2.Табиғи ресуртардың
экологиялық классификациясы сарқылатын
және сарқылмайтындығында. Сарқылу
дегеніміз ресурстың өндірістік
шаруашылықтағы қажеттілік мөлшеріне
байланысты. Экологиялық классификация:
- Ресурстардың
жіктелуі. Табиғат ресурстарын бірнеше
белгілері бойынша жіктейді. Олар атмосфералық
су, өсімдіктер, жануарлар, топырақ, қазба
байлықтар, энергетикалық және т.б. болып
бөлінеді. Ең жиі қолда-нылатын жіктелу
ресурстардың сарқылу жылдамдығы немесе
қалпына келуіне байланысты Сарқылуына байланысты
табиғат ресурстарының жіктелуі
• Сарқылмайтын
табиғи ресурстар – табиғатты ұзақ пайдалану
кезінде саны мен сапасы өзгермейтін немесе
аздап қана өзгеретін табиғи физикалық
құбылыстар және денелер. Мұндай ресурстарға
Күнэнергиясы, желэнергиясы, қозғалыстағы
су энергиясы, жерқойнауы энергиясы жатады.
Қоршаған ортаның ауасы мен суы саны бойынша
өзгермеуі мүмкін, бірақадамның тіршілігі
барысында сапасы төмендеу іәбден мүмкін.
Бұл табиғи байлықтар қазіргі таңдағы
техника мен технологияның көмегімен
(су, шаң, газ тазалау, сондай-ақсанитарлық-гигиеналық
шаралар) сарқылмайтын бола алады;
• Сарқылатын
табиғи байлықтар – табиғатты пайдалану
барысында саны мен сапасы өзгеретін табиғи
физикалық құбылыстар және денелер.
Климаттық
ресурстар
Қазақстан Республикасының
территориясы кең болғандықтан әр түрлі
климатты адапторлар қалыптасқан. Күн
энергияының қоры үлкен және Оңтүстік
Қазақстанда вегетациялық периодтық ұзақ
жылу сүйгіш өсімдіктерді өсіруге мүмкіндік
береді. Күн энергиясы үйлерді жылытуға
мүмкіндік береді. Қазақстан жел ресурстарына
да бай. Жел жиі болып тұратын аудандарда
энергия желін пайдаланады. Биологиялық ресурстар — тірі табиғат объектілерінде жинақталған (қорланған) адамға
қажетті материалдық және рухани байлықты
(өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, табиғаттың таңғажайыпландшафтары, микроорганизмдер) алудың көздері мен алғы шарты.
Жалпы Биологиялық ресурстар —биосфераның орта түзуші барлық тірі құрауыштары
өндірушілерден, тұтынушылардан және
ыдыраушылардан түзіліп, олар сан, мөлшер
жағынан, жыл сайын өніп-өсіп қайталанып
отырады. Дегенмен Биологиялық ресурстар сан жағынан қалпына келгенмен,
сапа жағынан қалпына келе қоймайды, оған
себеп: тірі түрдің, оның ішінде ірі жүйелі
топтың немесе экожүйенің жойылып кетуі. Биологиялық ресурстар өсімдіктер ресурстары және жануарлар әлемінің ресурстары және т.б. болып бөлінеді. Генетикалық ресурстардың маңызы ерекше
Табиғи
ресурстарды пайдалану
Қоғамның заттық және мәдени
қажеттiктерiнiң қанағаттандыру мақсаттарындағы,
табиғиқорлардың пайдалану процестерін
табиғатты пайдалану деп аталады.Табиғатты
пайдалану ұтымды және ұтымсыз пайдаланудан
тұрады.
Табиғатты пайдалану мынадай
белгілерден тұрады ұрады:
1) қорғау, қайтабастау және
табиғи қорлардың орнын толтыруы, олардың
шығаруы және өңдеу;
2) адам өміріндегі табиғи заңдылықтарды
қолдану және қорғау;
3) қорғау, қалпына келтiру және табиғи жүйелердiң экологиялық
тепе –теңдігін сақтау және қалпына келтіру;
Табиғатты пайдалану экология
және экологиялық заңдылықтар ескерілуі тиіс.
Рационалды табиғи пайдалануда табиғи
ресурстарды зерттеу, оларды ұқыпты пайдалануы,
қорғау және халық шаруашылығын дамыту,
адамдардың денсаулығын сақтау ғана емес,
сонымен қатар олардың келешек мүдделерiн
есепке алу мен орнын толтыру.Қазіргі
таңдағы басты проблемалардың бірі ол
табиғат ресурстарын ұтымсыз пайдалану,
табиғат ресурстарын дұрыс пайдаланбау,
табиғат ресурстарының азаюына, жүдеуіне,
табиғат ресурстарының жоғалуына , тіпті,
қоршаған ортаның ластануына әкеліп соғады.
Минералды ресурстар.Минералды ресурстарға жататындар:
металл және металлды емес кені, мұнай,
газ, көмір, жер асты сулары және т.б.Пайдалы
қазбаларды бір рет қазып алғаннан кейін олар
сарқылып кетеді. Пайдалы қазбалардың
пайда болуы өте жай, содықтан болашақта
адам баласына пайдалы қазындыларды қазу
үшін тиімді құралдар мен тәсілдерді қарастыруы
керек, сонымен қатар екінші табиғи материалдарды
өндіру тәсілін. Минералды ресурстардың
адам өміріндегі алатын орны ерекше, оның
дәлелі ежелгі тас дәуірі, темір дәуірі
және қола дәірі бола алады.Қазіргі уақытта Д.
Менделеев кестедегі элементтердің барлығы пайдалануда.
Сан алуан түрлі минералды табиғи материалдарың
олардың өндірілу және қолданылу дәрежесі
қоғамның әлауқаттылығын және алдыға
өрлеуін, дамуын көрсетеді. Негізгітабиғиматериалдықресурстарға
металл, су, минералдыжәнеорганикалықресурстаржатады.Мысалы,
ас тұзыкөпжылдарбойысауда- саттықайналымныңобъектісіболыпкеледі.
Үлкенқордағыжәне металл емеспайдалықазбалар:
балшық, әк, қиыршықтас, фосфор , калий
тұзыжәнеқарашақпақтас. Бұлқорлардыңкөбісіорганикалықболыпкеледі,
сондықтанолартаусылатынресурстарретіндеқорғалады.
Жер ресурстары. Топырақ –материалды игіліктердің
негізгі бастауы ,басты байлық, адам тіршілігінің
ең бастықажеттілігі.Топырақ өсімдіктердің,
жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің),
климат жағдайларының және адамдардың
әсерімен өзгерген бетінің үстіңгі борпылдақ қабаты.
Топырақ бойында құнарлылық қасиеті, яғни
өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік
элементтермен қамтамасыз ететін қабілеті
болады.Топырақ жаратылыс-тарихи тасқа
айналған дене,тірі және өлі организмдердің,
атмосфера және табиғи сулардың,тау жыныстарының
үстіңгі қабаты, әр түрлі ауарайы және
рельефтің, тас графитациясының әсеріненпайда
болды.Жер шарының жалпы ауданы 510 млн.
км2- қа тең, ал
құрлық ауданы 149 млн км2 (29,2%).Ғаламшардағы жер қоры
әр түрлі категориялы жерлерден тұрады:
мұздықтар,полярлы және биік таулы құмдар,тундралы
жәнеорманды тундра, балшықты, диқаншы аудан,
құрғақ шөлді, өнеркәсіп және қалалық жерлер,
жайылым, шабындық және т.б.
Су ресурстары. Жер асты және жер үсті сулар
саны, әр түрлі шарушылықтрада пайдалынады.
Су – тіршілік көзі. Сусыз тіршілік жоқ.
Гидросфера – жердің ең жұқа қабаты, Себебі
судың барлық күйі және салаларына ғаламшардың
0,001 массасы келеді.. Табиғат заңдылығы
сондай ақ, суқ қоры үнемі жаңарып, гидрологиялық
айналым жүріп тұрады. Суғадегенсұранысжылдан
– жылғаөсуде. Суды негізгітұтынушыларауылшарушылығыжәнеөнеркәсіпсалалары
(қара металлургия, мұнай - химия жәнежылуэнергетикасы).Орман
ресурстары.Орман су және жер ресурстарын
сақтау және қоршаған ортаны жақсарту
үшін маңызы өте зор. Орман шаруашылығының
қоршаған ортаны құрастыру үшін атқаратынфункциялары
:
1)жер қорғау;
2) топырақты қорғау(эрозияға
қарсы);
3) климат құрастырушы және т.б
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Қуатбаев А.Т.Жалпы экология:
Оқулық. -Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір»,
2012. 376 б.
2Ақбасов А:Ж., Сағынбаев Г.Ә.
«Экология» : Оқулық. –Алматы: «Бастау»
баспаханасы, 2003. 425 б.
3. Г.С Оспанова,Г,Т Бозшатаева
Экология-2002