Қаржы нарығы және делдалдар

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 11 Января 2013 в 12:39, курс лекций

Краткое описание

Қаржы дегеніміз – французша қолдағы ақша, кіріс деген ұғымды білдірген. Ал мемлекеттің пайда болып, оның дамуына сәйкес тауар – ақша айырбасының дамуына байланысты экономикалық өмір сақынасына көтерілген қаржы ұғымы ақша қаражаты қорын және оны пайдалану процесін айқындайтын экономикалық категория болып табылады. Сонан қаржының негізгі мәнісі тауар-ақша қатынастарын білдіруге саяды.

Содержание

Тақырып 1. Қаржы нарығының инфрақүрылымы және оның негізгі элементтері
1Қаржы нарығы, делдалдары түралы түсінік.
2.Қаржы нарығы және оның қүрылымы.
3.Қор биржалары және олардың қаржы нарығындағы ролі
Тақырып 2. Капитал нарығы
1 Капитал нарығы түралы түсінік.
2.Жай акциялар. Облигациялар. Вексельдер
3 Капитл нарығының қатысушылары.
Тақырып 3. Ақша нарығы
1Ақша және ақша нарығы туралы түсінік
2 Қысқа мерзімді қазыналық вексельдер және оларға мінездеме.
3 Депозиттік сертификаттардың түрлері және оларды шығару ерекшеліктері.
Тақырып 4 Валюталық нарықтар
1 Валюталық нарықтың дамуы
2 Валюталарды айырбастау
3 Биржалық және биржадан тыс валюта нарықтары
Тақырып 5 Туынды бағалы қағаздар нарығы
1 Туынды бағалы қағаздар туралы түсінік
2 Форвардтық, опциондық, фьючерстік келісімдер
3 Туынды бағалы қағаздарды шығару мен орналастырудың ерекшеліктері
Тақырып 6 Әлемдік қаржы нарығы
1 Әлемдік қаржы нарығының қалыптасуы.
2 Евронарық және шетелдік валюта нарығы.
3 Әлемдік ақша орталықтары.
Тақырып 7 Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы қызметі
1 Қаржы нарығы инфрақұрылымындағы банктердің ролі.
2 Коммерциялық банктердің бағалы қағаздар бойынша операциялары
3 Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығында эмитенттер және инвесторлар ретінде.
Тақырып 8 Зейнетақы қорлары
1Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесі.
2 Жинақтаушы зейнетақы қорын дамытудың проблемалары
Тақырып 9 Сақтандыру компаниялары
1Сақтандырудың экономикалық мәні.
2 Сақтандырудың жіктелуі
3 Сақтандыру компаниясының комерциялық қызметі
Тақырып 10 Инвестициялық компаниялар және қорлар
1 Инвестициялық компаниялар мен қорлардың күрылуы мен қызметі
2 Инвестициялық компаниялар мен қорлардың экономикадақы рол
3 Түрақты және өзгермелі бағалы қағаздар коржыны (портфелі)
Тақырып 11 Қаржы нарығындағы брокерлік-дилерлік қызмет
1 Қор нарығындағы кәсіби қызмет
2 Брокерлер,дилерлержәне трейдерлер
3 Биржалық мәмілелер,фъючестік контрактілер және опционда
Тақырып 11 Қаржы нарығындағы брокерлік-дилерлік қызмет
1 Қор нарығындағы кәсіби қызмет
2 Брокерле, диллерлер және трейдерлер
3 Биржалық мәмілелер, фьючерсті келісімдер және опциондар
Тақырып 12 Қазақстан Республикасының Үлттық банкі –қаржы нарығын реттеуші орган
1 Үлттық банктің қызметтері, өкілеттілігі және міндеттері
2 Реттеуші органның негізгі қызметтері : бағалы қағаздар нарығының қарқынды дамуын қамтамасыз ету
3 Заңдар, нормативтік актілер және нүсқауларды дайындауға қатысу
Тақырып 13 Өзін-өзі реттеуші ұйымдар
1 Қаржы нарығындағы кәсіби қатысушыларының өзін-өзі реттеу ұйымдарының ролі
2 Өзін-өзі реттеу ұйымдарының мәртебесі
3 Коммерциялық банктердің, мемлекеттік емесзейнетақы қорлардың брокер-дилердің,тіркеушілердің ассоциациялары
Тақырып 14 Қазақстанның қаржы нарығының даму стратегиясы
1 Қазақстан Республикасында қаржы нарығының негізгі бағыттары
2 Инвистициялық салымдарды ынталандыру
3 Қаржы нарығын дамытудың мемлекеттік қолдауы

Прикрепленные файлы: 1 файл

Қаржы нарығы және делдалдар.doc

— 725.00 Кб (Скачать документ)

Қазіргі заманда несие  экономиканың тірегі, экономикалық дамудың басты бір тұтқасы ретінде танылып отыр. Әдетте, несиенің өріс алуын өнім өндіру саласынан қарастырмай, тауар айырмасымен шұғылданушылар қызметімен анықтау керек. Өйткені тауар айырбасы оның бір қолдан екінші қолға өтуін бейнелейді. Сондықтан бұл құн қозғалысы болумен қатар несие қозғалысының өзегі болып саналады. Сонан несие қатнастары қаржы-қаражат айналысына қарай қалыптасады. Мәселенки, құн түрінде көрініс табатын еңбек құралдары мен шикізаттар кәсіпорындарында ақша, өндіріс, тауар тұрғысында болуы мүмкін. Бірақ бұлардың әр қайсысының игілікке жаратылуы түрліше.

Өйткені еңбек құралдары  өндірісте ұзақ мерзім бойы пайдаланылады, олардың құны шығарылатын тауар  құнына біртіндеп, бөлік-бөлік қосылады. Осындай жолмен негізгі капиталдың құны қайта қалпына келтіріледі. Бұл қор өндіріс құрал-жабдықтарын жаңартуға, одан артылған, кәсіпорынның өз есеп шотында қалған ақша қаражаты басқа қажеттілікті өтеуге мүмкіндік береді. Несие алушы жеке азаматтар да, кәсіпорындар да өзінің кезек күттірмейтін шаруасын жедел шешу мақсатында несие мүмкіндігіне жүгінеді. Мысалы, қазір нарыққа көшкен Қазақстан жағдайында да несие алу арқылы жеке меншік шағын кәсіпорындар, тамақтандыру, тігін, тағы басқа орындар ашып, пайда табушылар қатары арта түсуде. Осы тұрғыдан алғанда да несие экономикалық қажеттіліктен туындаған құбылыс әрі экономиканың қайсы саласында да, меншік түрінің қайсы түрінде де болсын аса тиімді қаражат қоры болып отыр.

Ақша түріндегі капиталдар нарығында ұзақ мерзімдік құрылыс  несиелері, банктердің коммерциялық займдары, тұтушынылық займдар, фермерлік және сауда займдары айналымда болады.

Құнды қағаздардың маңызы неде ?

Құнды қағаздардың мәні мен мазмұнын құнды  қағаздар нарығының қызмет атқару механизмінен шығарып анықтауға болады.Өз кезегінде, құнды қағаздар нарығының мәні мен мазмұны, экономикадағы орны жалпы қаржы-қаражат жүйесінен анықталады. Құнды қағаздар нарығы қаржы-қаражат (капитал) нарығының қүрамдас бөлігі болып, ұзақ мерзімдік қарыздар айналымына жатады (қайтарым мерзімі бір жылдан артық)

      Құнды  қағаздар дегеніміз – мемлекет  немесе корпорациялар шығаратын  коммерциялық ақшалай құжат. Құнды  қағаздар, біріншіден, капиталдың нендей  бір түріне деген меншіктік  иелік құқығын куәландырады, екіншіден,  құнды қағаздар арқылы оның  иелері келтіреді.

      Құнды  қағаздар тұңғыш рет сауда  және өсімқорлық саладағы алыс-беріс  қызметіне байланысты өмірге  келген. Алғаш құнды қағаздар вексель, коносамент түрінде пайда болды. Кейін мемлекеттік эмиссиялық қызмет пен акционерлік қоғамдар өріс алуына қарай құнды қығаздар жөніндегі қажеттілік құлаш жайды. Сөйтіп, капиталды құнды қағаздарға инвестицияландыру ХІХ ғасырдың орта шенінде кеңінен тарала бастады. Өйткені ақша қаражаттарын құнды қағаздарға айналдыру мақсаты – көбірек кіріс-пайда табу, капиталдың тұрақтығын сақтау, капиталдың өсімін күшейту еді.

      Жалпы құнды қағаздар  екі топқа бөлінген. Олар негізгі және туынды деп аталады. Негізгі топқа жататын құнды қағаздар – акциялар, облигациялар, вексельдер, мемлекеттік қазналық міндеттемелер.  Ал туынды деп аталатын құнды қағаздарға – ең алдымен опциондар, фьючерстер жатады.

      Сонымен бірге,  құнды қағаздар нарықтық және нарықтық емес деген топтарға бөлінеді. Нарыққа қатысты құнды қағаздарды айналысқа қатыстырылатын құнды қағаздар тобы құрайды. Ал нарықтық емес құнды қағаздар тобын әлеуметтік-нарықтық шаруашылықтың дамуы жағдайында өиірге келген әрі өзіндік ерекшелігі бар қағаздардан тұрады. Ондай қағаздар қатарында сақтық облигациялар, зейнеткерлік қорлардың облигациялары, депозиттік облигациялар бар. Бұл қағаздар өз иелеріне капиталға деген иелік құқығын қамтамасыз етеді.

      Нарыққа қатыса  алатын құнды қағаздар сауда-саттық  айналысына қатыса алады. Дәлірек  айтқанда, оларды сатуға, сатып алуға,  иелік құқығын ауыстыруға болады.

      Қорыта келгенде, құнды қағаздар өз иеленушісіне кіріс әкеледі, капиталды сақтау, капитал өсімін қамтамасыз ету еді, қаржыға деген тапшылықты азайту ретіндегі әрекеті арқылы экономикалық даму процесінде елеулі рөл атқарады.

Акцияның мәні және оның түрлері қандай ?

      Акция – акционерлік қоғам шығаратын құнды қағаздардың бір түрі. Акция – акционерлік қоғамның немесе кәсіпорынның өндірістік дамуы мақсатында көздеген, оған өзінің өз қаржысы есебінен үлес қосқанын куәландыратын құнды қағаз. Акционерлік қоғамға немесе кәсіпорынға қаржы қосқан жеке тұлға сол ұйымдардың пайдасы есебінен өзі қосқан қаржысы үшін дивиденд түрінде кіріс алуына құқылы екенін акция куәландырады. Сол сияқты акция қоғамның, кәсіпорынның акционер алдындағы қарыздарлық міндетін де айқындайды.

      Акцияның иесі аталған және ұсынушыға арналған деген түрлері бар. Иесі атап көрсетілген акцияға оны алушының тегі, әкесінің, өзінің аты-жөні жазылады. Мұндай акция басқа біреуге берілмейді, егер бұл талаптар көрсетілмесе акция, өз күшін жойған деп саналады. Ондай акцияға пайдадан үлес берілмейді.

      Ұсынушыға арналған акцияны корпорация, кәсіпорын тіркемейді. Өйткені ондай акциялардың иесі кім екені белгісіз болады. Оларды иелену заңдық негізде ғана жүзеге асырылады.

      Сол сияқты акцияға  байланысты тағы бір ерекшелік: акциялар кәдімгі және артықшылықты болып бөлінеді.

      Кәдімгі акцияны  иеленген тұлға акционерлік қоғамды,  корпорацияны басқаруға, пайданы  бөлуге, түрлі шешімдер қабылдауға  қатысуға құқығы болады. Ал артықшылықты  акцияны иеленуші басқару ісіне қатыса алмайды, бірақ пайдадан үлесті бірінші кезекте алуға құқығы бар.

      Акцияның құны  бірнеше түрлі болады. Олар –  номиналдық, эмиссиялық және нарықтық  деген тұрлері бар.

      Акцияның номиналдық  құны акцияның балансына жазылады, бұл құнның өлшемі жарғылық капитал сомасын жалпы шығарылған акциялар санына бөлу арқылы анықталады. Ал эмитент акцияны инвесторға сатқан жағдайдағы баға – акцияның эмиссиялық құны болады. Қаржы биржасын биржадан тыс нарықта сатқан акциясының бағасы – нарықтық құн болып табылады. Нарықтық құн сұраныс пен ұсыныстың ара-қатынасына байланысты.

      Акция  сертификаты дегеніміз белгілі тұлғаның өз қолында қанша акция барын анықтау жөніндегі куәлік, бұл сертификат та құнды қағаз деп саналады.

Вексельдің мәні және оның түрлері қандай ?

      Вексель дегеніміз – белгілі бір ақшалай кіріс алуға арналған құқықты куәландыратын айрықша құнды қағаз.

      Вексельдер коммерциялық және қаржылық деп аталатын топтарға бөлінеді. Коммерциялық вексель нақтылы тауарлық келісім-шартты білдіреді. Ал қаржылық вексель – қарыз қаржы алғаны туралы өзіндік сенімхат. Коммерциялық вексель сатушының сатып алушыға өз тауарын бергені және қызмет көрсеткенін дәлелдейтін бір жолғы құрал ретінде қаржылық жүйеде кеңінен қолданылады. Вексель өзіне несиелік және есеп айырысу сияқты функцияларды шоғырландырады.

      Вексельдердің қарапайым және аударма деп аталатын түрлері бар. Қарапайым вексельді сатып алушының өзінің тауарларды сатушыға оның төлемін кейінге қалдыруға еркі барын сендіретін құқығы бар. Аударма вексель – көмегі арқылы қарызгер өзінің жеке борыштарынан құтылады, есеп айырысады.

       Қазақстан Республикасының   “Қазақстан Республикасындағы вексель  айналысы туралы” Заңында вексельді  пайдаланудың тәртібі және вексельдің  түрлері, индоссамент, аваль туралы заңдық тұрғыдағы міндеттер нақты баяндалған.

       Қазақстанда вексель  айгалысы жай және аударым  коммерциялық вексельдерін шығаруды, ол бойынша талап ету құқығын  беруді қамтиды.

       Индоссамент – ол вексельдің сыртқы бетіндегі табыстау жазбасы, бұл жазба осы вексельді иелену құқығынығ басқа тұлғаға берілгенін куәландыратын ұғымды білдіреді.

       Аваль дегеніміз – вексель кепілдігі. Аваль беруші тұлға вексель жөніндегі міндеттемені басқа тұлғалардың осы аталған міндеттемелерді орындауы үшін жауапты болады. Ал вексель төлеміне берілетін жазбаша келісімді – акцепт деп атайды. Төлем төлеуші акцепт арқылы аударым векселін мерзімінде төлеуге өзіне тиісінше міндеттеме қабылдай алады.

Облигацияның мәні және оның түрлері қандай ?

      Облигация – құнды қағаздардың бір түрі. Ол – корпорацияның, акционерлік қоғамның қарыз жөніндегі міндеттемелерін мақұлдайтын құжат. Облтгация көмегімен жинақталғанкапитал акционерлік капитал бола алмайды. Облигация шығару – капиталдық қарыздың бір нысаны.

      Облигацияның  да өзіне тін ерекшеліктері  бар.

      Облигацияны  иеленуші корпорацияның акционерлік  қоғамның несиешісі болып табылады.

      Облигация  иеленуші ол бойынша тиісінше  пайыз алады, пайыздық төлем  әдеттегі барлық төлемдерден  бұрын беріледі.

       Корпорацияның,  акционерлік қоғамның облигациялары  қарыздың мерзіміне қарай қысқа  мерзімді, орташа мерзімді, ұзақ мерзімді болады. Ол мерзім бір жылдан жеті дылға дейінгі мерзімге арналған.

      Облигациялар  өзінің түріне  қарай баламалы және әдеттегі болып бөлінеді. Баламалы облигация артықшылықты сипаттағы акцияға ұқсас, белгілі жағдайда корпорацияның, акционерлік қоғамның артықшылықты немесе кәдімгі акцияларына алмастырылуы мүмкін. Ал кәдімгі түрдегі облигацияның мұндай құқығы жоқ.

       Облигацияның  акция сияқты нақты және нарықтық бағасы болады.

       Сонымен  қатар, облигацияның сериялы (көп  даналы), кірісті, тіркелген, жоғары сыныпты, купондық, кепілдік, үкіметтік, сақтық деп аталатын түрлері бар. Осылардың қайсысы болмасын бағалы қағаздар рөлін атқарады.

Құнды қағаздар нарығының құрылымы қандай ?

Құнды қағаздардың бастапқы нарығы және қайталама нарғы болады. Жаңадан шығарылған қағаздар бастапқы нарықта сатылады. Акциялар мен облигациялар бастапқы нарықта сатылғанда эмитент (қағаздарды шығарушы) өзіне қажетті қаржы ресурстарын алады, ал құнды қағаздар бастапқы сатып алушылардың қолына түседі. Бастапқы инвесторлар қолындағы қағаздарын қайта сатып ақшасын өсіммен қайтарып алады. Құнды қағаздарды қайта сату олардың қайталама нарығын қалыптастырады. Құнды қағаздардың қайталама нарығы толық қызмет атқаратын болса, онда бастапқы нарық та тиімді қызмет атқарады. Қайталама нарық миханизмі, немесе құнды қағаздары кез келегн уақытта сатып өткізу мүмкіншілігі инвесторлардың оларға деген сенімін арттырады. Ал бұл қоғам ресурстарын өндірістің дамуына толығырақ дамуына толығырақ жұмылдыруда өз себебін тигізеді. Қайта сату нарығнда құнды қағаздардың биржалық айналымы және бирадан тыс айналымы бөлініп қалыптасады.  »Биржалық айналым» ұғымы құнды қағаздарды биржаның сату-сатып алуын білдіреді. құнды қағаздардың биржадан тыс тікелей келісім түрінде сату- сатып алу саудасы «құнды қағаздардың биржадан тыс айналымы» деп анықталады.

Биржаға кез келген компания еркін түрде жіберіле бермейді. Ол үшін биржада тіркелу қажет болады. Биржада тіркелу үшін фирма оның заңмен анықталған тәртіптерін орындауы тиіс.

Биржа өзінің беделін  сақтау және нығайту мақсатында акцияларын өтімді етуге, ал өздері белгілі де ірі компаниялармен жұмыс істеуге, әріптес болуға ұмтылады. Егер фирма биржада тіркелген болса, онда бұл фирманың акциясы биржалық бағамдама (котировка) алғаннның немесе акциясы тұрақты сұранымға ие болғанын білдіреді. Фрманң биржада тіркелуі осы фирманың қалыптасқан нарықта өз орынн алуын білдіреді.

Мысал ретінде қағадарын  бағалама (котировкаға) ұсынған фирмалар үшін белгіленген Нью-Йорк биржасынң  тәртіп-талаптарын келтіруге болады. Қағаздарын биржада тіркеп бағамдама алу үшін фирма:

    1. 29, 350 доллар кіру жарнасын және әрбір жеке акция бойынша қосымша төлем төлейді.
    2. Жыл сайын айналмға алынған акциялардың санына қарй биржаның бағдарламалық қызметі үшін 11, 750 –58, 700 долларға дейін комиссиялық төлем төлейді. 1982 жылдан бастап жоғарыдағылардан басқа тағы қосымша талаптар анықталған. Олар:
    3. Компанияның әрбіреуіне 100-ден кем емес акциялары бар 2 мың акционері болуы қажет.
    4. Компания жеке акционерлер иелік ететін 1 млн қарапайым акцияны айналмға шығаруға міндетті.
    5. Инвесторлардың қолындағы акциялардың нарықтық құны 16 млн доллордан кем болмау қажет.
    6. Соңғы екі жылда компанияның жылдық табысы 2,5 млн доллардан кем болмауы қажет.
    7. Компанияның мүлкі 16 млн доллардан кем болмауы қажет.

Биржадан тыс айналымға екінші дәрежелі фирмалардың қағаздары түседі.

 Кейбір фирмалардың  қағаздары биржада да, биржадан  тыс  айналымда да болады.

Биржадан тыс нарық  телефон, телекс, компьютер негізінде  мыңдаған инвестициялық фирмаларды біртұтас жүйеге біріктіреді. Биржалық нарық тек ірі компанияларға қолайлы болса, биржадан тыс нарықққа кез келген компания кіре алады. Ол үшін тек делдалдық (брокерлік) фирма табылса болғаны.

Биржадан сырт айналым  жүйесінде компания акциясын бағамдау (котировка) алу үшін оның қағаздары  кем дегенде екі дилерлік фирма арқылы тұрақты сатылуы жеткілікті болады және фирманың 25 мың долларға тең капиталы болуы қажет. Дилерлік фирма бағалы қағаздарды, валюталарды сатып алу және сатумен айналысатын қаржы мекемесі. Ол өзінің атыныан және өз есебіне іскерлік жасайды.

Информация о работе Қаржы нарығы және делдалдар