Сұр жыландар және олардың биологиялық ерекшеліктері.doc

 

         Қарасұр жылан мен сұр жылан өте кауіпті улы жыландар

 

 

    

 

Жылан уы әсерінің белгілері: шаққан жер қатты ауырады, ісінеді және қызарады. Одан кейін қабыну жылдамдап қанды көпіршіктер пайда болады, жүрек айниды, одан соң құсады, әлсірейді, адамның қантамыр және жүрек жүйесінің қызметі бұзылады. Ауыр жағдайда есінен айрылып, өкпе қанталайды, ыстығы көтеріледі және шаққан жер домбығады.

    

Алғашқы медициналық  көмек:

- уды ауыз құысының  шырышты қабығында ешқандай жара  болмаса ауызбен сорып, сілекейді  бірден түкіріп отыру керек, мұны бірнеше рет жасайды;

- шаққан адам қозғалмай  жатуы тиіс, өйтені қозғалыс удың  қанға  өтуін жылдамдатады;

- зақымдалған жерді  сынған жағдайдағы сияқты қозғалтпау  қажет, бұл үшін оны тақтайшаға  байлап, қатты таңып тастау керек;

- жылан шаққан жерді  йод ерітіндісімен не спирпен залалсыздандырады:

- зардап шегуші арнайы  емдеу орнына тез арада жеткізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Жыланның  емдік қасиеті

 

Уының емдік қасиеттері. Мысырлықтар жылан уынан түрлі дәрі-дәрмектерді жасауды ерте кезден білген. Қазіргі уақытта Мысырдағы Суэцк университетінде ұзақ, қажырлы еңбекпен жылан уының химиялық құрамы зерттеліп, таңғаларлық жаңалықтар ашылды. Жылан уынан жасалған дәрімен ракты, белсіздікті, қант диабетін емдеуге, қан тоқтатуға, қан қысымын қалыпқа келтіруге болады екен. Улы жыланның сілекей безінен бөлініп шығатын ақшыл сары не көкшіл түсті сұйықтың құрамы альбулин, глобулин, ферменттер, су, тұздардан тұрады. Жалпы, удың қасиеті жыланның түріне байланысты бөлінеді. Сұр жылан уында қанға әсер ететін геморрагин, көзілдірікті жылан уында жүйке жүйесіне әсер ететін нейротоксин болады. Жылан уынан кезінде кеңес медицинасы да май, сұйықтар түрінде дәрілер дайындаған. Ол дәрілер дәрігердің рұқсатымен қолқа демікпесін, ревматизм, артрит сияқты көптеген ауруларды емдеуге қолданады. Жылан уынан медицинада түрлі препараттар [мысалы, Випратокс (Vіpratox), Випросал (Vіprosalum), т.б. майлары, Випералгин (Vіperalgіn), Випраксин (Vіpraxіnum pro іnjectіonіbus), Наяксин (Najaxіnum), инъекцияға арналған сұйық дәрілер] жасайды. Жылан уынан дайындалған препараттар невралгия ауруларын, ауруды басатын және қабынуға қарсы зат ретінде, артралгия, миалгия, радикулит, артрит, миозит және периартрит ауруларын емдеу үшін қолданылады. Жылан уын туберкулез, бүйрек, бауыр, диабет, т.б. аурулары бар адамдарға қолдануға болмайды.  Бір ескертетін жағдай, жылан уынан дайындалған дәрілерді туберкулез, бүйрек, бауыр аурулары бар адамдардың қолдануына болмайды.

Жылан уының емдік қасиеті ХVII ғасырда белгілі болды. Франческо  Реди деген адам мұны алғаш ашқан  деген мәлімет бар. Ал жүз жылдан соң тағы бір итальяндық ғалым Фелисе Фонтане удың ұңғыл-шұңғылын зерттеп, адам ағзасына әсер ету механизмін түсіндірген. Бүгінгі медицинаның басты белгісі болған символ – тілін сумаңдатқан жіңішке жылан XVI ғасырдан бастап қолданысқа енген. Бұл символды кеңес елі де 1924 жылы түпкілікті мақұлдаған.

Жылан уына қатысты тағы бір жағымды  жаңалық бар. Осыдан бірер жыл  бұрын Новосибирскінің дәрігер-ғалымдары  ішімдік десе елең ететіндер үшін баламалы сусын жасауды қолға  алыпты. Кәдімгі араққа жыланның уын қосады екен. Оның кереметі сонда, алкоголь адам ағзасына қауіп төндіретін қасиетінен айырылып қалады. Және “жылан арағын” ішкеннен адреналинді қоздыратын қуатқа еш залал келмейді.

Улы жыландар тышқандармен қоректенеді. Ал бұл шөптің тамырын жейді. Майда-шүйде жәндіктермен қоректенеді.. Бұлар ерте көктемде шөппен бірге шығады. Әзір шөпке тойып, өзіне келген кезде мынадай болады. Ерте көктемде ұстағандар жіңішке болады. Тойған кезде мынадай болып түлеп, сырты жылтырап тұрады. 

Жылан етін шілдеден ерте қолдануға болмайды. Себебі көп жыландар қашан күн ысығанша жердің астында жатады. Бұл кезде оның денесіндегі былтырғы жинаған майы таусылады. Яғни ол сыртқа әбден арып-ашып шығады. Ал кейбіреулері майын толық тауыспай жатып, қайтадан тіршілік қамына кіріседі. Ішінде ескі майы қалып қойған осындай жыланның етін жегендер дертіне дерт қосып алуы әбден мүмкін. Жалпы халық емшілері жылан етін екі түрлі әдіспен қолдануға кеңес береді. Бірі – сорпа ғып ішу, екіншісі – кептіріп, талқан етіп жеу.

Сойғаннан кейін тұзды  суға 1-2 сағат салып қоясыз. Одан соң мынадай талдың астына көлеңке  жерге іліп, кептіру керек. Сол  кептіргенді түйіп отырған жеріміз. Түйіп болған соң сұрап келетіндерге береміз. Мұны күнде таңертең ашқарынға  жеу керек.

Жанының амандығы үшін жылан жеп дертіне шипа тапқандар жетерлік ел ішінде. Асқазаны мен он екі елі ішекте шыққан жараға. Кептіріліп, келіде түйілген жыланның талқанын бір бойына суға шылап жейді. «Содан бері арада жиырма бес жыл өтті. Асқазан мен ішекте жара қайтіп мазалаған емес» дейді ол. 

Бір пияла талқанды күнде  таңертең ашқарынға кішкентай сумен  араластырып, ішіп жүру  керек. Он күндей ішу керек. Он күнде өзгеріс пайда  бола бастайды. Одан кейін 2-3 күн демалып, тағы ішу керек, 1 айдай. Асқазанда  ашу болмайды. Іштен қан кету тоқтайды. Салмақ қосылады. Тамақ ішуім жақсарады.

Жылан сорпасы ағзаны түгел тазалайды, қан алмасуды реттейді. Тіпті қанды сұйылтатын да қасиетке ие.

Аяғы ауырып жүргендерге. Пайдасы әжептеуір  тиеді. Жыланды қайнатып ішкен соң  бәрі де басылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Жыландар - шөптесін жерлерде бауырымен жылжып қозғалуға, жемін  тұтасымен жұтуға бейімделген хайуанаттар. Жыланның айыр тілі сезім қызметін атқарады. Сүтқоректілер және құстар сияқты хайуанаттардан жыланның бір  өзгешелігі- оның қозғалмалы қабағы болмайды. Жыланнның қабақтары түссіз, шыны секілді мөлдір көзді жауып тұрады. Сондықтан да ол қабақ қақпай қадала қарайды.

Қазақстанда сұр жыланның екі түрі бар. Қазақстанда жиі  кездесетін улы жыланның бірі - кәдімгі  сұржылан. Оның денесінің ұзындығы 60-90 сантиметрдей.

Сұржыландар (Vірегidае) улы  аппараттары жақсы дамыған улы  жыландар. Улы тістерінің, ішінде каналдары  болады. Үстіңгі жақтары қысқа, аузын  ашқанда улы тістері алға қарай  бағытталады.

Бұлардың денесі цидиндр  пішінді. аяғы жоқ, мойыны денесінен айқын бөлінбеген, көкірек бөлімі мен құйрық бөлімі айқын ажыратылмай бір-бірімен жалғасып жатады.

Денесін кұрғап кетуден  сақтайтын терісінде мүйізді  эпидермис қабаты мен мүйізді  кабыршақтарының болады. Басы үстінен  көптеген майда қабыршақтармен немесе майда бұрыс формамен қалқаншалармен жабылған. Тұлғасы үстінен және екі бүйірінен біртетес қабыршақтармен қапталған, ал құрсағындағы қабыршақтар ірі көлденең қалқаншалар сияқты.

Сұржыландардың кең аймақтатаралуына негiзгi себеп –температура. Өте ыстық температурада  жыландар ұйқыға кетеді. Топырақ тұздылығына төзімді келеді.

Сұржыландардың түрлері: кәдімгі  сұр жылан, құм атпа жыланы, кавказ сұржыланы, ағаш сұржыланы, топырсқ  сұржыланы, парсы сұржыланы, Африка сұржыланы, дала сұржыланы т.б.

Жыланның уы – улы жыланның сілекей безінен шығатын улы зат. Оның құрамы ферменттердің (ең негізгісі – гидролиз), улы полипептидтердің, бейорганик. қосылыстардың (фосфолипаза, гиалуронидаза, амин қышқылдарының, т.б.) және басқа да биологиялық активті заттардың кешенді қосылыстарынан тұрады. Улы сұржыландардың уында протеолитикалық ферменттер болады. Жылан шаққанда адамға әр түрлі әсер етеді. Ең алдымен жылан уы бауыр мен бүйрекке қауіпті. Жыланның уы денеге тез жайылады. Сондықтан жылан шаққан адамға дереу алғашқы дәрігерлік көмек көрсету керек.

Сұржылан құрлықта, топырақта  және аралас орманда, батпақты жерде  тіршілік етеді.    Олар көбінесе тоғайлы жерде болады, ал батпақты жерлерден кездеспейді. Бұларды күндіз үйінділердің, ағаш түбірінін, үстінен, таулы жерлердің күңгей жағынан көруге болады, қорегін аулауға түнде шығады. Жыландар  көптеген  кемiргiштерді жейдi,  сонымен  бiрге  үй жануарлары  мен адамдарға да  қауiп  туғызады. Негізінен тышқандармен, дала тышқандарымен, сирек болса да құстармен, кесірткелермен, бақалармен және насекомдармен қоректенеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

1. К.Б. Олжабекова, Б.Е. Есжанов. «Омыртқалылар зоологиясы», (Том ІІ.)  Алматы, «Қазақ Университеті», 2007ж
2. А.Э. Брэм. «Жизнь животных», (Том ІІІ.) Москва, «ТЕРРА- TERRA», 1992г
3. Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1—12 том, Алматы қаласы, 1972—1978
4. Қыдырбаев.Х. «Қазақстанның жануарлар әлемі», Алматы,1977
5. Шаңырақ (қысқаша үй-тұрмысы энциклопедиясы) (Бас редактор Р.Н. Нұрғалиев.— Алматы, Қаз. Сов. энцикл. Бас редакциясы, 1990) Ред. коллегия Ж. А. Адаев., X. А. Арғынбаев, Н. А. Барлыбаева
6. М.Қ. Жұмалиев, Ә.А. Бәйімбет «Жануарлар әлемінің биологиялық әртүрлілігі» (Хордалылар І том) Алматы, «Қазақ Университеті», 2005ж
7. А.Ф. Ковшарь, В.А. Ковшарь «Қазаөстандағы жануарлар әлемі», Алматы кітап баспасы, 2009ж
8. «Мир животных», Москва «Эксмо» 2005ж
9. Игорь Акимушкин «Мир животных», Москва «Мысль», 1998ж
10. К.Ә. Дәуітбаева, Б.Е. Есжанов, Н.С. Сапарғалиев, С.Т. Нұртазин «Жануарлардың алуан түрлілігі», Алматы 2011ж
11. Интернет көздері www.google.kz, www.wikipedia.kz, www.yandex.ru
12. К.Ә.Дәуітбаева. Омыртқалылар зоологиясы. ҚазМУ Алматы – 1986ж. 
13. С.М.Махмұтов. Зоология, ІІ бөлім. Алматы – 1995ж. 
14. Қ.С.Қайым, Р.Б.Сәтімбекұлы. Жануартану. Алматы – 1998ж. 
15. К.А.Жаңабердиева. Қысқаша анықтамалық. Алматы, «Алматыкітап» – 2004ж. 
16. Қ.Қайымов. Қызықты зоология. Алматы – 1995ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымшалар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КӘДІМГІ СҰР ЖЫЛАН

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЭФА

 

 

СҰР ЖЫЛАН

 

 КӘДІМГІ СҰР ЖЫЛАН

 

 

 

 

ДАБОЙА