Қазақстанда құқықтық мемлекет құру жолы

     МАРАТ  ОСПАНОВ  атындағы БАТЫС ҚАЗАҚСТАН 

         МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

 

 

 

 

 

 

Мамандығы: Жалпы медицина

Дисциплина: Құқық негіздері

Кафедрасы: Қоғамдық-гуманитарлық пәндер, психология мен падагогика

Курс: I

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының Конституциясы – мемлекеттің негізгі заңы

Орындалу әдісі: реферат

 

 

 

 

 

Орындаған: Панабекұлы. Б

Тобы:  105 «Б»                                                Қабылдаған: ____________________

Бағасы: ________________________

Оқытушы қолы: ________________

Күні:___________________

 

 

 

                                        

                                       Ақтөбе 2013 жыл

 

 

                     

                           Жоспары:

 

     Кіріспе

1. Қазақстанда  құқықтық мемлекет құру жолы

2. Қазақтың ата-заңы

2.1. Конституция  - Қазақстан республикасының негізгі  заңы 

2.2. Конституциялық заңның даму тарихы

2.3. Мемлекеттік саяси биліктің Конституциядағы саяси көрінісі

2.4. Конституциядағы көрсетілген ҚР азаматтарының міндеттері мен құқықтары

3. Қорытынды 

4. Қолданылған  әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Қазақстан халқы  егеменді мемлекеттің ұлттық өркендеу процесінің негізін 90-жылдары қалай  бастады. Біздің ата-қонысымыз мыңдаған жылдар бойына талай басқыншылықты  басынан кешті. Қаншама көне қалалар, мәдени орталықтар қирады, кітаптар өртеліп, жазықсыз жандар кұрбан болып, өлшеусіз қан төгілді. Бірақ қандай қырғын болса да алтын бесік ата-баба жері, атамекен дәл бүгінгідей ойрандалған  емес. Жер ананың аялы алақанында аман қалған әрбір от басынан рулы ел тарап, халық қашан да  еңсесін  көтеріп, ел болып дамып кете беретін. Халқымыздың ата-қоныс қара орманға  деген ұрпақтық сүйіспеншілігінің  түп-тамыры да дәл осында жатыр. Сондықтан  да ата-бабамыз осындай ұлан-ғайыр  жерді ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен қорғап, ұрпақтан-ұрпаққа  мұра еткен.

Өкінішке орай, осы бір тарихи жалғастық Қазақстанды  да өз уысында ұстаған тоталитарлық мемлекет кезінде үзіліп қалды. 70 жыл  ішінде жүргізілген аяусыз зұлмат тек  қазақ халқын сан жағынан ғана селдіретіп, өз отанында азшылыққа  ұшыратып қойған жоқ, ол өмір сүретін  табиғи ортаны да ойрандады, халық санасын  уландырды, оның тарихында мыңдаған жылдар бойына мәңгілік болып саналып  келген талай табиғи байлық ондаған  жылдардың ішінде-ақ сарқылып келмеске кетті.

КСРО өзінің 70 жылдық тарихында ұлттардың, этникалық  топтардың, аз халықтардың теңдігі  мен құқы жөнінде жар салудан  жалыққан емес, ал іс жүзінде халықаралық  міндеттерді сақтау былай тұрсын, тіпті, конституциялық  заң ережелері  де орындалмады. Шынайы демократия болмағандықтан да заң әрқашан қағаз жүзінде  қалып отырды. Тек егеменді Қазақстан  Республикасы жағдайында ғана құқықтық мемлекет құрудың шынайы мүмкіндігі туып отыр.  Біздің жас мемлекетіміздің Конституциясында міне осы қадам тәуелсіз Қазақстанның демократиялық дамуының кепілі ретінде жүзеге асырылады.

1. Қазақстанда  құқықтық мемлекет құру жолы

Құқықтық мемлекет құру мен  қоғамды демократияландыру  – қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Бұл біздің жас мемлекетіміздің  аяғынан қаз тұру  жолынан да жақсы байқалады. Тоталитарлық жүйеден  демократиялық қоғам өміріне  өту қажеттілігі айқын болған күннен бастап-ақ Қазақстан тұрғындарының  алдында ең алдымен Қазақстан  мемлекетінің егемендігі мен тәуелсіздігін  қорғау міндеті тұрады.

Бұл орайда демократияны дамыту – меншік қатынастарын реформалау  мен нарықтық экономикаға өту  экономиканы тығырықтан алып шығудың, ұлттық мемлекеттің қалыптасуына қолайлы  жағдай туғызудың толассыз жолы. Саяси  саладағы басты мақсат – жас егеменді мемлекетті қуатты президентті  республика етіп қалыптастыру. Біздің мемлекетімізде барлық азаматтардың теңдігі барлығының заң алдындағы бірдей жауапкершілігі, кімнің қай ұлтқа жататындығына  қарамастан, бірдей екендігі әуелден-ақ нақты көрсетілген.  Әрине, кейбір жағдайда жергілікті ұлт – қазақтардың  мүддесі ерекше ескеріледі. Мұндай жағдайға ұлттық мәдениетті, тілді  өркендету, қазақ диаспорасының  рухани-мәдени  және басқа да байланыстарын  қалпына келтіру, олардың өз Отанына  қайтып оралуына қолайлы жағдайлар  туғызу жатады.

Басқа елдер деңгейімен салыстырмалы түрде алғандағы экономикалық байлыққа қол жеткізудің алғышарты  – бүкіл қоғамдық өмірді демократияландырған  тұрақты құқықтық мемлекет құру болып  саналады.

Құқықтық демократиялық  мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам  өмірінің Негізгі Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция жобасы Қазақстан  Республикасы тәуелсіздік алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция  қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық  талқылаудан өтті.

Біздің Конституциямыз бойынша Қазақстан халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Республикада тек қазақтар ғана емес, басқа ұлт өкілдері де тұрады. Сондықтан  саяси ымыраға келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің тыныштығын, оны одан әрі  нығайтуды ойлауы керек.

Құқықтық мемлекет құру, қоғамдық өмірді демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен ынтымақ  Қазақстан Республикасының әлемдік  қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып енуінің басты шарты  болып табылады.

2. Қазақтың  ата-заңы

2.1. Конституция  - Қазақстан республикасының негізгі  заңы 

Республиканың президенті Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басшылығымен тәуелсіз Қазақстанның жаңа Конституциясы  қысқа мерзім ішінде әзірленді. Ол халық  талқылауынан өтіп, референдум арқылы өз күшіне енді.

Жаңа Конституцияның өмірге келуі, жан-жақты сараптамадан өтуі Н.Назарбаевтың атымен тікелей  байланысты.  Конституцияның бас  авторы – Назарбаев Н.Ә деп  толық сеніммен айтуға болады.

Конституция Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде дамуына қолайлы  жағдай жасайды. Заңда белгіленген  барлық тұжырым, қағидалар өмірдің  барлық салаларын өркениетті заң  жүзінде басқаруға жағдай жасап  отыр.

Еліміздің бұл  Негізгі Заңы бірінші рет Қазақстан  Республикасын президенттік басқару  нысанындағы біртұтас мемлекет деп  жария етті. Бұл мемлекеттің құзырына өз аумағының  тұтастығын, сырттан  қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз ету толығымен жатқызылады.

Конституцияда демократияның  түпкі мәні ерекше айқындалады.  “Демократия” деген грек сөзін  өз тілімізге аударсақ, халықтың билігі деген мағына шығады.  Осы тұжырым  қағида Негізгі Заңның үшінші бабында  нақты бейнеленген. “Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық”  нақты жазылған.

Конституцияда республикадағы мемлекеттік билік біртұтас деп  жарияланған. Бұл билік Конституция  бойынша үш тармаққа – заң шығарушы, атқарушы және сот жүйесі болып болып  дараланған. Мұндағы мақсат билікті  біржақты иемденіп кетушілікті болдырмау  үшін олардың аражігі ажыратылып, әрқайсысынан конституциялық өкілеттіктері  айқындалған. Олар бір-бірінің ісіне  қол сұқпайды, әрқайсысы өз құзырларынша қызмет етеді.

Негізгі Заңда  саяси бостандықтарға кең кепілдік берілген. Саяси қозғалыстар Конституция  шеңберінде емін-еркін өмір сүріп, қызмет ете алады. Оған ешқандай қысым жасалмайды.

Жаңа Конституцияның тағы бір басты артықшылығы –  меншіктердің әралуандығын мойындап, оны заң жүзінде бекітті. Енді Қазақстан республикасында мемлекеттік  меншікпен қатар жеке меншік те өз күшіне еніп, заңмен қорғалады.

Неігзі заң  меншіктің қызмет аясы мен мақсатын да айқындап берді. Меншік атаулы қоғам  игілігіне ғана жұмсалуға тиіс, ол адамзат мүддесіне қарсы қызмет етпеуге тиіс, ол адамзат мүддесіне  қарсы қызмет етпеуге тиіс. Сонда  ғана меншік иесін қорғауға кепілдік жасалады.

Демократиялық принциптер Конституцияның арнайы “Адам және азамат” атты екінші бөлімінде айқын  көрініс тапқан.

2.2. Конституциялық заңның даму тарихы

Қазақстанның  жаңа конституциялық заңының қалыптасу  тарихы өзінің бастауын 1990 жылы 24 сәуірдегі «Президенттің қызмет орнын белгілеу туралы» Қазақ КСР-ның заңымен Қазақ ССР Конституциясына өзгеріс енгізу кезеңінен басталады. Бұл заң Конституцияға бұрын талай енгізілген өзгерістердің қатарына жатпайды. Атанған заң мемлекеттің басқару жүйесіне айтарлықтай өзгеріс әкелді. Президенттң қызмет орны республикада жүргізіліп жатқан терең саяси және экономикалық қайта құруларды қамтамасыз ету, конституциялық құрлысты нығайту мақсатында белгіленеді.

Конституциялық  заңдардың қалыптасуының екінші кезеңі 1991 жылы 10 желтоқсанда «Қазақ Советтік Социалистік Республикасы атауын өзгерту туралы» Қазақстан  Республикасының Заңын қабылдаумен  басталады.

ҚР Конституциялық заңының қалыптасуының үшінші кезеңі 1993 жылы қаңтарда Жоғарғы Кеңеспен жаңа Конституцияны қабылдаумен  басталады. Бұл құқықтық акт Қазақстанның мемлекеттік және құқықтық құрлысын жаңаша анықтады. Конституция мемлекеттік  егемендік жарияланған кезеңнен бастап қабылданған көптеген құқықтық нормаларды, конституциялық заңдардың  принциптері мен идеяларын қабылдады.

Конституциялық  заңдардың қалыптасуының төртінші кезеңі 1995 жылы Конституцияны қабылдаумен  байланысты. Онда енді КСРО мен Қаз КСР-ның Конституциясы мен заңдарына болмады. Заңдарды конституциялық нормаларға сәйкес келтіру-заң шығару органының міндеті. Президенттік басқару жүйесі бекітілді, қос палаталық Парламент нығайтылды, Конституциялық сот Конституциялық кеңеспен ауыстырылды және ол енді сот органы болмады. Сот жүйесі реформаланды, құқық қорғау органдары қайта құрылды. Бұл кезең әлі жалғасуда. Негізінен президенттік басқару жүйесінде бекітілген жоғарғы және жергілікті мемлекеттік билік органдарын қайта құру аяқталды.

ҚР Конституциясының бөлімдері:

I бөлім.  Жалпы ережелер;

II бөлім.  Адам және азамат;

III бөлім. Президент;

IV бөлім. Парламент;

Y бөлім. Үкімет;

VI бөлім. Конституциялық кеңес;

VII бөлім. Соттар және сот төрелігі;

VIII бөлім. Жергілікті мемлекетті басқару және өзін – өзі басқару;

IX бөлім. Қорытынды және өтпелі ережелер.

ҚР Конституциясы  келесі заңдық қасиеттерді иеленеді:

1. Бұл құқықтық  акт, заң. ҚР Конституциясы-бірыңғай  ерекше заңдық қасиетке ие құқықтық акт, оның көмегімен халық қоғам мен мемлекеттің құрылымының негізгі принциптерін құрады, мемлекеттік биліктің субъектілерін, оны жузеге асыру механизмі анықтайды, мемлекет қорғайтын адам мен азамат құқығын бекітеді.

2. Заңдық жоғарылығы. Конституцияның жоғарылығы конституциялық  құрлысты нығайтады, яғни мемлекетің  Конституцияға, құқыққа бағынуы.

Конституция барлық басқа нормативтік актілерге  қатысты жоғарғы заңдық күшке  ие. Сондықтан заңдар және басқа  құқықтық актілер Конституцияға  қайшы келмеуі керек. Бұл оны  қорғаудың ерекше құралымен кепілделінетіндігінен  байқалады. Конституцияға қайшы  келетін актілер өзгертіледі  немесе онымен сәйкестендіріледі.

3. Ағымдағы заңның  базасы болады. Нақ Конституция  құқық шығармашылық процессін  анықтайды-әр түрлі органдар қандай  негізгі акт қабылдайтындығын, олардың  атауын, заңдық күшін, заңдардың  қабылдану тәртібі мен процедурасын  бекітеді.

4. Қабылдау және  өзгертудің ерекше тәртібі. ҚР  Конституциясына өзгерістер енгізумен  қайта қарау үшін ерекше, күрделі  тәртіп бекітілген. ҚР Конституциясы  1995 жылы бүкіл халықтық дауыс  беру жолымен қабылданды және  қатаң конституциялардың қатарына  жатады.

Конституциялық  құрлыс – бұл мемлекетті құқыққа бағындыруды қамтамасыз ететін және оны конституциялық мемлекет ретінде сипаттайтын мемлекетті ұйымдастыру формасы.

Демократиялық конституциялық мемлекетте қоғам бір уақытта  мемлекетті басқарушы ретінде және өзін реттеуші жүйе ретінде өзін реттеуші азаматтық қоғам мен оның қажеттілігінен тәуелді болады.

Әрекет ететін Қазақстан Конституцияда ҚР Конституциялық құрлысының концепциясының негізіне Конституцияның 2 бөлімінің 1 бабаында бекітілген негізгі  принцип гуманистік идея қойылған: қоғамдық келісім және саяси тұрақтылық, бүкіл халық игілігіне экономикалық даму, қазақстандық патриотизм, мемлекеттік  өмірдің маңызды сұрақтарын шешуде демократиялық әдістер қолдану  бұған референдумда және Парламентте  дауыс беру де кіреді.

ҚР Конституциялық құрлысына қоғамда қалыптасқан  қоғамдық қатынастың бүкіл жүйесі кіреді. Оның нығаюында Қазақстан Республикасының  бүкіл құқық саласы мен заңдары  қатысады.

ҚР Конституциясына  сәйкес (1 б) Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітеді.

1. Қазақстан Республикасы демократиялық мемлекет деп жариялайды (ежелгі грек сөзі «демократия» аударғанда халық билігі). Оның демократиялық сипаты келесіден көрінеді: онда халық билігін қамтамасыз ету; биліктің заң шығарушы, атқарушы, сот тармақтарына бөлінуі; идологиялық және саяси алуандылық; меншіктің барлық формасын тану және тең қорғау.

Демократиялық мемлекетте биліктің бірден-бір бастауы және қорғаушысы халық болады. Бүкіл биліктің қорғаушысы халық деп тану халық  егемендігін көрсетеді. Халық егемендігі халықтың толық билігін көрсетеді., яғни қоғам мен мемлекеттің істерін  басқаруға халықтың шынайы қатысуы  үшін халықтың әлеуметтік-экономикалық және саяси құралдарды иеленуі.

Халық өзінің билігін  тікелей республикалық референдум және сайлаумен қатар, мемлекеттік  билік органдарына делегат жіберу арқылы жүзеге асырады.