Қазақстанда шағын және орта бизнестің деңгейі, даму мәселелері

Қаржыландыру көлемі мен көздері:  2005 жыл – 11181,12;

  2006 жыл – 10215,12;

   2007 жыл – 10000.

Көрсетілген мақсатқа жыл сайын бөлінетін қаражат шегінде республикалық бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасының заңнамасы тыйым салмайтын басқа да көздер есебінен. Бұл ретте, қаржыландыру көлемі белгіленген тәртіппен тиісті жыл бюджетін қалыптастыру мен нақтылау кезінде нақтыланады. Шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруға ұлттық компаниялардың қаражаты тартылады.

Кластерлік-желілік ұстаным. «Кластер» ұғымы экономикалық әдебиетте құнды құрудың бірыңғай тізбектегі шеңберінде бір-бірімен өзара іс-әрекет жасайтын рыноктық институттар мен тұтынушыларды байланыстыратын өндірістік және қызмет көрсетуші фирмаларды, технологиялар және ноу-хау құрушыларды аумақтық шоғырландыру базасында қалыптасқан индустриалды кешен ретінде анықталады. Кластерлік-желілік ұстанымның негізінде «ұжымдық тиімділіктің» қағидаты жатыр: кластер құру (тік және көлденең интеграция), ортақ іс мүдделері негізінде фирмааралық кооперация, икемді мамандандыру арқылы шағын және орта кіспкерліктің тұйықталуынан озуға бағытталған. Бұл ұстаным шағын және орта кәсіпкерлік кәсіпорындарына өз күштерін біріктіру, тұйықталудан озу және фирмааралық кооперацияны дамыту арқылы өз әлеуетін іске асыруға мүмкіндік береді. Тек кластерлік-желілік ұстаным шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуда оларды экспорттық рыноктарға шығаруға және сол жерде ұтымды бәсекелесуге жәрдемдеседі.

Айтылған шаралар шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне бәсекеге қабілеттіктерін, сондай-ақ Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға көмектеседі. 

Күтілетін нәтижелер: Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде:

2005-2006 жылдары ҚР-ның бірқатар заңнамалық кесімдері әзірленеді және қабылданады;

2005 жылы шағын және орта кәсіпкерлік  саласында мемлекеттік органдардың  бақылау және қадағалау функцияларын  қысқарту мен жүйелендіру жөнінде  шаралар қабылданады;

2005 жылы кластерлік-желілік ұстаным негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың экономикалық моделі әзірленеді;

2005 жылы Үлкен қаржылық маркет  құрылады;

2005 жылдың бастапқы кезеңіңде  негізінен аудан орталықтары  мен шағын қалаларда 160 микрокредиттік  ұйымдар құрылады;

2005-2006 жылдары мемлекет қатысатын  кәсіпорындар мен акционерлік  қоғамдардың бейінді емес функцияларын  нарықтық ортаға, бірінші кезекте  шағын және орта кәсіпкерлікке  кезең-кезеңімен беру жүргізіледі;

Үш жыл ішінде шағын және орта бизнес субъектілеріне кредит беру 95 млрд. теңгеге дейін ұлғаяды;

Мемлекеттің жеке сектормен өзара іс-әрекетінің жаңа идеологиясы жасалады.

Осы бағдарламада әкімшіліе кедергілерді алып тастау, кредит ресурстарына жеткілікті қол жетімдік бойынша жағдайлар құру, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымын дамыту, сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерліктегі менеджменттің сана-сезімдігін жоғарылату саласында шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын қолдаудың жедел шаралары көзделген. Қазақстан Республикасының Үкіметі әкімшілендіруді және шағын бизнеске салық салу режимін жеңілдету бөлігінде салық заңнамасына өзгерістерді дайындады. Атап айтқанда, 2006 жылдан бастап жеңілдетілген декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдану аясы:

Жеке кәсіпкерлік үшін – жалданатын қызметкерлердің санын 15-тен 25 адамға дейін және шекті кірісті 4,5-тен 9 млн. теңгеге дейін ұлғайта отырып;

Заңды тұлғалар үшін – жалданатын қызметкерлердің санын 25-тен 50 адамға дейін және шекті кірісті 9-дан 20 млн. теңгеге дейін ұлғайта отырып кеңейтіледі.

Әлемдік экономикада жұмыспен қамтылғандардың 60 пайыздан астамы шағын кәсіпкерліктің үлесінде, ЖІӨ-гі олар шығаратын өнімдердің үлесі 50 пайызға жетті. Қазақстанда 2003 жылғы ЖІӨ-ге шағын кәсіпкерлік субъектілерінің салған ресми үлесі 16 пайызды құрады.

Қалыптасқан жағдайға сүйене отырып, мемлекет шағын кәсіпкерлік субъектілер қызметтері аясын барынша көбірек кеңейту және оларды белсендету үшін қолайлы жағдайлар құруы керек, осыған байланысты, заң жобасы жоғарыда көрсетілген шараларды ұсынады, бұл олардың ЖІӨ-дегі үлесін көбейтуге жол береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Нарықтық экономиканың сәтті қызмет етуінің негізі меншік формаларының көп түрлілгі болып табылады, соның ішінде қазіргі экономиканың даму аксиомасы – жөнді нарықтық экономиканың шағын және орта бизнестің даму барысында өрлейтіні туралы жағдай.

Қазақстан және шағын кәсіпкерлік. Бұл сөз тізбегі Кеңес Одағы кезінде адамдардың ойларында жат-жұрттық болып көрінген. Қазіргі уақытта еліміз тәуелсіздігінің он төртінші жылына аяқ басып келе жатқан кезде, әрбір азамат өзінің бұл өмірде, нарықта орнын алуда. Кейбірі – мемлекеттік секторда, басқалары – жеке меншік секторда жұмыспен қамтылса, ал үшіншілері – өз кәсібін құрып, бизнестің оңы мен солын таниды. Қазіргі кезде шағын және орта бизнес экономикамыздың дамуының өзекті мәселесіне айналғандықтан, мен оны курстық жұмысымда қарастырдым. Бұл жерде кәсіпкерлік түсінігіне толықтай сипаттама беруден бастап, оның Қазақстанға енуі мен дамуын зерттедім.

Еліміз нарықтық экономикаға өткенде, көптеген қиындықтарға тап болды: жұмыссыздық, инфляция, өндіріс орындарының құлдырауы – осының бәрі тез арада шешімін күтетін мәселелерге айналды. Осындай қайшылықтарға толы, өтпелі кезеңде ұлттық экономиканы қайта құрудың негізгі индикаторларының бірі шағын және орта бизнестің қалыптасуы мен дамуының үйлесімді жолын таңдау болып табылады.

Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайыздан астамын құрайды, көптеген дамыған елдерде олар ЖІӨ-нің 50 пайыздан астамын береді. Ал Қазақстанда, статистика бойынша, өткен жылы шағын бизнес ЖҰӨ-нің 26 пайызын құрады; демек, жаңа жұмыс орындарының пайда болды, өндіріс жұмыс істеп, жалпы өмір сүру деңгейі көтерілді. Осы орайда Президентіміздің жыл сайынғы жолдауында шағын және орта бизнес ерекше аталып өтіледі.

«Кәсіпкерлер үшін жасалынған жағдайлар аз емес, бірақ келесі бір мәселе бар. Даму банкі мен Инвестициялық қорға барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» өзіндік бір «үлкен қаржылық маркетке» айналуға тиіс. Біз қорға биылғы жылғы республикалық бюджеттен  қосымша 10 млрд. теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. теңгеге дейін өседі. Биылдан бастап, банк несиелеріне кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керек. Мұның өзі қомақты мемлекеттік қолдау болмақ», – деп Н. Ә. Назарбаев халыққа жолдады.

Қазіргі кезде республикамызда индустрияны дамытудың арнаулы 2003-2015 жылдарға арналған инновациялық Стратегиясы қабылданды. Стратегияның мақсаттары бойынша еліміз шикізат бағытынан қол үзіп, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға өтеді; өңдеуші өнеркәсіптің негізгі қорларының өнімділігі артып, кәсіпкерлік құрылым қалыптасады; бәсекелестік артықшылықтары жетілдіріп, ғылымды көп қажет ететін, экспортқа негізделген өндіріс құрылады.

Бүгінгі күні Қазақстан территориясында кәсіпкерлікке қатысты екі негізгі заң жүйелері қызмет етеді: «Шаруашылық серіктестік жайлы» (1995 жылдың 2 мамыры), «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау» (1992 жылдың 4 шілдесі). Бұл екі заңнама жеке кәсіпкерліктің әрекетіне ұзақ мерзімді құқылы негізі болады.

Алайда кәсіпкерліктің дамуы тікелей кәсіпкерге де байланысты. Кәсіпті басқара білу, оны жетілдіріп, дамыту нарық жағдайының басты талабы болып келеді. Оны орындаған кезде ғана «мыңнан озық, жүзден жүйрік» кәсіпкер шығады.

Қорытындылап келгенде, шағын кәсіпкерлік – кәсіпкерліктің жалпы бастамасы болып табылады және оны дамыту мемлекетпен қатар әрбір кәсіпкердің, бизнесменнің өз қолында.

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

1. Шеденов Ө. Қ., Сағындықов Е. Н., Жүнісов Б. А., Байжомартов Ү. С., Калягин Б. И. «Жалпы экономикалық теория» // Ақтөбе, 2004. «А – Полиграфия»;
2. Әкімбеков С., Баймұхаметова А. С., Жанайдаров У. А. «Экономикалық теория» // Астана, 2002;
3. Мамыров Н. К., Саханова А. Н., Ахметова Ш. С., Брузати Л. «Государство и бизнес», книга первая.;
4. Глущенко Е. В., Капцов А. И., Тихонравов Ю. В. «Основы предпринимательства» // Москва, 1996. «Вестник»;
5. Мамыров Н. К. «Основы предпринимательства» // Алматы, 2001;
6. Под ред. Жатканбаева Е. Б. «Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан» // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. Алматы, 2001;
7. Владимир Ермаков. «Кәсіпкерлерді қолдау қажет» // «Ақиқат», 2000, №11;
8. Кантарбаева А. К. «Предпринимательство: институционально-эволюционный подход» // «Раритет», Алматы, 2000.;
9. Б. Мухамеджанов, Конгресс предпринимателей Казахстана. «Динамика развития предпринимательства в РК в 1998-2000 гг» // «АльПари», 2003, №1 (6-11с.);
10. Токсанова А. Т. «Развитие малого предпринимательства: концепционный подход с позиции менеджмента» // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. Алматы, 2001;
11. Мейірбеков Б. Қ. «Қазақстандағы шағын бизнес» // Алматы, 2001;
12. Ш. Есенжолова. «Становление малого предпринимательства в Республике Казахстан» // «Транзитная экономика», 2003, №4;
13. С. Ахметов. «Основные факторы кредитного риска при кредитовании предприятий малого и среднего бизнеса» // «Транзитная экономика», 2003, №5;
14. М. Байниетова,   аспирант   Казахского   экономического    университета  им. Т. Рыскулова. «Основные препятствия деятельности субъектов малого предпринимательства» // «Саясат», 2005, №1 (14-15с.);
15. «Шағын бизнеске шағын деп қарамау керек» // «Жас Алаш», 2003, 1наурыз
16. «Шағын кәсіпкерлік – кәсіпкерліктің бастамасы» // «Жас Алаш», 2000, 2, 4 наурыз
17. С.Б.Зангеева, Е.М.Романов. «Польза и преимущества зарубежного опыта поддержки и развития малого и среднего бизнеса» // «Финансы и кредит» 2004, №14(152) (63-71с);
18. «Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы» // «Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы» 2005, №20;
19. М.Сүлеймен «Қазақстандағы кәсіпкерлік» // «Инфо-Цес» 2005, №43 28 қазан
20. «Қазақстандағы шағын бизнес» // Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, Алматы, 2005
21. «Бизнес тіркелім (Қазақстандағы заңды тұлғалар санының негізгі көрсеткіштері)» // Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Серия 18 2005 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша
22. «Бизнес тіркелім (Қазақстандағы заңды тұлғалар санының негізгі көрсеткіштері)» // Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Серия 18 2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша