Салык жуйеси

Сақтандыру  компанияларының инвестициялық  портфельдері үшін негізгі проблема – табыстылықтың төмен деңгейі. Сонымен қатар, сақтандыру компанияларының инвестициялық портфельдерінің өсуі үшін жоғарғы табысты және өтімді қаржылық инструменттер қажет. ойымызды тұжырымдайтын болсақ – қазіргі кезде бағалы қағаздар рыногында инвестициялық инструменттердің тапшылығы байқалады, ол сақтандыру компаниялары және зейнетақы қорларының инвестициялық әлуетін тұрақты өсуге негіздейді.

Инвестициялық қызметтің практикасы көрсеткендей, инвестициялау мерзімінің ұзартылуы тәуекелдікті біраз төмендетеді. Қазақстандық қор рыногы әлі жас. Бірақ, әлемдік қор рыногының  тарихы айғақтағандай, 30-40 жыл қор  рыногындағы кез-келген шығынның орнын  толтыруға молынан жететін уақыт. Мысалы, ХХ-ғасырда акциядағы инвестиция бойынша табыс ақшалай қаражаттың басқа да салым түрлерінен  әлдеқайда  асып түсті. Сақтандыру компанияларының  “ұзын” ақшалардың артықшылығын толықтай қолданудың керемет мүмкіндігі бар. Басқа институттарға қарағанда  сақтандыру компанияларында инвестициялау  мерзіміне шектелім қою жоқ.

Қор қаражаттарын инвестициялау кезінде тәуекелді азайтып, табыстылықты жоғарлатудың классикалық әдістерінің бірі бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру болып табылады. Әдетте, рыноктағы басқару үдерісінде жақсартылатын тәуекел табыс қатынасына негізделген инвестициялық сапа сатылады.

Бұл портфель корпоративтік акциялардың, әр түрлі қамтамасыз етудің деңгейі  мен тәуекелдіктері бар облигациялардың, мемлекет кепілдік беретін тіркелген  табысы бар қағаздардың белгілі  бір жиынтығы болып табылады.

Портфельді инвестициялаудың негізгі  міндеті – инвестициялаудың шарттарын жақсарту, бағалы қағаздарға олардың жалғыз өзі тұрғанда еш нәтижеге жете алмайтындай, тек оларды жиынтық бағалы қағаздар ретінде қарастыру керек. Портфельді құру үдерісінде ғана осындай сипаттамасы бар жаңа инвестициялық сана пайда болады. Сөйтіп, бағалы қағаздар портфелі инвесторға ең төменгі мүмкін болатын тәуекелдік жағдайындағы қажетті табыс әкелетін инструмент болып табылады.

Жалпы алғанда, акцияларды қаражат  жинау деп қарамау керек, оны  өте жоғары тәуекелдікке бейім кәсіпқойлардың алып-сатарлық инструменті ретінде  қарау керек. Дегенмен, тәжірибе көрсеткендей, тек акциялардан ғана облигациялар мен мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда 2-3 есе көп табыс алуға  болады. Сақтандыру компаниялары үшін Қазақстандық акциялар рыногы соңғы  жылдар ішінде тұрақты жағымды динамика көрсеткендіктен қызығушылық туғызып  отыр.

Активтерді сенімгерлікпен басқару  сақтандыру компаниясы үшін қор рыногында  тартымды болып табылады. Тарихқа  жүгінсек, қор рыногындағы активтерді сенімгерлік басқару Америкада  пайда болған, онда өткен ғасырдың басында америкалық биржа рыногында  алып-сатарлықпен айналысқан өзара  қорлар индустриясының жаппай өсуін  байқауға болатын. Олардың саны 20-шы жылдың соңында 700-ден асып кетті. Бұл  қызмет көрсетудің жаңа түрі дүниеге  келді деуге болады. Қазіргі таңда 10000 америкалық өзара қорларындағы ақшалай қаражат көлемі 10 трлн. доллардан  асып кетті.

Әр бір сақтандыру компаниясы жергілікті жағдаймен тұтынушылардың сақтандыру компаниялары акционерлерінің тілек-талаптарын, өз мүдделерін сақтай отырып, ережелерді еске ала отырып инвестициялаудың объектілері  мен бағыттарын таңдау мәселесін  өздері шешеді. Тұрақты және үлкен  табыс беретін сақтандыру резервтерін  орналастырудың ортақ алгоритмін жасауға  бірнеше рет талаптануға болады, бірақ атақты басылымдарда инвестициялаудың оңтайлы объектісін таңдау рәсімдерін айқындайтын суреттемелер жоқ. Сондықтан  сақтандырудың резервтерін оңтайлы  орналастырудың қарапайым, тиімді алгоритмін талдау (әзірлеу, зерттеу) басқаша айтқанда, бар нормативтік талаптарды ескере отырып, инвестициялық портфельдің  құрылымын оңтайландыру қажет.

2004 жылдың 27-қарашасындағы №335 Қаржы  қадағалау агенттігінің “Пруденциялық   нормативті сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары, олардың есеп айыру  әдістемесі және пруденциалдық  нормативтердің орындалуы жөніндегі  есеп беру, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының активтерін әртараптандыру  деңгейіне деген талаптарды бекіту жөніндегі” нұсқаулықта көрсетілгендей, алға қойған мақсаттарды былайша айтуға болады: инвестицияның қажетті көлемі бойынша резервтерді бөлудің нормативті талаптарын сақтай отырып жиынтық инвестиция табысының ең жоғары мағынасын қамтамасыз ететін түрін табу керек.

Символдық жазба мынадай:

mах{Р};

                                                                                (1)

 

Мұндағы: 

Р - резервтерді инвестициялаудан түскен жиынтық пайда және сақтандырушының  меншік құралдары;

n - инвестиция бағытының жалпы  саны;

R- сақтандыру резервтері;

С - инвестицияланған сақтандырушының  меншікті құралдары;

d - і-бағыты бойынша инвестициядан  түскен табыстың коэффициенті;

Н - і-бағыты бойынша инвестицияланған құралдардың қайтарымы болу мүмкіндігін  ескеретін коэффициент;

N- инвестицияның і-бағыты бойынша  инвестициялық қызметінен түскен  салыққа кететін табыстың бөлігі;

 

Сақтандырушының инвестициялық қызметінің сәйкестігі нормативтердің бекітілген ережесі мына формула бойынша  айқындалады:

                                                                                                 (2)                                                                                                               

 

Мұндағы:

Вi - ережелерге сәйкес инвестициялардың шекті бағыты;

Сn - №2 кестеде сәйкестік нормативінің мағынасы берілген.

 

 

 

Кесте 2 – Сақтандыру компанияларының инвестициялық  қызметтің нормативке сәйкес келу мағынасы

 

Сақтандыру резервінің түрі	С нормативінің мағынасы
	Ең төменгі	Ұсынылатын
Ұзақ мерзімді өмірді сақтандыру	0,1	0,68
Сақтандырудың басқа түрлері	0,49	0,64
Ескерту: автормен есептелініп құрастырылды.

 

Бұл жерде эвристикалық тәсіл дәл  келеді деуге болады, себебі ол инвестициялаудың көптеген стратегияларының алғашқы  талдауына сүйенеді, оның мақсаты қосымша көрсеткіштер бойынша ең келешегі бар нұсқаларын таңдап алу болып табылады.

Бұл тәсілдің шешуін табу үшін сақтандыру резервтерін инвестициялаудың барлық ережелерінің мүмкін болатын бағыттарын қарастырайық:

• Мемлекеттік бағалы қағаздар;
• Муниципалды мемлекеттік билік органдары шығарған бағалы қағаздар;
• Банктік салымдар (депозиттер);
• 1 және 2-ден басқа бағалы қағаздар;
• Жарлық капиталға қатысу үлесіне меншіктік құқы;
• Жылжымайтын мүлік;
• Валюталық құндылық;
• Қолма-қол ақшалар (есеп айырысу шотында).

Инвестиция объектісі ретінде  біз бір мемлекеттік бағалы қағаздарды, бір облыстағы мемлекеттік билік  органдарының бағалы қағаздарын, бір  банктегі банктік салымдарды, бір  жылжымайтын мүліктік объектісін айтамыз. Бір бағыттың шамасында бірнеше  инвестиция объектілері болу мүмкіндігінен, бұл шектеулердің қызметін инвестициялау  бағытын таңдағанда есепке алмауға  болады. Бұл мәселені шешу үшін (2) критерийдің аддитивті бейнеге сай сызықтық немесе желілік бағдарлама әдісін қолдануға болады. Желілік бағдарламаны есептеп шығару көлемінің үлкендігін еске ала отырып, инвестициялық портфельдің құрылымын оңтайландыру үшін симплекс әдісі негізінде арнаулы бағдарлама құрылды. Бұл бағдарлама инвестицияларды оңтайлы бөлудің тоғыз мүмкін болатын бағыттарын пайдалануға мүмкіндік береді, сонымен қатар ол жиынтық инвестициялық табысты есептеуге мүмкіндік береді. Негізгі нәтижелері 3-кестеде көрсетілген Borland C++ тіліндегі жеке компьютерлерге арналған, бұл бағдарлама жүзеге асырылады. Бастапқы деректер ретінде мыналар алынды: инвестицияланған сақтандыру резервтерінің жиынтық көлемі 1000 шартты өлшем, оның ішінде өмірді сақтандыру - 500, басқа түрлер бойынша - 500. Инвестицияның 2-4 бағыты бойынша (бағалы қағаздар, мемлекеттік билік органдары шығаратын БҚ, банктік салымдар, басқа да БҚ) және 8-бағыт бойынша (валюталық құндылық) бұл мысалда көрсетілмеді. Басқа деректер 2-кестеден алынды.