Кепіл-бұлтартпау шарасы ретінде

 

Айыпталушы анықтаудан, алдын ала тергеуден немесе соттан жасырынады, не істі сот-та объективті зерттеуге және талдауға бөгет жасайды, немесе қылмыстық әрекетпен шұғылдануды жалғастырады деп ойлауға жеткілікті негіздер болған кезде, соедай-ақ үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін қылмыстық процесті жүргізуші орган өз өкілеттігі шегінде ол адамға Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 140-бабында көзделген бұлтартпау шараларының бірін қолданады.

 Бұлтартпау шаралары

Бұлтартпау шаралары:

1)  ешқайда кетпеу  және езін дұрыс ұстау туралы  қол қойдыру;

2) жеке кепілдік беру;

3) әскери қызметшіні  әскери бөлім командованиесінің  бақылауына беру;

4)    кәмелетке  толмағанды қарауға беру;

5)   кепіл болу;

6)    үйде қамауда  ұстау;

7)    қамау болып  табылады.

Бұлтартпау  шараларын таңдау кезінде ескерілетін  мән-жайлар

Бұлтартпау шарасы және оның қайсысын қолданудың қажеттігі  туралы мәселені шешу кезінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 139-бабында аталған мән-жайлармен қатар, тағылған айыптаудың ауырлығы, айыпталушының жеке басы, оныңжас мөлшері, денсаулық жағдайы, отбасы жағдайы, немен шұғылданатындығы, мүліктікжай-күйі, тұрақты тұратын жерінің бар-жоғы және басқа мән-жайлар ескерілуге тиіс.

 Сезіктіге қатысты бұлтартпау шараларын қолдану

Сезіктіге қатысты бұлтартпау шаралары ерекше жағдайларда Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 139-бабында кезделген негіздер болған кезде және 141 -бабыңца көрсетілген мән-жайлар есжеріле отырып қолданылуы мүмкін. Бұл реттегі айыптау сезіктіге бұлтартпау шарасы қолданылған кезден бастап он тәуліктен кешіктірілмей, ал егер сезікті адам ұсталып, содан кейін қамауға алынса, — ұсталған кезден бастап осындай мерзімде тағылуға тиіс. Егер бұл мерзімде айып тағылмаса, бұлтартпау шарасы дереу тоқтатылады.

  Егер осы баптың  бірінші бөлігінде аталған мерзім  аяқталғанға дейінгі жиырма төрт  сағатта қамауда ұстау орнының  бастығына оған қатысты бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған сезіктіге айып тағу туралы хабар келіп түспесе, қамауға ұстау орнының бастығы ол туралы қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға, сондай-ақ прокурорға хабарлауға міндетті. Егер осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мерзім аяқталған кезде бұлтартпау шарасын тоқтату немесе сезіктіге айып тағу туралы тиісті шешім келіп түспесе, қамауға ұстау орны әкімшілігінің басшысы көшірмесін жиырма төрт сағаттың ішінде қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға және прокурорға жолдайтын өзінік қаулысымен оны босатады.[16, 211 б.]

 Қамауға ұстау орны  әкімшілігінің басшысы осы баптың  екінші белігінің талаптарын  орындамаған жағдайда заңмен  белгіленгендей жауапты болады.

 

2.2 Бұлтартпау шараларын қолдану тәртібі

 Айыпталушыға (сезіктіге)  бір мезгілде екі және одан  да көп бұлтартпау шараларын қолдануға болмайды.

Қылмыстық процесті жүргізуші  орган бұлтартпау шараларын қолдану  туралы адамға ол сезікті болған немесе айыпталатын қылмыс пен осы бұлтартпау шарасын қолдану үшін негіздің көрсетілуін қамтитын қаулы шығарады. Қаулының көшірмесі соған қатысты шыға-рьілған адамға тапсырылады және онымен бір мезгілде оған осы Кодексте көзделген бұлтар-тпау шарасын қолдану туралы шешімге шағымданудың тәртібі түсіндіріледі.

3. Сезікті, айыпталушы  оны болдырмау үшін Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің 144,145,146,147,148,149-баптарында көзделген шаралар қолданылған әрекеттерді жасаған жағдайда оған неғұрлым қатаң бұлтартпау шарасы қолданылады, ол туралы айыпталушыға, сезіктіге тиісті қаулының көшірмесін тапсыру кезінде жариялануы тиіс.

Ешқайда кетпеу және езін дұрыс ұстау туралы қолхат беру

Ешқайда кетпеу және өзін дұрыс ұстау туралы қолхат беру қылмыстық процесті жүргізуші органның сезіктіден, айыпталушыдан анықтаушының, тергеушінің немесе соттың рұқса-тынсыз тұрақты немесе уақытша тұратын жерінен кетпеуге, сотта істі тергеуге және қарауға кедергі келтірмеуге, белгіленген мерзімде қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуге жазбаша міндеттемесін алуынан тұрады.

Жеке кепілдік

1. Жеке кепілдік сенімге  ие болған адамдардың олар  сезіктінің немесе айыпталушының  өзін дүрыс ұстауына және олардың  қылмыстық процесті жүргізуші  органның шақыруы бой-ынша келетіндігіне  кепілдік беретіндігі туралы  жазбаша міндеттемесінен тұрады. Кепілдік берушілердің саны екеуден кем болмайды.

2.  Бұлтартпау шаралары  ретіндегі жеке кепілдікті таңдауға тек кепілдік берушілердің жазбаша өтініші мен оған қатысты кепілдік берілетін адамның келісімі бойынша ғана жол беріледі.

3. Кепілдік беруші  оған қатысты өзі кепілдік  беретін адамның айыбының мәні, кепілдік берушінің оған сезікті, айыпталушы бұлтартпау үшін осы шара қолданылған әрекетті жасаған жағдайда ақшадай айып салынатындығынан тұратын жауаптылығы түсіндірілгендігін растайтын жеке кепілдігі туралы қолхат береді.

4. Кепілдік беруші  қылмыстық іс бойынша іс жүргізудің  кез келген сәтінде кепілдік  беруден бас тартуға қүқылы.

5. Сезікті, айыпталушы  оны болдырмау үшін жеке кепілдік  қолданылған әрекеттерді жасаған  жағдайда, әрбір кепілдік берушіге сот осы Кодекстің 160-бабыңца кезделген тәртіппен жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде ақшалай айып салуы мүмкін.

 

 

 

Әскери бөлімдер командованиесінің әскери қызметшілерді байқауы

 Әскери бөлімдер командованиесінің әскери қызметшілер немесе оқу жиынына шақы-рылған әскери міндеттілер болып табылатын сезіктілерді, айыпталушыларды байқауы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері мен Ішкі әскерлерініңжарғыларында көзделген және ол адамдардың тиісті мінез-қүлқы мен олардың қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуге тиісті шаралардың қолданылуынан тұрады. [17, 311 б.]

Әскери бөлімнің командованиесіне ол бойынша аталған бұлтартпау шарасы таңцал-ған істің мәні туралы хабарланады. Әскери бөлімнің командованиесі: байқау орнатылғаны туралы осы бұлтартпау шарасын таңцаған органға жазбаша хабарлайды.

 Сезікті, айыпталушы  оны болдырмау үшін аталған  бұлтартпау шарасы таңдалған  әрекетті жасаған жағдайда әскери  бөлімнің командованиесі ол туралы осы бұлтартпау шарасын таңдаған органға жедел хабарлауға міндетті. Өздеріне жүктелген байқау жөніндегі міндетті орындамағанына кінәлі адамдар заңдарда көзделген тәртіптік жауаптылыққа тартылады.

Кәмелетке толмағанды қарауына беру

 Кәмелетке толмағанды  ата-анасының, қамқоршыларының, қорғаншыларының немесе басқа да сенімге ие адамдардың, сондай-ақол түрып жатқан арнаулы балалар мекемесі әкімшілігінің қарауына беру аталған адамдардың біреуінің кәмелетке толмағанның тиісті мінез-құлқы мен оның қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуін өзіне қабылдайтын жазбаша міндеттеме қабылдауынан тұрады.

2. Кәмелетке толмағанды  ата-анасының және басқа да адамдардың қарауына беру тек олардыңжазбаша өтініші бойынша ғана мүмкін болады.

 Қарауына қабылдау  туралы қолхат алынып қойылған кезде ата-аналарға, қамқоршыларға, қорғаншыларға, арнаулы балалар мекемелері әкімшілігі өкілдеріне кәмелетке толмаған сезік келтірілген немесе ол айыпталған қылмыстық сипаты туралы және қарауына алу жөніндегі өздеріне қабылданған міндеттерін бұзған жағдайдағы олардың жауаптылығы туралы хабардар етіледі.

 Қарауына кәмелетке толмаған берілген адамдарға олар қабылдаған міндеттемелерін орындамаған жағдайда осы Кодекстің 145-бабының бесінші белігінде және 160-бабында көзделген жазалау шаралары қолданылуы мүмкін.

 

2.3 Кепіл және қамауға алу

  Кепіл сезіктінің, айыпталушының өзі не басқа  жеке немесе заңды тұлға соттың депозитіне сезікті, айыпталушы анықтау тергеу органдарына немесе сотқа олардың шақыруы бойынша келуі жөніндегі міндеттерін орындауын қамтамасыз етуге енгізетін ақшадан тұрады. Кепіл ретінде прокурордың немесе соттың рұқсатымен басқа да бағалы заттар мен жылжымайтын мүлік қабылдануы мүмкін. Кепілдің бағалылығын дәлелдеу кепіл берушіге жүктеледі. Кепілдің сомасына йыптаудың ауырлығын.сезіктінің, айыпталушының жеке басын, кепіл берушінің мүліктік жағдайын ескере отырып, осы бұлтартпау шарасын таңдаған адам белгілейді. Аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға қатысты кепіл қабылданбайды. [18, 145-147 б.]

2. Кепіл прокурордың  санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана қабылданады.

3. Кепілдің мөлшері:  шағын ауырлықты қылмыс жасағандығына айыпталуы кезінде — айлық есептік көрсеткіштің жүз еселенген мөлшерінен; орта ауырлықтағы байқаусызда жасалған қылмысқа айыпталуы кезінде — айлық есептік керсеткіштің үш жүз еселенген мөлшерінен; орташа ауырлықтағы қасақана қылмысжасағандығына айыпталуы кезінде— айлық есептік көрсеткіштің бес жүз еселенген мөлшерінен; ауыр қылмыс жасағандығы-на айыпталуы кезінде — айлық есептік керсеткіштің мың еселенген мөлшерінен кем болмайды.

4. Кепіл берушіге, егер  оның өзі сезікті немесе айыпталушы  болмаса, оған қатысты осы бұлтартпау  шарасы қолданылатын адамның  айыбының мәні түсіндіріледі.  Кепілдің қабылданғандығы туралы  сезікгіге, айыпталушыға осы баптыңбірінші бөлігінде көзделген міндеттері түсіндірілгендігі, ал кепіл берушіге сезікті, айыпталушы шақыру бойынша келуден жалтарған жағдайда кепіл мемлекеттің кірісіне айналатындығы туралы ескертілгендігі атап өтілген хаттама жасалады. Хаттамаға осы бұлтартпау шарасын таңцап алған лауазымды адам, сезікті, айыпталушы, сондай-ақ басқа адам болса кепіл беруші қол қояды. Соттың депозитіне кепіл енгізілгендігі туралы хаттама мен құжат істің материалдарына қосылады, ал кепіл берушіге хаттаманың көшірмесі тапсырылады.

5. Сезікті, айыпталушы қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келмеген жағдайда бұлтартпау шарасы неғұрлым қатаңырақ етіп өзгертіледі.

6. Осы баптың бесінші  бөлігінде керсетілген жағдайда  прокурор сотқа кепілді мемлекеттің  кірісіне айналдыру туралы ұсыныс жолдайды. Сот кепіл беруші жоғары түрған сотқа ша-ғымдануы мүмкін болатын тиісті шешім қабылдайды.

7. Қалған жағдайларда  сот істі тоқтату туралы үкім немесе қаулы шығарған кезде кепілді кепіл берушіге қайтару туралы мәселені шешеді.

8. Қылмыстық іс алдын ала тергеуде тоқтатылған кезде кепіл анықтау немесе алдын ала тергеу органының қаулысы бойынша кепіл берушіге қайтарылады.

1. Үйде қамап ұстау  сезіктіге, айыпталушыға қамауға  апу түріндегі бұлтартпау шарасын  таңдауга мүмкіндік беретін шарттар  болған, бірақ адамды толықтай оқшаулау қажет бола қоймайтын немесе жасы, денсаулық жағдайы, отбасылық жағдайы және басқа да мән-жайлар ескеріле отырып, дұрыс емес деп ұйғарылған кезде осы Кодекстің 150-бабында көзделген тәртіппен прокурордың санкциясымен не сотгың шешімі бойынша қолданылады.

2. Бұлтартпаудың аталған  шарасын таңдау туралы қаулыда  қамауға алынған адамға қолданылатын  бостандығын нақты шектеу және белгіленген шектеулердің сақталуына қадағалауды жүзеге асыру жүктелген орган немесе лауазымды адам керсетіледі. Қамап ұсталатын адамға белгілі бір адамдармен қарым-қатынас жасауға, хат-хабар алуға және жөнелтуге, кез келген байланыс құралдарын пайдалану арқылы сөйлесуге тыйым салынуы, сондай-ақ тұрғын үйден шығуға шектеу белгіленуі мүмкін. Қамап ұсталатын адамның тұрғы-лықты жері күзетілуі мүмкін. Қажет болған кезде оның мінез-құлқын қадағалау белгіленеді.

3. Үйде қамауда ұстаудың  мерзімі, оны ұзартудың және оған шағымданудың тәртібі осы Кодекстің 110,153-баптарында белгіленген ережепермен айқындалады.

Қамауға алу.  Қамауға алу бұлтартпау шарасы ретінде прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана және тек заңмен екі жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген әдейі қылмыс жасалғандығы және заңмен үш жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген абайсызда қылмыс жасалғандығы үшін айыпталушыға (сезіктіге) қатысты қолданылады. Ерекше жағдайларда бүл бұлтартпау шарасы заңмен екі жылдан артық емес мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмыстар туралы іс бойынша айыпталушыға (сезікгіге) қатысты, егер:

1) оның Қазақстан Республикасының  аумағында тұрақты тұратын жері  болмаса;

2) оның жеке басы  анықталмаса;

3) ол бұрын таңдалған  бұлтартпау шарасын бү.зса;

4) ол қылмыстық қудалау  органдарынан немесе соттан жасырынуға тырысса немесе жасырынса, қолданылуы мүмкін.

2. Тергеуші, анықтаушы бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңдау қажет болған кезде осы бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы шығарады. Қаулыда айыпталу-шыны (сезіктіні) күзетпен ұстау қажеттігі туындаған себептер мен негіздер баяндалуы тиіс. Қаулымен бірге аталған бұлтартпау шарасын таңцаудың негізділігін растайтын материалдар қоса беріледі. Егер бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңцау туралы қаулы сезіктіге, ұсталған адамға қатысты осы Кодекстің 132,134-баптарына орай шығарылса, ол ұстау мерзімі аяқталғанға дейінгі алты сағаттан кешіктірілмей прокурорға ұсынылуы тиіс.