«Негізгі құралдар» бөліміне сәйкес

ҚҚС                                                      1270                          3130

Г) жалға төленетін ақы ҚҚС          1040,1010                  1260,1270

Д) есептіе кезең соңында                   5410                           7410

                                                            6210,6260                    5410

 

           жалға  алушыда 

- жалға алынған мүлікке келісім  б. 2410,2510,2520            3360

-  амортизация сомасына                   7210,8040                    2420

- жалға төленетін сый ақыға             7310                             3380

 ҚҚС 

Жал сомалары төленсе

Міндеттемеге                                    3360                         1010,1040

Сыйақыға                                          3380                          1010,1040

Жыл соңында                                   5410                        7210,8040,7310

Мүлікті қайтаруы                                                                        2410,2510

 Амортизация                                               2420                                                                                                     

                 

                                                11.2. Лизингтік жалға алу

Қаржылық  лизинг - жалға берушінің (лизинг берушінің) белгілі бір сатушыдан алдын-ала келісімді мүлікті меншікке алып, бүл мүлікті жалға алушыға (лизинг сатушыға мүліктің құнын төлеу құқығымен бірге, төленетін ақымен беруі. Негізгі қүралдар жататын мүліктің қай-кайсысы да және кез келген баска тұтынылатьш заттар, сондай-құнды қағаздар мен табиғи ресурстар (КР АК 566 б.) лизинг объектісі бола алады. Лизинг келісім шартына сэйкес төленуге жататын мезгіл-мезгіл төлемдер шарт жасасқан сәттегі (КР   АК   540   б.)   баға  бойьшша  мүлік  құнынын   барлығын   немесе   елеулі  бөлігін амортизациялауды ескере отырып, есептелуі мүмкін.

Лизинг қүқылык жагынан  ҚР-ның 5.07.2000 ж. «Қаржылық лизинг»  Заңымен, ҚР-ның Азаматтых кодексімен (Ерекше бөлім) 565-572 б; 19 «Жал есебі»бөлімі №2 ҰҚЕС, ҚР-ның 5.07.2000 ж. № 75-11 «Лизинг мәселелері бойынша ҚР-кейбір заннамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңымен реттеледі.

Лизинг көбіне үш немесе одан да көп жақтың катысуын көздейді: лизинг беруші лизинг алушы және сатушы. Алайда мәміле екі тараппен де жасалуы мүмкін. Лизинг алушы/жабдықтаушыдан өзіне кажетгі кұралдарды тауып, лизинг беруші сатушыдан сатып алынатын зат жайлы келіседі.

Салық кодексініц 74 б. 1 т. сәйкес амортизацияға жататын негізгі  құралдары шарт бойынша қаржылық лизинг болып табылады, егер мына талаптарға саи келсе косылған құн салығынан (228 б.) босатылады:

• лизинг  алушының меншігіне негізгі  қүралдар беру  және  (немесе)  негізгі құралдарды кесімді баға бойынша алу құқығы лизинг  шартымен белгіленсе;
• каржылық лизинг мерзімі негізгі кұралдардың пайдалы қызмет ету мерзімінен артса;
• лизинг алушы мүлікті негізгі кұрал ретінде алады.

Қаржылъгк лизингке берілген (алынған) негізгі құрал құны лизинг шарты  жасалған сәтте   анықталады.   Мұндай  мәміле  осы  құралдардың  иесі  болып  табылатын  лизинг алушының негізгі  кұралдарды сатып алуы ретінде,  ал лизингтік төлемдер алушыға берілген кредит бойынша төлем болып табылады, есептеледі

Лизингтік жалдама  мынадай топтар бойынша жіктеледі:

1. Жалға алынған мүлікке байланысты:

а) таза лизинг шарты - мүлік бойынша қызмет етудің барлық шығындарын 
лизинг алушы өзіне алады;

э) толық лизинг шарты - лизинг алушы өзіне техникалық қызмет жасауды және объектіні пайдалануга байланысты басқа да шығындарды алады;

б) ішінара лизинг шарты кезінде - лизинг берушіге мүлікке қызмет көрсетудің 
тек кейбір функциялары ғана жүктеледі.

2.Қаржыландру түрі бойынша: 
а) қауырт—біррет жалға алу;

ә) жаңартылатын  (револьверлік)   1   мерзім өткен соң шарт келесі  кезеңге ұзартылады.

3. Мәмілеге қатысушылар құрамына байланысты:

а) тікелей лизинг — мүлікті дайындаушы немесе иесі оны лизингке тапсырушы тұлға болып шығады;

э) жанама лизинг — мүлікті  тапсыру үшінші түлға арқылы жасалады;

б) көп   жақтар   қатысатын   лизинг   (жеке-жеке   бөлінетін  лизинг)  -  лизинг объектісін сатып алуға кажетті соманың бірен-сараңын ғана қамтамасыз етеді. Әр жерден кредиторлардың және лизинг берушінің сенім білдірген өкілдері катысады.

4. Мүлік өтелім дәрежесіне байланысты:

а) толық немесе толық  өтеуге жуық болса - лизингтік шарттың іс-әрекет ету мерзімі ішінде мүліктің толық немесе толықка жуық амортизациясы болады;

э) түгел өтелмейтін лизинг - шартгың іс-әрекет ету мерзімі  ішінде жарым жартылай, бірен-саран амортизация болады және инвестицияның тек бір бөлігі ғана өтеледі.

5. Өтелімдік тұрғысынан қарағанда:

а) қаржылық лизинг;

ә) шұғыл (оперативті) лизинг.

6. Нарық секторына қарай: а) ішкі; ә)сыртқы.

                                                 Лизинг операциялар есебі.

Лизинг есебі Қазақстан  Республикасының «Қаржылық лизинг туралы» Заңының 22б. талаптарына сәйкес жүргізіледі. Есеп тәртібі 19 «Жал» бөлімі №2ҰҚЕС-мен белгіленген.

Мысалы.  Лизинг беруші  жеткізуші-сатушыдан құны  12 000,0 мың  теңге жабдыққа  төлемақы  төлеп,   сатьш   алады.   Пайдалы  қолдану   мерзімі   10   жыл   деп белгіленген. Лизинг беруші шартқа сәйкес, лизинг алушыға жабдык береді. Проценттік мөлшерлеме 20% болып белгіленген. Жал мерзімі біткен соң мүлік лизинг алушының меншігіне беріледі. Жал төлем есебі үшін мынадай формуланы қолдануға болады

N x(N+1)/2=120, мұнда 

К - жабдық кұны (12 000,0)

N - проценттік молшерлеме (20% : 12 ай = 1,67%)

Т- төлем мерзімінің саны (10жыл х 12 ай=120)

 

а) лизинг берушіде

Лизинг есебі Қазақстан  Республикасының «Қаржылық лизинг туралы» Заңының б. талаптарына сәйкес жүргізіледі. Лизинг берушінің бухгалтерлік есебінде лизингке берілетін мүлік дебиторлық берешек ретінде есептеледі.

 

Шаруашылық операцияларьгның мачмұны	Дебет	Кредит	Сома
Лизинг шарттарымсн  жабдык алы н ды	2410 «Машиналар мен жабдыктар»	3310 «Жеткізушіге кред-қ берешек»	12000,0
•     лизинг алушыга  лизинг шарты бойынша жабдык бсрілді	1260	2410	12000,0
•     лизинг бойынша проценттер есептелді	1270	6130	232,21
•     негізгі  борышты өтеуге алынды	1030«Агымдык банктік шотгағы ақша»	1260	12000,0
•     лизингтік  төлемдер проценттік бөлікте алынды	1040	1270	232,21

 ә) лизинг алушыда

Лизинг алушының бухгалтерлік балансында тиісті жал төлемдері  міндеттемелер ретіпде, ал мүлік актив рстінде ескеріледі. Лизингтік жалға алудың алғашқы мерзімінде міндеттемелер әдетте мүлік құнына тең болады.

№	Щаруашылык операцияларының мазмұны	Дебет	Кредит	Сома
1	Негізгі құралдар лизингке алынды және кіріске алынды	2410	3360	12000,0
2	Лизинг шарты бойынша проценттер ессптелді	7310	3380	232,21
3	Негізгі кұралдардың тозуы есептелді	7210,8040	2420	100,0    -
4	Негізгі міндеттемені өтеуге акша аударылды	3360	1030	12000,0
5	Қаржыландырылғаны үшін төлемақы төленді	3380	1030	232,21

Осылайша, «Қаржылык лизинг туралы» Заңға сәйкес, лизинг - инвестициялық іс әрекет турі, ал мүлік түріңде инвестициялдау акшалай кредитке қарағанда, қаржы  кайтарылмау тәуекелдігін азайтады, өйткені лизингке берілетін мүліктің меншікті иесі болып лизинг беруші кала берді.

Тақырып  Материалдық емес активтердің түсінігі.

  Материалдық емес  активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе сатуға,  әкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні) жоқ ақшалай емес активтер. Бухгалтерлік есебі 38 «Материалдық емес активтер» ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына) және 28 «Материалдық емес активтер есебі» БЕС (Бухгалтерлік есеп стандарттары) сәикес.

Бұл активтерді анықтауға болады, олар субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта экономикалық пайда табады деп күтіледі.

Материалдық емес активтерді анықтауға  болады: егер де оларды жалға берсе,сатса, айырбастаса; болашақта алынатын экономикалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын болса,онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.

Келешек  экономикалық олжа, осы  материалдық емес активпен тікелей  байланысты, егер олар мынадай жағдайда алынса: болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің  рөлі анықталса; субъектіні осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара – пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.

Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи нысаны жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де, материалдық емес активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.

Мысалға, кәсіпорын технологиялық  құрал – жабдықты басқару үшін, оны компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету керек, өйткені онсыз құрал – жабдықтар қызмет ете алмайды. Сондықтан, бағдарлама құрал – жабдықтың бөлінбейтін бөлігі болып саналады. Осыдан, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етуді ненің құрамында екенін байымдап ақыл – парсатпен анқталуы керек, өйткені ол негізгі құралдың да, материалдық емес активтердің де құрамында есептелуі мүмкін.

Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүрушілердің) құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін – дискетте, фильм – лентасына, заңды құжаттау (лицензия, патент) – қағазда болады, бірақ дискет те, лента да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.

Бұған қарамастан, материалдық та, материалдық емес активтердің де есебінде көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңынң есебінде теңестіру немесе ұқсастыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты аспектілері өте күрделі болып сналады.

Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүмкін, керісінше, осындай материалдық емес активтердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтердің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді. Мысал: Жоғары радиациалық (сәуле шашатын) зонада орналасқан фармацевтикалық « Феникс » кәсіпорны дәрі – дәрмек препаратын өндіретін фармацевтикалық « Бота » фирмасымен лицензиондық келісім жасасты делік. Ол рационалдық сәуленің әсерінен болатын ауруларды емдеу үшін қажет.

Компанияның келешектегі экономикалық пайдасы (олжасы) жоғарыда айтылған лицензиондық келісіммен де тікелей байланысты болады, егер де:

- сол жерде тұратын халықтың  шығарылатын препаратқа деген  сұранысы жоғары болса және  онда жүргізілген әлеуметтік  мәселелерге,  сондай – ақ өндірілетін  препараттың келешекте үлкен  экономикалық пайда әкелетіндігіне толық сенім болса;

- препарат өндіру үшін компания  башылығы келісімді пайдалануға  ниет білдіріп, ол оның бизнес  – жоспарында көрініс тапса;

- кредиторлардың, жасалған келісім  – шартқа сәйкес, қаржылық және  басқа да қажет ресурстарды  беруге ынтасы бар болса.

Субъекті кей жағдайларда тиесілі  заңды құжаттардың құқын ресімдемей – ақ осы экономикалық олжамен  басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала алады. Егер де шығарылатын  өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол басқа субъектінің  айналысуына тиым салады.

Материалдық емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік бағдарламамен  қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықрар, тауар белгілері, қызмет ету  белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі – конструкторлық жұмыстар және т.б.

  Материалдық емес активтер (МЕА) шартты түрде 4 – топқа бөлінеді:

1. Өндіріспен  байланысты МЕА
2. Коммерциялық  қызметпен  байланысты МЕА
3. Қолдану (пайдалану) құқықтарымен  байланысты  МЕА
4. МЕА – рдің  басқа  да  түрлері

Материалдық емес активтер актив ретінде  болашақта экономикалық олжа әкелетін активтер ретінде танылады (есепке тіркеледі) басқа активтер сияқты.Бухгалтерлік есепте көбінесе негізгі құралдардың есебіне ұқсас жұргізіледі. Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу құнына тең болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін жағдайға (сатып алу бағасы, құны толып өтелмейтін салықтар мен алымдар және т.б. шығындар) келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.

Материалдық емес активтердің құны, активтердің белсенді нарығы бар  кезде ғана дұрыс анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта білдіруші сатып алушы мен сатушыны табуға және бұндай кезде сатылған және сатып алынатын тауардың бағасы да халық үшін қолайлы болады.

Материалдық емес активтердің бастапқы құны субъектінің өз күшімен де жасалуы мүмкін, ол кезде оның құны нақты тікелей шығынымен де және үстеме шығысымен де танылады.  Ол шығындарды есепке алу  үшін, 2700 «Материалдық емес активтер» шоттарының бөлімшесіне, жеке «Материалдық емес активтерді жасау шығындары» деп аталатын ішкі (субшоты) алынуы мүмкін.