Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік іс- әрекетің талдау

Елбасымыздың  жолдауында ең бірінші мәселе болып  туризм мәселесі қойылды. Бұл стратегияда  туризмнің даму жолдары мен көздерін қарастырып, оның іске асуын қадағалау  керектігі жазылады.

Қазақстан өзінің туристік өнімімен халықаралық нарыққа  шыққанына көп уақыт болған жоқ. Сол себептен, қазақстандық туристік өнімі өмір сүру шеңберінде енгізу кезеңінде тұр. Бұл кезеңде маркетинг  шараларын өте белсенді түрде  қолдану керек, дәлірек айтсақ, туристік өнімі жайлы әлуетті туристерді ақпараттандыру деңгейін көтеру керек, яғни Қазақстан туризм үшін өте қолайлы  жер деген ойды тұтынушылар санасында  жайғастырып, туристік өнімнің имиджін  құруымыз қажет. Ішкі туризмнің тұтынушылары болып табылатын республикамыздың азаматтарының да қазақстандық туристік өнім жайлы ақпараттану деңгейі  жоғары емес. Қазіргі таңда алыс шетелге шығуға мүмкіндігі жоқ, бірақ  көршілес елдерге туристік сапармен баруға жағдайлары келетін хлық үлесі  елеулі болып отыр. Осы тұтынушылардың өзіміздің туристік өнімізге қызығушылықтарын арттырып, тартып алуымызға қазіргі  таңда өте қолайлы жағдай туып отыр. Көршілес мемлекеттерде саяси  жағдайдың тұрақсыздығы біздің ішкі туризм көрсеткіштеріне оң әсерін тигізе алады. Сондықтан, қазіргі уақытта  туристік ел ішінде белсенді түрде  дәріптеуіміз қажет.болады. БАҚ —  ң мониторингы арқылы бәсекелестердің  жарнамалық кампаниялары туралы, олардың  жарнамасының тәсілдері мен ауқымы қандай дәрежеде екенін білуге болады. Сонымен қатар, БАҚ — да туристік фирмалардың рейтингі басылады. Олар түпкілікті, жиналып, зерттеледі.

Сонымен қатар  шетелдік партнерлар ақпатар көзі болуы  мүмкін. Олар бәсекелестер жіберген туристік лектерілңкөлемі кандай екенін және олар қандай қаладан келгендігі, қандай қосымша қызметтермен пайдаланғандағы  жайлы ақпарат беруі мүмкін.

Бәсекелестер  туралы ақпарат жиналып, талданып есеп түрінде туристік фирма басшылығына  беріледі. Өйткені, туристік фирмалардың  мақсаты бәсекелестерге қарағанда  жақсырақ жұмыс жасау болып табылады, олар бәсекелестерінің кемшіліктерін  табу арқылы өзінің жүмысында оларды болдырмауға тырысуы қажет. Бәсекелестерге қатысты тур фирмалардың белгілі  бір стратегия, бағалық саясат және маркетинг кешенінің бір қүралы қолданылады.

Агенттік  тораппен жұмыс жасау маркетинг  бөлімінің маңызды мәселесі болып  табылады. Агеттік торапқа турфирмамен  келісім шартқа отырған барлық турагенттіктер, жеке кәсіпкерлер және ұйымдар кіреді. Маркетинг бөлімінің агенттік торапқа  жауап беретін қызметкерлері  агенттер туралы көрсеткіштер базасын  жүргізуі тиіс.

Агенттік  торатың мүшелеріне турфирманың  ұсынатын қызметтерінің пакеттері  жіберіледі (каталогтар, брошюралар және олардың электрондық түрі т.б.). Агенттер барлық керекті ақпаратпен қамтылуы тиіс.

Сонымен қатар, маркетинг бөлімінің қызметкерлері  агенттердің жұмысы нәтижелері туралы есеп жүргізіп отыруы тиіс.

Агенттік  тораптың мүшелерінің жұмысын ынталандыру  мақсатында бонустар жүйесі енгізілуі  тиіс. әрбір жіберілген турист белгілі  бір ұпай әкеледі. Үпайлардың белгілі  бір мөлшері бонусиық жүйенің  бірінші, екінші және үшінші орындарға  шығуға мүмкіндік береді. Бүл коммисиондық марапаттаудың 3 деңгейін қарастыруға  мүмкіндік береді. Төменгі деңгейдегі коммисиялық марапаттау 5 — 7 %, ең жоғары деңгейде — 10 — 12 %. Бонустарды санау  және коммисиондық марапаттау мөлшерін орнату маркетингтік бөлімнің қызметіне  кіруі керек.

Турөнімді жылжытудың негізгі қүралының бірі болып, халықаралъқ  көрмелер мен кездесілерге қатысу болып  табылады. Олар турөнімге ғана емес және турфирмаға назар аударуға мүмкіндік  береді. Маркетингтік бөлімнің мұндағы  қызметі болып жатқан, болашақта  болатын кәсіби көрмелер туралы ақпарат  жинау болып табылады. Осыған байланысты екі стратегиялық бағыт орнатылады — біреуі әлуетті агенттерді бірге  жүмыс істеуге тарту («риsһ») және екіншісі тұтынушыларға бағытталған («рull»). Кәсіби көрермендер көрменің үшін бірінші күн арналады.

Көрмеге турфирманың  өнімін көрсететін жарнамалық материал дайындалады. Көрмеге дайындалу  кезінде шетел тілдерінде визиттық карточкаларды қажетті көлемде  дайындайы қажет. Ең негізгісі жарнамалық стендті жасауы қажет.

Туристік  көрмелерге қатысудың екі мақсаты  бар: 1) партнерлік байланыстарды және агенттік тораты кеңейту; 2) өзінің өнімдеріне түпкілікті тұтынушыларды тарту.

Стендте жұмыс  істеу үшіе турфирма ең көзге түсімді, эрі пысық қызметкерлерін қояды. Олар шетел тілдерін білуі қажет. Стенд — турфирманың қызметі  жайлы толық мәлімет беретін  витрина.

Тур операторлармен жұмыс істеуге агенттерді тартудың тағы бір

құралы презентацияларды ұйымдастыру. Презентация кәсіби көрме  жүмыс

істеп жатқан күндері, аумақтардағы жаңа филиалдардың ашылуына

байланысты  немесе туристік мерзімнің ашылуымен  байланысты

ұйымдастырылады. Презентацияны ұйымдастырумен маркетинг  бөлімі айналысады. Презентация салтанатты түрде мейрамханаларда, клубтарда  жүргізіледі.

Ұйымдарга демеушілк  көмек, Турфирмалар әр түрлі қоғамдық шараларда демеуші ролін атқаруы  болады. Маркетинг бөлім елде, қалада қандай шаралар өтіп жатқандығын  іздестіріп, ол жерлерге қатысу туралы шешім қабылдайды. Негізі қоғамдық өмірде мағызы бар және БАҚ —  да үлкен резонанс алатын оқиғаларға демушілік жасайды.

Оперативті  маркетшг. Турфирманың маркетингтік бөлімі агенттік торап арқылы және Интернет жүйесі арқылы жүргізілетін барлық сатулардың мониторингін жүргізеді. Сатулардың жүргізілуінің бағытын  бақылау мақсатында есеп беру бланктары  жасалады.

Жарнамалық  қызмет. Турфирманың жарнамалық қызметін жүргізудің негізгі бағыттары болып  жарнамалық стратегияны және медиажоспар  жасау, медиажоспардың орындалуын бақылау, БАҚ — да жарнаманы ұйымдастыру, каталогтар жасау, пресс — конференцияларды жүргізу және т.б. жарнамалық әрекеттер.

Шетелде турөнімнің жарнамасымен тек турфирмалар ғана емес, сонымен қатар, федералды және жергілІкті құрылымдар, қонақ үйлер, театрлар, музейлер, тематикалық парктер, мейрамханалар және басқалар. Мысалы, Голландидағы қызғалдақтардың өскендері  жайлы БАҚ — ғы күшті жарнама  рақылы білуге болады. Аты әйгілі Кекенхоф өзінің ғажайып гүлдері бар брошюраларын элемнің түпкір — түпкіріне жібереді. Бұл брошюраларда парктың тарихы туралы, қандй көлікпен ол жерге  жетуге болатындығы жэне бағаларының  қандай екендігі туралы толық ақпарат  бар. Қазіргі кездегі турфирманың  қызметі рыноктық ортада жүргізіледі. Сұраныс пен ұсыныс қаңдары, еркін  бәсекелестік турфирманы рыноктық ойынға бас ұруға әкеледі. Маркетинг  фирмаішілік және сыртқы орта шындығымен байланыстыратын механизм болып  табылады. Ол рыноктың конънктурасы, рыноктағы  бәсекелестер, туристік лектерің бағыттары, туристік өнімнің өзгеруі, тұтынушылардың талғамы мен көзқарасының өзгерісі жайлы ақпапарт береді .

Туристік  аймақтың тартымдылығын анықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға  болады: 1) аймақтың қолайлығы; 2) табиғаты жэне климаты; 3) келушілерге түрғылықты халықтың қатынасы; 4) аймақтың инфрақұрылымы; 5) бөлшек сауда жағдайы; 6) баға деңгейі; 7) сорттық және білім беру мүмкіншіліктері; 8) мәдени және әлеуметтік сипаттар.

Сондай —  ақ, туристердің ағымының төмендеуіне  әсер ететін басқа да мәселелер бар:

1) виза мәселелерімен  байланысты қиыншылықтар. Визасыз  кіріп — шығуға

болатын елдер  елдер бар. Біз үшін осындай әкімшілік  рәсімнің жеңілдеуі

өте маңызды.

2) Қазақстан  Республикасының туризм агенттігі  «Ноt Lіпе» құру ісімен

айналысуда. Егер турист кез — келген аймақта  туристік сапармен жүрген

кезде төтенше  жағдай болса, арнайы жүйе арқылы қажетті  көмек жөнінде

ақпарат беруге мүмкіндік туады. Бүл әрине мәселенің  ұшығуының алдын

алады.

3) тұрақты  негіздегі авиарейстің жеткіліксіздігі

4) көрсетілген  қызметтердің бағасының деңгейін  олардың сапасына сай

болмауы (түру, тамақтану, көлікпен қамтамасыз ету  және т.б.)

5) салық саясаты  туризмнің дамуына кедергі жасайды,  фирма туристерді

жіберу немесе қабылдаумен айналыстынына өарамастан туристік қызметке

қосымша қүн  салығы салынады.

6) Туризм  саласы дамыған елдердің тәжірибесі  көрсеткендей тек шетелдік туристерді  қабылдайтын туристік фирмалар  ғана ел экономикасына пайда  әкеледі. 

 

2.2. Қазақстан  Республикасындағы туристік кәсіпорынның  маркетингтік іс- әрекетің талдау.

 

Қазіргі уақыт  немесе кеңейтілген маокетинг категориясында кәсіпорынның сыртқы ортамен өзара  әрекет ету жүйесі ретінде қарастыра  отырып, осы ортада кәсіпорынның тұрақты  жағдайын қолдауға бағытталған зерттеу  процесіне негізделе отырып, кәсіпорындарда маркетинг жүйесінің қалыптасуы сипаты зерттеледі.

Рыноктың  қатынастарға өту кезіндегі маркетингті  ұйымдастыру процесіне сыртқы ортаның  өзгерістері, соның ішінде заң шығару базасының жетілдірілуі айтарлықтай  ықпал етеді. Сыртқы ортаның қалыптасқан  факторлары жағдайын талдау отандық  кәсіпорындарда маркетинг жүйесін  ұйымдастыруды қаржыландырудың  жетімсіздігін объективті анықтайды. Бұл осы іскерлікте тәжірибе тапшылығымен қатар нарық шарттарында білікті  жұмысты қамтамасыз ету үшін қажет  маркетинг жүйесінің ресурстың  әлуетті элементтерінің барлық түрлерінің (кадрлық, қаржылық, техникалық, әдістемелік  және т. б.) жеткіліксіздігіне әкеледі.

 

5сурет –  Кәсіпорындарда маркетинг жүйесін  ұйымдастырудың негізгі объективті  проблемалары.

Осы көрсетілген  суретте өтпелі кезенде маркетинг  жүйесін ұйымдастырудың объективті проблемаларын анықтайтын факторлар  келтірілген. Қазақстан кәсіпорындарында маркетинг жүйесін ұйымдастырудың мәселелерін шешу үшін салалық өзгешеліктерді есепке алу маңызды болғандықтан қоғамдағы жетекші салалардың кәсіпорындарындағы маркетинг ерекшеліктері болып табылды.

«SANAT» компаниясы тур пакеттерін шығарушы және туристік қызметті іске асырушы болып табылады. Көрсетілетін қызмет түріне келетін  болсақ, ол шетелдерге туристерді жіберу және шетел туристерін қабылдау, сәйкесінше оларға туристік қызмет көрсету рыногында  – 7 жыл. Ол өзін ішкі және халықаралық  туризм облыстарында өзін — өзі  жақсы жақтарынан көрсетті. Негізгі  өнімі Қазақстан территориясы мен  Қиыр және Таяау шетелдерге турларды ұйымдастыру және визалық көмек  көрсету болып табылады.

ЖШС-ң қызметінің заңды негізгі, Жарғы және құрылтай құжаттары болып табылады, онда қоғамның құжаттары, ЖШС-ң құрылтайшыларының  құқықтары мен міндеттері көрсетілген. ЖШС-ң құрылтайшылары компанияның  міндеттері бойынша жарғылық қорға  салған өздеренің салымарынмен жауап  береді.

Егер де туристік фирманың туристік жылдамасы қалай  есептейтіні қарастырсақ, оған мысал  ретінде Туркиядағы бірнеше отельге 10 күндік демалыста туристер үшін турпутевка бағасын қымбаттатын – авиа билет. Себебі, Қазақстанның авиа компанияларының  қойылымдары өте жоғары. Мысалы, Москва – Анталия рейсі туристер үшін барып келу 110 доллар, ал Алматы – Анталия рейсі – 350 доллар, демек  рейстер үшін туржолдама бағасы арзан  түседі.

«SANAT» компаниясы орташа мөлшердегі компания болғандықтан, ол үшін ұсынылатын маркетинг бөлімшесі  қызметкерлері саны 5-7 адам. Олардың  арасында фукциялар келесідей бөлінеді:

• бөлім  басшысы – бөлімді жалпы басқару; маркетингтік іскерлік стратегиясын құру;

• бөлім  басшысының орынбасары – қызмет рыногын  оқу, дәстүрлі және жаңа қызметтеріне сұранысты анықтау;

• сыртқы және ішкі ортаны бақылайтын маркетолог, яғни болып жатқан өзгерістердің маркетинг  стратегиясына әсерін анықтап, оған тузетулер енгізуі керек;

• туристік өнімдерге сұранысты қанағаттандару үшін қажет өндірістік ресурстарды  анықтау бойынша маркетолог;

• балаларды  құру бойынша маркетолог;

• басқа  ұйымдармен қатынас, жарнама және қызмет сапасы бойынша маркетолог.

Қызметтің бәсекелік  қабілеттігі – бұл рынокта  жемістілікті анықтайтын қызметтің (тауарды) тұтынушылық және құндық сипаттамалар жиынтығы. Бұл көп фукционалды  түсінік, күрделі категория, рынок  шарттарында тауарға сәйкес сипатталып, тұтынушылар талаптары тек сапалық, техникалық, эстетикалық сипаттамалары  ғана емес, сонымен өткізудің экономикалық және коммерциялық шарттары бойынша  анықталады.

«SANAT» компаниясы рынокта табысты әрекет ету үшін қызметтің бәсеке қабілеттілігін анықтап, нәтижесінде туристік қызмет топтарын 3 топқа бөледі:

1. бәсекеге  қабілетті туристік қызмет;

2. бәсекеге  қабілеттік деңгейіне жеткізуді  талап ететін туристік қызметтер;

3. өндірістен  шығаруға жататын туристік қызмет.

Рынокқа қызметті жылжыту жүйесінің негізгі құрамдастары – жарнама, жекелей сатулар, сатуды ынталандыру, қоғаммен байланыстар  екенін 1.2. тарауда қарастырдық.