009	01.10.2009	01.01.2010
Қысқа мерзімді	3 120,0	4 444,0	2 947,0	2 486,0	2 288,0
Ұзақ мерзімді	61 498,0	71 484,0	91 134,0	116 515,0	158 593,0
Барлығы	64 618,0	75 928,0	94 081,0	119 001,0	160 881,0

 

    Тұтыну мақсатындағы  лизинг  6 айдан 10 жылға дейін  берілген, оның негізгі үлесі  98,6%  немесе   158 593,0 мың теңге  ұзақ мерзімді несиелер, қысқа  мерзімді несиелер 1,4   немесе 2288,0 мың теңгені құраған.

 

 

Кесте 23 - Заңы тұлғалардың лизингтерінің көлемі

 

млн теңге

Көрсеткіштер	01.01.06	01.04.06	01.07.06	01.10.06	01.01.07
Лизинг көлемі	149.9	141.1	172.3	227.9	242.8

 

 

    2009 жеке тұлғалардың лизинг  көлемі 1 кварталда төмендеген. Лизинтік  базаның төмендеуіне мерзімі біткен 2 мерзімді лизинг  төленуі 4 808,9 мың теңге және 1 мерзімді лизинг клиенттің өтінішімен уақытынан бұрын қайтарылуы 3 936,1 мың теңге ықпал етті.

 

Сурет 19 -2009-2009 жылдар арасындағы лизингтік базанаң өзгеруі

 

   2009 жылы  лизинг  көлемі 242 839,0 мың теңге құраған, ол салыстырмалы жылдармен 92 975,0  мың теңгеге артық.

 

Кесте 24 - Заңды тұлғалардың лизинг  түрлері  бойынша жіктелінуі

 

мың теңге

Жеке тұлғалардың лизинг түрлері:	01.01.03	01.04.03	01.07.03	01.10.03	01.01.04
Мерзімді лизингтер	102 076,0	125 937,0	150 965,0	193 101,0	199 057,0
Кепіл-лизингі	2 414,0	2 920,0	4 086,0	5 455,0	5 669,0
Талап еткенге дейінгі лизингтер	45 374,0	12 262,0	17 272,0	29 345,0	38 113,0
Барлығы	149 864,0	141 119,0	172 323,0	227 901,0	242 839,0

 

 

    01.01.2010 жылы жоғарғы үлесті мерзімді лизинг 199 057 мың теңге құрайды. Өткен жылы заңды тұлғалардың лизинг тартуда белсенді іс-шаралар жүргізілді, ол өз кезегінде оңтайлы нәтижелер берді.. II квартал ішінде заңды тұлғалардың лизинг  31 204,0 мың теңгені құраған, ал III кварталда – 55 578,0 мың теңгені құрап отыр

 

 

Сурет 20 - Түрлері бойынша заңды тұлғалардың мерзімді лизинг құрлымы

Кесте 25 - 01.01.2010  жылғы түрлері бойынша заңды тұлғалардың мерзімді лизинг  түрлері

 

млн теңге

Заңды тұлғалардың лизингі	01.01.08 лизингтің жалпы сомасы	Оның ішінде:
		Ұлттық валютада	Шетел валютасында
«Қазақстан Халық Банкі»	100 043,0	80 511,0	19 532,0
Тұран Әлем	1 987,0	1 508,0	479,0
Халық банк	0	0	0
Нұрбанк	0	0	0
АТФ банк	1 017,0	736,0	281,0
Банк Центр – Кредит	96 010,0	23 900,0	72 110,0
Темірбанк	0	0	0
Барлығы	199 057,0	106 655,0	92 402,0

 

Заңды тұлғалардың мерзімді лизингтің  жалпы көлемінде үлкен үлесті

 «Қазақстан Халық Банкі»- 50,3% және  «Тұран Әлем» - 48,2% құрайды, бұл бір және оданда көп жылдарға келісім жасалған жағдайдағы  жоғарғы тіркелген сыйақы ставкасымен және квартал сайынғы төлемдерімен байланысты

    Ұлттық валютаның бағамының  тұрақтануының нәтижесінде ұлттық  валютадағы лизингі өсімі байқалуда,  сомасы 106 655,0 мың теңге немесе  54,0%.

    01.01.2010 жылы заңды тұлғалардың мерзімді лизингі 199 057,0 мың теңге, 2009 жылдың бюджеті бойынша 113 961,0 мың теңге жоспарланған.

 2. 2 Лизингтік бизнестер және оның ерекшеліктері

  Лизингтік бизнестердің  ерекшелігі – құрал- жабдықтарды  жалға алу және мерзім ұзартылып сатып алу арасында нақты шектеудің жоқтығы, оны пайдаланудағы төмен проценттік төлемдер, сонымен қоса оны алдын ала белгіленген бағамен сатып алу мүмкіндігі (көп жағдайда лизинг мерзімі аяқталысымен) болып табылады.

  Қазіргі кезде, Батыс  Еуропа елдеріндегі лизингтік  операциялардың өсуі оның өндіріс  пен өнімнің бәсеке қабілеттілігін  арттыру, салықтарды төлеудегі  жеңілдік мүмкіндіктерімен байланысты.  

  Сонымен қатар лизинг  құрал-жабдықты жалға беруші фирмалар  үшін де, жалға алушы фирмалар  үшін де, әсіресе ол өндірістің  техникалық дамуының жалғыз мүмкіндігі  болып табылатын орташа және  шағын кәсіпорындар үшін аса  тиімді болып табылады. Лизинг  уақыты қолданылатын еңбек құралдарының  қызмет атқару мерзімінің 40-90 пайызын  құрайды және иемдену  сипатында  болмайды.

 Лизингтік бизнес  – қажетті құрал-жабдықты көп  ақшалай қаражат шығындарынсыз-ақ  белгілі бір мерзімге жалға  алуға мүмкіндік береді. Машиналарды,  құрал-жабдықтарды, ЭЕМ-ді жалға  алу өндіріс құралдарының моралдық  тозуымен байланысты жоғалтуларды  болдырмайды. Кәсіпкер өзіне қажетті  құрылғыларды лизингке алу үшін  келесідей екі жағдайда шешім  қабылдауы мүмкін: біріншіден,егер  құрылғыларды лизингке алу банктік  несие есебінен сатып алуға  қарағнда неғұрлым тиімді болса,  ал екіншіден, кәсіпкердің банктен  несие алу үшін сенімді несие  тарихы болмаса.Осы жерде лизингтік  компаниялардың жеткілікті түрде  несиелік тарихы жоқ және соған  сәйкес банк несие беруден  бас тартатын клиенттермен қосымша  тәуелділіктерге бара отырып  жұмыс істеу мүмкіндіктерінің  бар екендігі көрінеді. Бұл жағдай  лизингтік бизнестің бір ерекшелігін  көрсетеді.

  Лизингтік компания  құрал-жабдықты сатып алып, жалға  алушы фирмаға 5-8 жыл мерзіміне  жалға береді.Ал ол өз кезегінде  мүлікті қолдана отырып біртіндеп  қарызын өтейді.

  Лизингтік бизнес  стратегиялық маңызды салалардың  тез дамуына жағдай жасай отырып, экономиканың өндірістік секторын  нығайтады. Сонымен қатар, лизинг  несиелендірудің баламалы формасы  ретінде банктер мен лизингтік  компаниялар арасындағы бәсекені  күшейтеді, несие процентінің  төмендеуіне әсер етеді, ал  бұлардың өзі өндірістік салаға  капитал ағынын ынталандырады.

  Дәстүрлі жалға  алумен салыстырғанда лизингтік  операциялардың қандай айырмашылықтары  бар?

  Біріншіден, мәміле  нысаны лизинг беруші емес, өз  есебінен құрал-жабдықты иеленетін  лизинг алушы таңдайды.

  Екіншіден, лизинг  мерзімі құрал-жабдықтың физикалық  тозу мерзімінен (1-20жыл) аз және  салықтық амортизация мерзіміне  (3-7жыл) жақын.

  Үшіншіден, келісім-шарттың  мерзімі аяқталғаннан кейін клиент  жеңілдетілген ставкамен жал  мерзімін ұзарту немесе қалдық  құнымен сатып ала алады.

  Төртіншіден, әдетте  лизинг беруші қаржылық мекеме, не лизингтік компания болып  табылады.

  Жылдық төлемдер ай сайын, әр тоқсан немесе жарты жыл сайын жүзеге асырылады. Жыл төлемінің ставкасы әдеттегі коммерциялық қызметтер жағдайындағы сатып алу бағасынан жоғары жіне құрал-жабдықтың сипаты мен келісім шартмерзіміне байланысты белгіленеді.

  Қазақстанда лизингтік  бизнестің дамуының өзектілігі  сол, еліміз әзірше шикізат  ресурстарының әлемдік бағаларына  тәуелді және бұл тәуелділік  көмірсутекті шикізат экспортының  көлемінің ұлғаюына байланысты  алдағы орта мерзімді болашақта  сақталып әрі өсе түседі. Ұзақ  мерзімде ел экономикасын мұнай  бағасының тұрақсыздығынан қорғау  мақсатында Қазақстанда мұнай  экспортынан түскен табыстың  көлемі 6млрд. АҚШ долларынан асатын  Ұлттық қор қалыптастырады.                     

Шетелдік саясат пен  отандық тәжірибе негізгі өндірістік құралдарды қалыптастыруда лизингтік  әдістің жоғары тиімділігін көрсетеді.Дегенмен, дамыған елдерде экономистердің есептеуінше лизинг есебінен осы  операциялардың даму деңгейіне байланысты негізгі құрал-жабдықтар инвестициясына қажетті қаржылардың 6-20 пайызы жылдық қажеттіліктерді қанағаттандырады.

 Лизинг бойынша лизингтік  компания немесе коммерциялық  банк қазіргі заманға сай жабдықтар,  машиналар мен механизмдерді  жалға береді. Ал олар мүлікті  пайлалануына қарай берешегін  біртіндеп төлейді.

    Лизингтік операциялар  кәсіпорын қожалықтарының да  банктің де коммерциялық мүдделеріне  сай екі жақ үшін де тиімді  болып табылады. Шаруа қожалығы  келісім шарт жасаса отырып  өзін бір мезгілде бірден ірі  қаржылық шығын жұмсаудан босата  алады. Жалға алушы банктің  лизингтік қызметін пайдалана  отырып жаңа техника алумен  бірге ақпараттық, экономикалық, конъюнктуралық,болжамдық  қызметтерін де пайдалана алады.  Сонымен бірге банк шаруа қожалықтарына  нарықтық бағалаумен бірге өнім  өндіру, оны өндіруді ұйымдастыру  мен өткізу процестерінде басқа  да қосымша қызметтер көрсетеді.  Лизингілік бизнеске қатысушылардың  өз-ара іс қыймылдары және қатынастарының  нақты мазмұны олардың жеке  мүдделеріне байланысты.

       Лизинг берушінің мүддесі:

• лизингілік маржа және тәуекелділікке байланысты сыйақы түріндегі таза табыс алу;
• лизинг алушының төлемдік қабілетсіздігіне байланысты тәуекелділікті төмендету;
• лизингі операциясының қорғалу жағдайын көтеру;
• өзінің бәсекелестік қабілеттілігін көтеру;
• қызмет көрсету салаларын ұлғайту;
• несие қаржысының деңгейін көтеру;
• сырттан тартылатын ресурстық базаны кеңейту;
• банк арқылы өтетін қосымша ақша ағымдарынжинақтау.