Саяси партия ұғымы

15. Саяси жүйенің  құрылымы. Зерттеушілір саяси жүйенің мұнадай төрт бөлігін атайды:1) саяси институттар 2)саяси қатынастар 3) саяси ережелер 4) саяси мәдениет. Саяси институттарға ( ұйымдар мекемеле) мемлекет , саяси патиялар, кәсіп одақтар корпотативтік, жастар, әйелдер т.б ұйымдар мен бірлестіктер жатады. Солардың ішіндегі ең негізгісі мемлекет, ол қоғамда белгілі бір тәртіп орнатады, оны басқарады, экономикалық және әлуметтік құрылымын қорғайды. Қоғамдақ жүйенің екінші бөлігін саяси қатынастар құрайды. Оған таптардың, этникалық бірлестіктердің, тұлғалар мен қоғамның, азамат пен мемлекеттің арасындағы қатынастар кіреді. Саяси жүйенің 3ші бөлігі болып саяси ережелер есептеледі. Олар саяси институттардың өзара бірлеіп әрекет етуңн өамтамасыз етеді және саяси жүйенің ережелік негізін құрайды.Ең маңыздысына конституция және соған сүйететін заңдар мен басқа нормативтік актілер жатады. Саяси мәдениет ол саяси сана мен іс әрекетте, саяси көзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяси тұғарнамаларда т,б қатынаста көрініс табады.

16. Саяси сана  және саяси идеология. Саяси  сана деп өмірдегі саяси қатынастарды бейнелейтін,оларды түсініп сезінетін,адамдардың бұл саладағы іс әрекеттеріне бағыт бағдар беретін әлеуметтік сезімдер,түсініктер,көзқарастар жиынтығын айтады.Ол мемлекеттің,қоғамның саяси жүйесінің пайда болуымен бірге дүниеге келеді.Саяси сананың негізгі мәселесі-мемлекеттік билік,оның қызметі.Мұнда топтардың,таптардың,партиялардың экономикалық мүдделері мен мақсаттары,өкімет билігі үшін күресі және оны сақтап қалу міндеттері,бұл жолдағы әрекет,амал,ұмтылыстары өз көріністерін тауып жатады.Саяси сананың құрамдас бөлігі және өзегі- саяси идеология. «Идеология» деген ұғым гректің идея – бейне және логос- білім деген сөздерінен шыққан.Ғылыми айналымға, әдебиетке францус ғалымы және фәлсафашысы А.Дестют Де Траси (1754-1836)кіргізді.Саяси идеологияға белгілі бір адамдар тобының қоғам құрылысы және дамуы,ондағы қатынастарды орнықтыруға немесе өзгертуге қызмет ететін тұжырымдамалар мен пікірлердің жиынтығы жатады.Саяси идеология – жалпы идеологияның да өзегі,оның ерекшелігі-саяси болмысты түсіндіреді және оны сақтауға немесе өзгертуге іс әрекетті бағыттайды.Саяси идеология ағартушылық дәуірде дүниеге келді.Саяси идеологияның негізгі түрлері: либерализм, консерватизм, коммунизм, социал демократизм, фашизм.

17.Саяси партиялардың  мақсаттары,міндеттері және функциялары.

«Партия» деген сөз латын тілінен шыққан, бөлу,бөлщек деген мағынаны білдіреді.Партияның мақсаты-билікті қолға алып, жүзеге асыру (көбінесе ол коалициялық жолмен жасалады). Қазіргі демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті-азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты баянды ету.Партиялар арқылы әртүрлі әлеуметтік топтар өздерінің саяси талаптарын мәлімдейді.Бұрынғы әлеуметтік-экономикалық саясатты одан әрі жүргізу немесе оны өзгерту керектігі жөнінде өздерінің көзқарастарын білдіреді.Соның арқасында қоғамның саяси саласындағы қайшылықтардың басы ашылады, әлеуметтік қопарылысқа соқтырарлық өткір, ойда жоқ шиеленістердің мүмкіншілігі азаяды. Поляктың белгілі саясаттанушысы А.Боднардың көрсеткеніндей, қазіргі қоғамда саяси партиялар мынадай қызметтерді атқарады: 1)Қоғамның ірі топтарының мақсат-мүдделерін анықтау, тұжырымдау және негіздеу. 2)Олардың белсенділігін арттырып,жинақтау. 3)Саяси идеология мен саяси ілімдерді жасау. 4)Саяси жүйелерді, оның жалпы принциптерін, элементтерін, құрылымдарын қалыптастыруға қатысу және т.б. 5)Мемлекетте билік үшін күреске қатынасу және оның жұмысының бағдарламасын жасау. 6)Мемлекеттік билікті іске асыруға қатынасу. 7)Қоғамдық пікірді қалыптастыру. 8)Жалпы қоғамды, Яки оның белгілі бір бөлігін саяси тәрбиелеу. 9)Мемлекеттің, кәсіподақтарының, қоғамдық ұйымдардың аппараты үшін кадрлау даярлау мен ұсыну және т.б.

18. Саясаттың функциялары:  басқару және реттеу, қоғамның  тұтастығы мен тұрақтылығын қамтаасыз  ету. Саясаттың функциялары - қоғамдық өмірдің негізгі салаларын интеграциялау, қоғамның біртұтастығын және тұрақтылығын қамтамасыз ету. "Саясат" ұғымы қоғамның қалыптасуымен, қызметімен, құрылысымен байланыста өмір сүрудің айрықща аспектісін білдіреді. Адамдардың ассоциативті негізде бірлесіп өмір сүрулері ғана қажетті мәнді кезең ретінде саясатты тудырады. Ол адамдардың мүддесін түйістіретін және қоғам тұтастығын сақтайтын қоғамдық өмірдің реттеуші функциясы. Саясаттың осы функциясы оған жеткілікті түрде әмбебаптылық сипат береді, өйткені саясат адамдардың тіршілік әрекетінің негізгі сфераларындағы қоғамның барлық құрылымдық әрекеттерінің белсенділігін бақылауға және бағыт беруге міндетті.

19. Қазақстанда партия жүйелерінің ерекшеліктері мен даму тенденциялары. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында демократиялық қоғамның қажетті құрылымы көппартиялық саяси жүйені қалыптастыру процесі белсенді жүргізілуде. Біздің еліміздегі барлық саяси партиялар қызметтерін ҚР Конституциясының шеңберінде жүргізуге, парламенттік партиялар есебінде «Қоғамдық бірлестіктер туралы» және «Саяси партиялар туралы» заңдарды орындауға міндетті. Олардың негізгі міндеттері өкілетті органдарда сайлауға қатысу, осы негізде билік құрылымдары арқылы өздерінің мақсаттарын жүзеге асыру. 2002жылға шілденің 15-інде «Саяси партиялар туралы» жаңа Заң қабылданды.Оған дейін елімізде 19партия болған.Соңғы Заң бойынша партия болу үшін оның елу мың мүшесі болуы керек.Соған орай қазір он екі партия тіркеуден өтті.Оларға Қазақстанның социал-демократиялық «Ауыл» партиясы, Республиканың саяси «Отан»партиясы, Қзазақстанның Коммунистік партиясы, Қазақстанның демократиялық «Ақ жол» партиясы және т.б. жатады.Республикадағы партиялардың саны үнемі өсуде.Бірақ көппартиялықтың қалыптасу процесі ақырын және күрделі өтуде.Күрделілігі сол-көптеген партиялар саяси процесске шын мәнінде тығыз араласпайды, қоғаммен дамыған байланыс жүйесі жоқ.Партиялар арасында әдеттегідей өркениетті қатынастар мен байланыстар әлі орнамаған.

20. Саяси мәдениеттің  типологиясы. Саяси мәдениет (ағылш. political culture) - белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси сана мен іс-әрекеттердің ұқсастық жиынтығы.Қазіргі заманда саяси мәдениеттің әр түрлі ұлттық түрлері бар. Г.Алмон пен С.Верба негізгі үш саяси мәдениет модельін бөліп көрсетті. 1. Парохиалдық саяси мәдениет( дәстүрлі мәдение) Саяси мәдениеттің бұл типі тұрған халықтың саяси жүйе туралы мүлдем хабарсыздығымен ол туралы ештеңе білмейтіндігімен сипатталады. 2. Азаматтық саяси мәдениет. Саяси мәдениеттің бұл типі не сылбырт саяси жүріс тұрыс ресми басым құндылықтар және құндылықтардың мәнін дербес ұғына алмау тән. Жалпы адамдардың саяси жүйеге өзінше тұтынушылық көзқарасы басым. Парсипаторлық саяси мәдениет немесе қатынасу мәдениет. Бұл мәдениет типінде индивидттер саяси өмірге белсенді қатысуымен,саяси процесстерде ықпал ете алуымен сипатталады.1990 жылдардын ортасында Алмонд пен С.Вербанның саяси мәдениет типологиясына тағы жаңа типтер қосты: 1) азаматтық партисипаторлық мәдениет 2) клиентелистер мәдениеті 3) наразылық мәдениеті 4) авономды мәдениет 5) бақылаушылар мәдениеті

21)Саяси ғылымдардың  негізгі кезеңдері мен қалыптасуы Саяси ғылымның даму кезеңдері - саясатты саналы түсінудің алғашқы тарихи түрі - көне дәуірдегі діни-аңыздық түсіндірулер. Ал б.э.д. ӀӀ-Ӏ мыңжылдықтарда саяси көзқарастар тиімді бола бастады, сөйтіп, алғашқы саяси түсініктер мен ұғымдар, кейінірек саяси түжырымдар пайда болады. Бүл үрдіс бірінше кезекте Конфуция, Платон, Аристотель еңбектерімен байланысты. Келесі кезең орта ғасырдағы саяси биліктің теологиялық теориясымен байланысты. Әлеуметтік-саяси ой діни қайраткерлер күшімен дамытылды, тіптен шіркеу мемлекет пен саясатта басым рөл атқарды. М.Августин, Ф.Аквинский еңбектерімен танымал. Қайта өрлеу мен ағартушылық дәуірінде саяси теория діни құрсаудан азат етіліп, гуманистік бағытта дами бастайды. Бүл дәуірде адамның құқықтары мен бостандықтары, заң менмемлекет, қоғамдық өмірді демократияландыру үшін зерттеудің орталық мәселелері болды. Н.Макиавелли,  Т.Мор, Ж.Боден, Т.Гоббс,  Г.Гроций,  Дж.Локк еңбектерімен танымал. Жаңа кезеңде Ш.Монтеське,  Ж.Руссо, Б.Констан, И.Бентам, О.Конт сияқты ойшылдармен саяси идеологияның  либералдық бағыты қалыптасты. Билікті бөлудің қажеттілігі негізделіп, құқықтық мемлекеттің негізгі сипаттары анықталды. Сонымен бірге, адам мен азамат құқықтары түжырымы қалыптастырылды. Ал саяси ғылым жеке білім саласы ретінде XIX ғ. 50 ж. қалыптаса бастады. XIX ғ. мен XX ғ. шегінде алғашқы саяси зерттеулер пайда болады. 1903 ж. АҚШ-та бірінші ұлттық саяси бірлестік құрылды. Саяси ғылымның дербес ғылым саласы ретінде қалыптасқан уақыты болып XX ғ. 50 ж. есептеледі. 1948 ж. ЮНЕСКО шешімімен саяси ғылымның халықаралық бірлестігі құрылды

22.Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар.Қоғамдық ұйымдарға халықтың белгілі бір тобының мүддесін білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, оған материалдық көмек көрсететін, өзін өзі басқаратын адамдардың бірлестігі жатады.Қоғамдық ұйымдар мынадай түрлерге бөлінеді:1)қоғамдық саяси мүдделеріне сай құрылған ұйымдар.Бұған алдына саяаи мақсаттар қойған ұйымдар жатады;2)экономикалық мүддесіне қарай құрылған ұйымдар;3)таптық белгісіне сай ұйымдар;4)қызмет түріне қарай құрылған ұйымдар. Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес арқылы қазіргі жағдайды өзгертуге немесе үкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан қоғамдық күштерді айтады.Саяси қозғалыстардың пайда болуына төмендегідей саяси жағдайлар себеп болады:1)жеке адам өз ойын, көзқарасын өкімет орындарына тікелкей жеткізе алмайды. Сондықтан өзі сияқтылармен топтасады2)экономикалық және әлеуметтік қайшылықтар,наразылықтар себеп болады3)ұлттық мәселелердің шешілмеуі. Саяси қозғалыстар көпшілік партияны құру жолында алғашқы саты болуы мүмкін.Қозғалыстың партияға тән ұйымы, жұмысының бірыңғай бағдарламасы, басқаруды айқын прициптері болмайды.Әдетте, оның әділеттілік, бостандық, қарусыздану, бейбітшілік үшін күрес ұлттың жаңарып өрлеуі, айналадағы ортаны қорғау т.с.с. жалпы халықтық, адамзаттық талаптарға негізделген басты мақсаты қалыптасады.

23.Саяси мәдениет  ұғымы.XIXғасырдың 50жылдарының екінші жартысы-60жылдардың басында Г.Алмонд,С.Верба,Л.Пай деген Американың зерттеушілері мен олардың шәкірттері саясатқа да,мәдениетке де қатысы бар өзгеше қоғамдық құбылыс жөнінде бірнеше жұмыстар бастырып, шығарды.Олар кейін «саяси мәдениет» деген атпен кең тарап кетті Саяси мәдениет деп белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси сана мен іс әрекеттердің ұқсастық жиынтығын айтады. Саяси мәдениет қоғамдағы саяси өмірдің барлық салаларын қамтиды.Оған ең алдымен саяси сананың мәдениеті, адамдардың, топтардың, ұлттардың өзін өзі мәдени ұстауы, осы саяси жүйенің шеңберінде жұмыс істейтін саяси мекемелердің мәдениеті, өкімет пен азаматтардың өзара қатынастарына байланысты тарихи қалыптасқан саяси

нұсқаулар, қазыналар жатады.

24. Ежелгі шығыстағы  саяси ойлар(буддизм,конфуцийшылдық, даоцизм, легизм). Ежелгі шығыстың таптық қоғамындағы саяси ой-пікірлер. Ежелгі Шығыс елдеріне: Египет, Вавилон, Индия, Қытай, Персия, Батыс елдеріне: Грекия, Рим жатады. Бұл елдерде саяси ой-пікірлердің қалыптасуы қоғамның таптарға жіктелуі мен мемлекеттер пайда бола бастағанда жүзеге асады.Ежелгі Қытайдың саяси ой-пікірлері. Конфуций (Кун-цзы) (Шамамен б.з.д. 551-479 жылдар) Конфуциандық ілімінің негізін қалаушы. Ол ілім атадан-балаға ауысатын мұралық аристократияның мүддесін жақтайды және әлеуметтік тәртіптердің мызғымастығын қолдайды. Адамдарды әділдіктің заңдылығы тұрғысынан төменгілер және жоғарғылар деп екіге бөледі. Билеушінің өкіметін аспан сыйлаған қасиетті ұғым деп түсіндіреді.Ежелгі Индиядағы саяси-ой-пікірлер алғашында мифтер мен діннің ықпалымен дамыған. Билікті абыздар – бархмандар жүргізген. Брахманизмнің көрінісі б.з.д. 2 –мыңыншы жылдардың ескерткіштерінде көрініс таба бастады.Брахманизм идеологиясын сынаушы буддының негізін қалаушы Сиддхартха болды. (б.з.д. YI ғасыр). Ол құдай барлық билікті жүргізуші, заң шығарушы деген ұғымды теріске шығарады. Будды теңдікті жақтады. Буддизм идеологиясы гуманизмге, адамгершілікке, өзге адамды сыйлауға, зұлымдыққа зұлымдықпен жауап бермеуге уағыздайды. Буддизмде жазалаудың ролі мен көлеміне шек қою, азайту көзделген. Заңдылықты бағалау көзделген. Буддизмнің кемшілігі — жоғарғы дәрежеге жетілудің жеке адамдардың алдында тұрған міндет деп қоюында (нирвана). Нақты саяси-құқықтық құбылыстарға жеткілікті мән бермеуінде жатыр. Даосизм бағытының негізін қалаушы-Лао-Цзы.Даосизмнің әлеуметтік – саяси көзқарастары: қоғам өмірінде адамдардың тәтті тамағы, жылы киімі, тұрақты үйі болса, онда олардың өмірі қуанышты.Сонда ғана көрші мемлекеттер бір-біріне алыстан қарап, бір-бірінің әтештерінің шақыруын, иттерінің үруін тыңдап,өздерінің кәртайып өлгендеріне шейін бір-біріне тимейтіндігін айтады.

25.Қазақстан қоғамының  саяси өмірінде қоғамдық қозғалыстардың  орны мен рөлі.Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар баршылық.Алдына қойған мақсаттарына қарай оларды былайша топтастыруға болады: 1)экологиялық бағыттағы ұйымдар.Оларға жататындар « Невада- Семей» қозғалысы, «Арал-Азия-Қазақстан» халықаралық қоғамдық комитеті, «Табиғат» комитеті және т.б.2)ұлт мәселелерін шешуге тырысқан топтар.Оларға: Қазақстанның «Азат» азаматтық қозғалысы, Славяндардың республикалық қоғамдық «Лад» қозғалысы, «Русская община», «Единство» қоғамдық бірлестігі,республикадағы казактар қозғалысы, Неміс,ұйғыр, грек, кәріс және т.б. мәдениет орталықтары. 3)тарихи ағартушылық қоғамдар:«мемориал», « әділет», «ақиқат» және т.с.с. 4)әлеуметтік талаптар қойған ұйымдар: «Атамекен», «Алтын бесік», « Жерұйық», «Шаңырақ» және т.б. Бұлардың көбі заман талабына сай пайда болып, өз мақсаттарын орындауына байланысты өмір сахнасынан кетті, бірталайы іс- әрекеттерін әлі де атқаруда.Сонымен қатар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. . Осылардың бәрі, өз ерекшеліктері болуына қарамастан, еңбекшілердің белсенділігін арттырып, Қазақстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана мақсаттарына жетпек..Егемендік, тәуелсіздік алу қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстардың жұмысын түбірінен қайта құруға объективті негіз қалады. Ұйымдар мен қозғалыстар саяси процеске тартылды, өмірді өзгерту және жақсарту олардың іс-әрекетіне де байланысты деген түсінік әрбір адамның санасына ене бастады. Бұл тоталитарлық саяси режімнен демократиялык өмірге енудің айғағы болды. Бұқараның іс-қимылының артуына, көптеген саяси-қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың өмірге келуіне жағдай жасады.

26.Халықаралық  қақтығыстардың себептері, олардың  түрлері,салдары,алдын-алу және шешу  тәсілдері. Халықаралық қақтығыстар - XX ғасыр халықаралық қақтығыстарға толы болды. Адамзат тарихында аса зардапты із қалдырған екі дүниежүзілік соғыс болды. Отарлық жүйелердің қирауы нәтижесінде пайда болған жаңа мемлекеттер арасында этноконфессионалды және әлеуметтік- экономикалық негізде қақтығыстар туа бастады. Американдық ғалым Ф.Фукуяманың "Тарихтың ақыры" еңбегіндегі идеялар бәсекелестігі дәурінің аяқталғанын, адам қоғамын үйымдастыруда либералды принциптердің орнауы мүмкін деген болжамы орындалмады. Шағын және аймақтық қақтығыстардың саны артып, күрделене түсті. Кәптеген қақтығыстар дамушы елдер мен бүрынғы социалистік достастық елдеріне тиесілі еді ішкі және халықаралық деңгейдегі қақтығыстардың ара айырмашылығы болмай қалды. Жаһандану жағдайында қақтығыстар кеңейіп кету мүмкіндігімен, экологиялық және әскери апаттар қаупімен әлемдік қауымдастыққа қатер тәндіреді. Сондықтан қазіргі кезеңдегі қақтығыстардың шығу тегін, өту барысын, шешу жолдарын анықды. Қазіргі халықаралық қатынастар әртүрлі типтегі: территориялық, аймақтық, саяси, этникаралық т.б. да қақтығыстардың шешілмеуімен сипатталады. Қазіргі таңдағы қақтығыстарды шешу мен алдын алудың шаралары нақты, әділ принциптермен жүзеге асқаны жөн: екі жақтың көзқарастары мен құқықтарын есепке ала отырып; қарым-қатынастардың сенім мен теңдікті негізге ала отырып; әрбір жақтың елдің ішіндегі және елден тыс позициясын бекіту; қауіпсіздіктің өзара кепілділігі; экономикалық шеңбердегі әріптестік; ұлттық құқықтар мен егеменділіктің мойындалуы. Осылайша кез-келген қақтығысты реттеу өте күрделі және ұзақ процесс болып табылады.