Қаржының мақсатты жұмсалуы

                                               Мазмұны

 

Кіріспе ................................................................................................................3

 

І. Қазақстан Республикасының  қаржы жүйесі................................................5

1.1. Қаржылық бақылаудың мәні, ұйымдастыру маңызы

1.2. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржы мазмұны және оны ұйымдастыру ......................................................................................................8

1.3. Мемлекеттік кірістердің мәні мен сыныптамасы ....................................12

 

ІІ. Қаржының мақсатты жұмсалуы ..................................................................19

2.1. Әлеуметтік мәдени шараларға және халықты әлеуметтік қорғауға жұмсалатын шығыстар ......................................................................................19

2.2. Ғылыми-техникалық прогресті қаржыландыру ......................................22

2.3. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының сипаттамасы ........................................................................................................23

 

Қорытынды .........................................................................................................27

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ....................................................................29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Әрбір дамыған қоғам, қоғам мүшесі немесе мемлекет өзінің қаржылық шығындары, қаржы-қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат, алдын-ала жоспар жасайды. Бұл заман талабы. Қазіргі таңда кез-келген дамыған нарықтық экономикалы елді алып қарасаңыз, осы мәселеге жолығасыз. Қаржылық жүйесі негізінен қажеттіліктерді анықтап, оған қанша қаражат, қандай көлемде, қай бағытта жұмсау керек екендігі туралы ақпарат болып табылады.    

      Нарықтық қатынастардың  құрылымында да, мемлекет тарапынан  оларды реттеу механизімінде  де қаржы зор рөл атқарды.  Қаржы нарықтық қатынастардың  құрамды бөлігі және мемлекеттік  реттеуді жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда қаржының әлеуметтік-экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекет етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор. Мұндай танып білудің маңыздылығы Қазақстанда бұл мәселелердің шеңбері әлі де қандай да бір теориялық зерттеулер мен ғылыми жұмыстардың объектісі бола қоймағандығына байланысты да біршама арта түседі. Сондықтан бұл жұмыста аталған мәселелерді орын алып отырған кемшілікті мәліметтер негізінде түзетуге болады.    

      Осы курстық жұмыста аталған екі ұғым қарастырылады. Оларға толық әрі нақты анықтамалар беріліп, баяндалады. Курстық жұмыс негізінен кіріспе бөлімнен, үш негізгі тараудан және қорытынды бөлімнен тұрады. Кіріспе бөлімде жалпы мағлұмат беріліп, жұмыс сипаттамасы көрсетіледі. Негізгі бөлімнің бірінші тарауында қаржылық жүйенің ұғымы, оның мазмұны, жасалуы көрсетіледі. Екінші тарауда сыртқы экономика, оның қажеттілігі мен маңызы, сондай-ақ негізгі тараулары баяндалады. Үшінші тарауда аталған сұрақтардың Қазақстандағы дамуы мен олардың рөлі көрсетіледі. Қорытынды бөлімде осы жұмыстың қорытынды тұжырымдамалары шығарылады, соңғы ой айтылады.

Қаржы жүйесі ол анықталған мақсаттарға жетуге бағытталған қаржы жоспарларының жасалу және олардың белгілі уақыт аралығында  орындалуын ұйымдастыру жүйесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржылық саясаттың құралдарының бірі болып табылады. Ол ірі шаруашылық өзгерістерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Қаржы жүйесі шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекеттің қаржылық қызметі болып табылады, ал қорытынды нәтижесі жеке мекемелердің қаржылық сметаларынан бастап мемлекеттің қаржылық балансына дейінгі қаржылық жоспарларды құру болып табылады. Әрбір жоспарда белгілі кезеңдегі кірістер мен шығыстар, қаржы және несие жүйелерінің салаларымен байланыстары анықталады. Қаржылық жоспарлаудың нақты міндеті қаржы мақсатымен анықталады. Бұл қаржылық тапсырмаларды орындау үшін қажетті ақша құралдары мен көздерінің көлемін анықтау; кіріс резервтерінің өсуі, шығындардағы үнемділік, қорлар арасында қаражаттарды тиімді бөлу. Бүгінгі экономикалық теория мен тәжірибеде 

Ол өткен жылғы мәліметтерге және шетел тәжірибелеріне сүйене отырып жүргізіледі. Әрине әр елдің өзінің мәдени ерекшеліктеріне, ұлттық менталитетіне, географиялық орнына, халық санына басқа да статистикалық мәліметтерге негізделеді. Кеңес өкіметі ыдырағаннан кейінгі аз ғана уақыт ішіндегі экономиканы реформалау мен шаруашылық жүргізудің нарықтық моделіне өту жөніндегі кең көлемді шараларды жүзеге асыру тәжірибесі – мемлекеттің әлеуметтік –экономикалық процестерге араласуы – обьективті қажеттілік екендігін түпкілікті мәжбүр етті. Оның обьективтілігі ұлттық санақ жүргізудің жаңа жүйесіне өту керектігімен, экономикалық дамудың тепе-теңдігін сақтау мүдделері мемлекеттік реттеудің обьектісі болып табылатындығымен және макроэкономикалық үрдістердің сандық-сапалық көрсеткіштері өзгерісін тұрақты түрде зерттеп отыруды қажет ететіндігімен де түсіндіріледі. Сонымен қатар мемлекеттік реттеу рөлінің күшейюі мемлекетаралық (оның ішінде – ТМД елдері арасында) экономикалық интеграцияның обьективтілігі және экологияның кең ауқымды мәселелерін әлемдік деңгейде шешу қажеттілігімен байланысты екендігін де атап өту керек. Мұның бәрі де жас экономист мамандары жан-жақтылы дайындау қажеттілігі туралы мәселені күн тәртібіне қойып отыр. Оларды дайындау барысында экономиканы мемлекеттік реттеудің ғылыми-методологиялық негіздерімен қатар тәжірибесін де танып-білу маңызды рөл атқарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. Қазақстан  Республикасының қаржы жүйесі

І.1. Қаржылық бақылаудың мәні, ұйымдастыру маңызы

 

Қаржылық бақылау – деп әдетте тиісті ақша қорлары бойынша қоғамдық жалпы өнімді құндық бөлу және оларды белгілі бір мақсаттарға жұмсаудың негізделген тексеруге бағытталған айрықшалық қызметі айтады. Қаржылық бақылау қаржыны басқарудың функционалдық элементтерінің бірі, ол басқарудың басқа элементтерімен тығыз байланысты және бір мезгілде жүзеге асырылады. Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретіндегі қаржыға бақылау функциясының тән болуымен объективті түрде шарттасылған. Бұл функция арқылы қаржы бөлудің қалыптасып отырған үйлесімі, қорлардың ара салмағы, оларды қалыптастырудың көздері, пайдаланылуы туралы ескертіп отырады. Қаржының бақылау функциясы материалдық игіліктерді өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну процесіне қоғам, ең алдымен мемлекет тарапынан ықпал жасауға мүмкіндік береді. Бірақ бұл мүмкіндік тек қоғамдық қатынастарды ғана адамдардың қатысуымен, мынадай белгілі бір шарттардың кезінде, бақылаудың айрықша органдарын құрғанда, оларды білікті мамандармен толықтырғанда, бұл органдардың құқықтарын реттемелегенде шындыққа айналады.

      Сөйтіп, бақылау функциясы қаржыны бақылаудың  құралы ретінде пайдалану үшін  обьективті жағдай жасайды, ал оны саналы түрде қолдану қоғамдық өндірісте қаржының іс-әрекет ету  барысында жүзеге асырылады. Егер қаржы экономикалық базистік қатынастарды, яғни өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдірсе, қаржыны басқару элементтерінің бірі ретіндегі қаржылық бақылау қондырмалық категория болып табылады. Практикада қаржының бақылау функциясы қаржылық бақылау нысанында жүзеге асырылады, бірақ бұл ұғымдарды бірдей деуге болмайды.

      Бақылау  функциясы – қаржының ішкі  қасиеті, ал қаржылық бақылау  қаржыға тән обьективті мазмұн ретіндегі бақылау функциясын практикалық қолдану болып табылады. Ғылыми негізделген қаржы саясатын, тиімді қаржы механизмін қалыптастыруға жәрдемдесу қаржылық бақылаудың мақсаты болып табылады. Қаржылық бақылаудың көмегімен қаржы жоспарларының орындалуы, қаржы-шаруашылық қызметінің ұйымдастырылуы тексеріледі. Басқа жағынан, қаржылық бақылаудың нәтижелігі қаржылық жоспарлауда, оперативті басқаруда пайдаланылады. Қаржылық бақылаудың өзгешелігі – оның ақша нысанында жүзеге асырылатындығында.Табыстар мен қорланымдардың қалыптасу процестері , ақша қорларын құру және пайдалану оның тікелей объектісі болып табылады. Алайда, қаржылық бақылаудың іс-қимылы ақша қатынастарының аса кең аясына таралады, өйткені қаржы басқа экономикалық категорияларымен: еңбекақымен, өнімнің өзіндік құнымен, табыспен, пайдамен, өндірістік құрал-жабдықтармен, күрделі жұмсалымдармен, инвестицияларымен тығыз байланысты. Ал мекемелер мен ұйымдардың бюджет қаражаттарын дұрыс пайдаланылуын бақылау олардың бюджет қаражаттарын дұрыс пайдалануын бақылау олардың барлық жағын – желі мен контингенттердің өрістеудің толықтығын, қаражаттарды жұмсаудың белгіленген нормаларын сақтауды қамтиды.

      Қаржылық  бақылаудың іс-әрекетінің сферасы  бақылаудың басқа түрлерімен: әкімшілік, құқықтық, әлеуметтік, техникалық, саяси бақылаумен жиі тура келуі мүмкін. Шаруашылық ұйымдардың қаржы жағы шаруашылық қызметпен тығыз байланысты болатындықтан қаржылық бақылауды шаруашылық бақылаудан бөліп алу қиынға түседі, ал кейде мүмкін болмайды, өйткені қаржы операцияларының көбінде шаруашылық қызметтің басқа процестері қамтып көрсетіледі. Бақылауды жүзеге асырудың негізгі қағидаттары мыналар болып табылады :

• бақылаудың реттелілігі, жаппайлылығы, әмбебаптылығы;
• бақылаудың превентивтілігі, яғни оның алдын-алу сипаты;
• әректтілік, нақтылық, жариялық – бұларға бақылау жұмысын дұрыс ұйымдастырғанда, негізделген әдістер қолданғанда, істі ұқыпты зерделегенде, нақты ұсыныстар енгізгенде ғана жетуге болады;
• бақылаудың алаламаушылығы;
• бақылау органдары қызметкерлерінің тәуелсіздігі.

Қаржылық бақылаудың мазмұны мына негізгі міндеттеріне төменгілер жатады :

1. Мемлекет, ұйымдар және  халық алдындағы қарыжылық міндеттемелердің  орындалуын тексеру;          

2. Шарушылық жүргізуші  субьектілердің қарамағындағы ақша ресурстарын пайдаланудың дұрыстығын тексеру;

3. Қаржы операцияларын,  есеп-қисаптарын жасау және шарушылық  жүргізуші субьектілердің ақша  қаражаттарын сақтау ережелерін  орындауын тексеру;

4. Өндірістің ішкі  резервтерін – шаруашылық рентабелділігін  арттырудың, еңбек өнімділігін өсірудің, айналым активтерінің айналымдылығын тездетудің, материал және ақша қаражаттарын неғұрлым тиімді әрі үнемді пайдаланудың мүмкіндіктерін ашу.

5. Қаржы тәртібін бұзышулықты  жою және ескерту. Олар ашылған  жағдайда ұйымдарға, лауазымды адамдарға және азаматтарға белгіленген тәртіппен ықпал етудің шаралары қолданылады, мемлекет пен ұйымдарға келтірілген залалдың орнын толтыру қамтамасыз етеді.

Қаржы тәртібі – бұл белгіленген ұйғарымдардың және мемлекеттің, оның шарушылық жүргізуші субьектілердің ақша қорларын жасаудың, бөлудің және пайдаланудың тәртібін айқын сақтау. Қаржылық бақылаудың міндеттерін, олардың түрлерін, нысандары мен әдістерін, субьектілері мен обьектілері бақылауды жүзеге асырудың деңгейіне қарай қарастырған жөн, яғни ол микро – немесе макродеңгейде жүргізіледі.

 Макродеңгейдегі қаржылық бақылау – бұл бүкіл мемлекет ауқымында қаржыны ұйымдастыру мен оның іс-әрекет етуін бақылау. Оның міндеттері мыналар болып табылады:

• ақшалай қаражаттардың орталықтандырылған қорларын қалыптастырып, тиімді пайдалану процесін қамтамасыз ету;
• қаржы қатынастарын іске асырудың қолданылып жүрген нысандары мен әдістерінің обьективті қажеттіліктеріне нысандар мен әдістерінің обьективті қажеттіліктеріне нысандар мен әдістердің сай клуін бақылау;
• қаржы ресурстарын неғұрлым тиімді пайдалану, салалар мен аймақтардың қаржы ресурстарына деген қажеттілігін оптималды түрде және саралай отырып қанағаттандыру, азаматтарың әлуметтік-мәдени сферасының қызметтеріне деген қажеттіліктерін барынша қанағаттандыру мақсатында оларды салалар мен аумақтар бойынша бөлудің алшақтықтарын анықтап, жою және басқалары.

Бұл деңгейде мемлекеттік қаржылар бақылаудың объектісі болып көрінеді. Құрама қаржы жоспарлары, аумақтық, салалық, тұрғыда олардың атқарылуы туралы есептер бақылаудың предметі болып табылады. Әр түрлі қаржылық көрсеткіштер және жоспарлардың және есептердің бірқатар өндіргіштік көрсеткіштері талданады, жинақтап қорытылады және осының негізінде қаржы қатынастарының нысандары мен әдістерін жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасалады. Биліктің заң шығарушы органдары мен басқарудың мемлекеттік органдары бұл деңгейде бақылау субьектілері болып келеді.

 Микродеңгейдегі қаржылық бақылау – меншіктің барлық нысанындағы шарушылық жүргізуші субъектілер деңгейіндегі бақылау. Микродеңгейдегі қаржылық бақылаудың міндеттері :

• кәсіпорындардың қаржы саласындағы қолданылып жүрген заңдардың сақталуын қамтамасыз ету;
• шаруашылық жүргізуші субъектілердің бюджет алдындағы міндеттемелерін орындауының дер кездегі мен толымдылығын қамтамасыз ету;
• қаржы ресурстары өсуінің ішкі өндірістік резервтерін табу;
• ресурстардың барлық түрлерін ұтымды пайдалануға, бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізуге, есептеме жасауға және басқаларға жәрдемдесу.

  Шаруашылық жүргізуші  субъектілердің қаржы-шарушылық қызметі бұл деңгейдегі бақылаудың объектісі, ал қаржы көрсеткіштері оның предметі болып табылады. Қаржылық бақылауды кәсіпорындардың экономикалық службасы, оның жеке мамандары жүзеге асырады. Бұл мақсатқа тәуелсіз аудиторлық ұйымдар да тартылады. Қаржылық бақылау нарықтық қатынастар айтарлықтай өзгерістерге ұшырауда. Жаңа экономикалық өзара қарым-қатынастар қаржы операциялардың, әр түрлі мәмілелерді үнемі тексеруді, қадағалауды жақтырмайды. Тегіс қамтитын бақылау қалыпты нарықтық қатынастарға тежеуіш болып келеді. Бірақ өтпелі кезеңнін қиыншылығы қоғам үшін қолайлы бағытта қаражаттар ағынының қозғалысын басқаруды және бақылауды ысырап етеді. Бұл жағдайда қаржы тәртібін, қаржы заңнамасын бұзудың тенденциялары күшейеді, мемлекеттік меншікті пайдалану жөніндегі қиянатышылық жиілейді. Сондықтан қаржылық бақылау шаруашылық өмірдегі кез-келген келеңсіз көріністерге берік тосқауыл болуы тиіс. Мемлекет қоғамдық мүдделерді, әлеуметтік әділдікті қорғай отырып, қаржының бақылау функциясының мүмкіндіктерін реттеудің құралы ретінде пайдалана отырып, ұдайы өндіріс, бөлу процестеріне араласуы болып табылады.