Еңбекті қорғау

10. ұжымдық  келісім шартты дайындауға қатысып,  жұмыс берушінің актілерімен  танысуға құқылы;

11. өзінің  кәсіби біліктілігін арттыруға  құқылы.

ІІ. Жұмысшының міндеттері:

1. жұмыс  берушінің актісінде, ұжымдық  келісім шартта, жеке еңбек келісім  шартында көрсетілген міндеттерді  жауапкершілікпен орындау;

2. еңбек  тәртібін сақтау;

3. жұмыс  үрдісінде жұмыс берушіге мүліктік  зиян келтірмеу;

4. еңбекті  қорғау, өрт қауіпсіздігі, өндірістік  санитария ережелерінің талаптарын  орындау;

5. жеке  еңбек келісім шартына сай  өзіне сеніп тапсырылған қызметтік,  ақылы және өзге де заңмен  қорғалатын мәліметтерді таратпау;

6. жұмыс  беруші мен жұмысшының мүлігін  сақтау, адамдардың денсаулығы мен  өміріне қауіп төндіретін жағдайлар  болса, дер кезінде хабар беру;

ІІІ. Жұмыс берушінің құқы:

1. Заңда  көрсетілген тәртіп бойынша жұмысшылармен  ұжымдық, жеке еңбек келісім  шарттарына отырып, оған өзгеріс  енгізіп, оны тоқтату;

2. жұмысқа  қабылдау кезінде Заңға сай  жұмысшыдан белгілі бір қызмет  түрін атқару мүмкіндігін дәлелдейтін  арнайы құжаттарды көрсетуін  талап ете алады;

3. өзінің  өкілеттілігінің шегінде жұмыс  берушінің актісін талап ете  алады;

4. Заңға  немесе өзге нормативтік құқықтық  актілерге сай жұмысшыларды марапаттап, оларды тәртіптік немесе материалдық  жауапкершілікке тарта алады;

5. жұмысшы  тарапынан келген зиянды қайтарып  ала алады;

6. сот  шешімі бойынша заңсыз деп саналған ереуілдерді ұйымдастырып, өткізуге қатысқан жұмысшыларды жұмыстан босатып, ұжымның жұмысын тоқтата алады;

7. өз  құқы мен қызығушылығын қорғау  мақсатында жұмыс берушілер бірлестігін  құруға немесе осындай ұйымға мүше болуға құқылы;

8. жұмыс  берушіге сынақ мерзімін беруге құқылы.

ІҮ. Жұмыс берушінің міндеттері:

1. ұжымдық,  жеке еңбек келісім шарттарына, еңбек туралы заңдарға сай жұмысшыларды қолайлы жұмыс жағдайымен қамтамасыз ету;

2. жұмысшылардың  өкілінің ұсынысын қарастырып, ұжымдық  келісім шартқа отыру;

3. жұмысшыларды  еңбек міндеттерін атқаруға қажетті құралдармен және материалдармен қамтамасыз ету;

4. жұмыс  берушінің актісінде, ұжымдық,  жеке еңбек келісім шарттарында,  ҚР құқықтық актілерінде қарастырылған еңбекақы мен өзге де төлемдерді дер кезінде, толық көлемде төлеу;

5. еңбек  заңдарының, ұжымдық және жеке  еңбек келісім шарттарының талаптарын сақтау;

6. еңбек  міндетін атқару кезінде жұмысшының  денсаулығы мен өміріне зиян келетіндей жағдайдың алдын алып, сақтандыру;

7. ҚР нормативтік актілерінде қарастырылған жағдайлар мен тәртіпке сай жұмысшыға тиген зиянды өтеу;

8.кәсіби  ауруларды туындатуы мүмкін зиянды  әрі қауіпті жұмыс жағдайында жұмысты тоқтату.

«ҚР еңбек туралы Заңына» сай барлық мекемелер мен кәсіпорындарда салалық министрліктер бекіткен қауіпсіздік ережелері мен өндірістік санитария нормалары қолданылады, олардың қатарына ҚР геологиялық барлау саласының барлық кәсіпорындарына міндетті болып табылатын «геологиялық барлау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелері» де жатады. Өз кезегінде геологиялық барлау ұйымдары көрсетілген ережемен қатар жұмыстың жеке түрлерін атқару кезінде өзге де ережелерді, нормалар мен нұсқауларды жетекшілікке ала алады.

Еңбек заңының, қауіпсіздік ережелері мен нормаларының, санитария нормаларының сақталуын бақылауды мемлекет, қоғамдық және шаруашылық ішіндегі органдар жүзеге асырады. «Еңбекті қорғау туралы заңның» сақталуын жоғары мемлекеттік бақылауды ҚР бас прокуроры мен оған бағынышты прокурорлар жүзеге асырады. ҚТ мен ӨС ережелерінің орындалуын күнделікті мемлекеттік бақылауды техникалық инспекциялары арқылы кәсіподақ органдары жүргізеді. Тау –кен бұрғылау және өзге геологиялық барлау жұмыстарында ҚТ сақтауды мемлекеттік бақылау тау-кен бақылаудың арнайы органдары ҚР МЕМТАУТЕХ бақылауымен жүзеге асады. Санитарлы-гигиеналық ережелер мен нормалардың сақталуын бақылауды мемлекеттік санитарлы инспекция ҚР Денсаулық сақтау министрлігі жүзеге асырады.

Азаматтардың  еңбек құқын қорғаудың құралдарының бірі осы құқықты бұзғаны үшін тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық және материалды жауапкершіліктерін бекіту болып табылады. ҚТ ережелері мен нормаларының бұзылуына кінәлі лауазымды тұлғалар мен инженер-техник жұмысшылар жауапкершілікке тартылады.

Тәртіптік жауапкершілік әкімшілік жүктейтін тәртіптік жаза белгілеумен көрсетіледі. Тәртіптік жауапкершілікке тарту инициативасы әкімшілікке, бақылау органдарына жатады.

Жұмысшылар  мен қызметкерлер ішкі еңбек тәртібінің ережелеріне сай тәртіптік жауапкершілікке тартудың мынандай түрлері бар: сөгіс; қатаң сөгіс; үш айлық мерзімге дейін өз мамандығы бойынша еңбекақысы төмен жұмысқа ауыстыру немесе мамандығы бойынша дәрежесі төмен жұмысқа ауыстыру; жұмыстан босату. Тәртіптік жауапкершілікке тарту қателік жасалған уақыттан кейінгі бір айдың ішінде және алты ай уақыт өтпеген жағдайда жүргізіледі. Тәртіптік жауапкершілікке тартылғанға дейін жауапкершілікке тартылатын адамнан жазбаша түсініктеме талап етілуі қажет. Жауапқа тартылған адам екі аптаның ішінде өз ісін қайта қарауға беруге құқылы.

Егерде  жауапқа тартылғаннан кейін жұмысшы  бір жылдың ішінде жаңа жауапкершілікке тартылмаса, онда ол тәртіптік жауапкершілікке тартылмаған деп есептелінеді.

Әкімшілік жауапкершілік комиссияға немесе мемлекеттік  бақылау өкілдеріне, ҚТ бұзғаны үшін кәнілі болғандарға, лауазымды тұлғаларға айыппұл салуымен көрінеді.

Айыппұл салу құқына техникалық инспекторлар, кәсіподақтардың құқық инспекциясы, Мемтаутех бақылау органдары, Мемлекеттік санитариялық бақылау, Мемэнергобақылау, Мемлекеттік өртті бақылау ұйымдары ие болады.

ЕҚ ережелері  мен нормаларын қылмыстық бұзу қылмыстық  жауапкершілікке әкеледі. ЕҚ ережелері  мен нормаларын бұзғандығы үшін лауазымды  тұлғаларды қылмыстық жауапкершілікке  тарту мәселесімен прокуратура  органдары айналысады. Қылмыстық  жауапкершілікке айыппұл салу, сот  шешімі бойынша 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру, бас бостандығынан айырмай түзету жұмыстарына жіберу, атқарып отырған қызметінен босату жатады. ҚТ ережелерін сақтамай, бұл адамдарды сәтсіз жағдайларға душар ететін болса лауазымды тұлғалар қылмыстық жауапкершілікке тартылады. ЕҚ ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін лауазымды тұлға материалды жауапкершілікке тартылып, кәсіпорын зардап шеккен адамға төлеген соммасын жартылай немесе толығымен лауазымды тұлғадан қайтарып алады.

Егерде  лауазымды тұлға заңсыз түрде  жұмыстан босатса немесе жұмысшының жұмыс орынын ауыстырса, онда ол кәсіпорынға  немесе мекемеге келген зиянды төлеуге  міндетті, бірақ бұл лауазымды  тұлғаның үш айлық еңбекақысынан жоғары болмауы керек.

Сәтсіз  жағдайлардың немесе кәсіби аурулардың нәтижесінде денсаулығына нұқсан келген жұмысшылар мен қызметкерлер өзінің уақытша жұмысқа қабілетсіз кезеңінде денсаулығы қалпына келгенге дейін толық еңбекақысының көлемінде мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бойынша жәрдемақы алады.

Мүгедектерге  жоғалтқан еңбекақысының орнына зейнетақы тағайындалады, ол ережеге  сай жұмысшының бұрынғы еңбекақысын  толығымен жаппайды, сондықтанда  кәсіпорын, мекеме мен ұйым арнайы заңға сай зардап шеккен адамға бұрынғы еңбекақысының көлемінде үстеме ақша төлейді.

 

 

                  I . Еңбек заңдары.

Қазақстан Республикасының  еңбек туралы кодексі

Еңбек Қазақстан Республикасының  Конституциясымен қорғалады. Еңбек  қатынастарын еңбек кодексі бекітеді.

Еңбек кодексінің қағидалары:

• азаматтық қызмет – қазыналық кәсіпорындардың, мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыруға және мемлекеттік органдардың қызмет етуін қамтамасыз ету мен техникалық қызмет көрсетілуін жүзеге асыруға бағытталған, лауазымдық өкілеттіктерді атқару бойынша азаматтық қызметкерлердің кәсіби әрекеті;
• азаматтық қызметкер – Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітілген тәртіпте қазыналық кәсіпорындарда, мемлекеттік мекемелерде ақылы штаттық лауазымға ие және олардың міндеттері мен қызметтерін жүзеге асыру және мемлекеттік органдардың қызмет етуін қамтамасыз ету мен техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыру мақсатында лауазымдық өкілеттіктерді жүзеге асыратын, тұлға;
• айлық жалақының ең төмен мөлшері – осы Кодекспен бекітілген, қалыпты жағдайларда және жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығында еңбек нормаларын (еңбек міндеттерін) атқару кезінде қарапайым біліктіліксіз (ең жеңіл) еңбек жұмысшысына айлық ақшалай төлемдердің кепілді минимумы;
• арнайы киім – жұмысшыны зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардан қорғауға арналған, киім, аяқ-киім, бас киім, қолғаптар, өзге заттар;
• ауыр жұмыстар – ауыр заттарды қолмен көтеруге немесе тасымалдауға байланысты жұмысшы әрекетінің түрлері немесе 250 ккал/сағ артық энергия жұмсалатын өзге физикалық жұмыстар;
• ауысымды жұмыс – тәулік ішіндегі екі, үш немесе төрт жұмыс ауысымындағы жұмыс;
• демалыс – бұл Кодекспен белгіленген жағдайларда орташа жалақыны және жұмыс орнын (лауазымын) сақтап, әлеуметтік мақсатта немесе жұмысшының жыл сайынғы үздіксіз демалысын қамтамасыз ету үшін, жұмысшыны белгілі бір кезеңге жұмыстан босату;
• еңбек – адамның және қоғамның тіршілігі мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажетті материалдық, рухани және өзге құндылықтарды жасауға бағытталған, адамның әрекеті;
• еңбек гигиенасы – жұмысшылардың денсаулығын сақтау, өндірістік орта мен еңбек үрдісінің жағымсыз ықпалдырының алдын алу бойынша санитарлық-эпидемиологиялық шаралар мен құралдардың кешені;
• еңбек шарттары – еңбек төлемінің, мөлшерлеудің, жұмыс уақыты мен демалыс уақыты режимінің шарттары, кәсіптерді (лауазымдарды) үйлестіру, қызмет көрсету аймақтарын кеңейту, уақытша жоқ жұмысшының міндеттерін, еңбекті қорғау мен қауіпсіздігін орындау тәртібі, техникалық, өндірістік-тұрмыстық шарттар, сонымен қатар тараптардың келісімі бойынша өзге еңбек шарттары;
• еңбек қауіпсіздігі – еңбек әрекетінің барысында жұмысшыларға зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың ықпалын жоққа шығаратын, шаралар кешенін қамтамасыз ететін, жұмысшылардың қорғалу жағдайы;
• еңбек қауіпсіздігінің шарттары – жұмысшы еңбек міндеттерін орындағанда еңбекті қорғау мен қауіпсіздік талаптарына еңбек үрдісі мен өндірістік ортаның сәйкестігі;
• еңбекті қорғау мен қауіпсіздік саласындағы нормативтер – еңбектің қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететін, эргономикалық, санитарлық-эпидемиологиялық, психофизиологиялық және өзге талаптар;
• еңбек міндеттері – Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне, жұмыс беруші актісіне, еңбек, ұжымдық келісімшартқа негізделген, жұмысшы мен жұмыс берушінің міндеттері;
• еңбек өтілі – жұмысшы еңбек міндеттерін жүзеге асыруға шығындаған, күнтізбелік есептемедегі уақыт;
• еңбек тәртібі – Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен, сонымен қатар келісімдермен, еңбек, ұжымдық келісімшарттармен, жұмыс берушінің актілерімен, құрылтай құжаттарымен бекітілген, жұмыс беруші мен жұмысшының міндеттерін тиісті атқаруы;
• қауіпсіз еңбек жағдайлары – зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың жұмысшыға ықпалы жоқ немесе олардың ықпал ету деңгейі қауіпсіздік нормасынан аспайтын, жұмыс беруші жасаған, еңбек жағдайлары;
• жұмыс беруші – жұмысшымен еңбек қатынастарында болатын, жеке немесе заңды тұлға;
• жұмысшы – жұмыс берушімен еңбек қатынастарында болатын және еңбек келісімі бойынша жұмысты тікелей атқаратын, жеке тұлға;
• жұмыс уақыты – жұмыс берушінің актілеріне және еңбек келісімінің шарттарына сәйкес жұмысшы еңбек міндеттерін атқаратын уақыт, сонымен қатар бұл Кодекске сәйкесжұмыс уақытына жатқызылған, өзге уақыт кезеңдері;
• қауіпті еңбек жағдайлары – еңбекті қорғау ережелерін сақтамаған жағдайда белгілі бір өндірістік немесе жойылмайтын табиғи факторлардың ықпалы, нәтижесінде еңбек қабілеті уақытша немесе тұрақты жойылатын, кәсіби ауру немесе өлім тудыратын, жұмысшының жарақаттануына, кәсіби ауруына, денсаулығының күрт нашарлауына немесе улануына алып келетін, еңбек жағдайлары;
• қауіпті өндірістік фактор – жұмысшыға ықпалы жұмыс қабілетінің уақытша немесе толық жойылуына (өндірістік жарақатқа немесе кәсіби ауруға) немесе өлімге алып келуі мүмкін, өндірістік фактор;
• қауіпсіздік нормалары – еңбек әрекетінің барысында жұмысшылардың өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған, ұйымдастырушылық, техникалық, санитарлық-гигиеналық, биологиялық және өзге нормаларды, ережелерді, процедуралар мен критерийлерді қамтамасыз ету тұрғысынан өндіріс жағдайларын, өндірістік немесе еңбек үрдісін сипаттайтын, сапалық және сандық көрсеткіштер;
• өндірістік жабдық – машиналар, механизмдер, құрылғылар, аппараттар, аспаптар және жұмысқа, өндіріске қажетті өзге техникалық құралдары;
• өндірістік жарақат – жұмыс қабілетінің жойылуына алып келген, еңбек міндеттерін атқары кезінде жұмысшы денсаулығына келтірілген зақым;
• өндірістік қажеттілік – қайғылы оқиғалардың, тоқтап тұрудың, өлімнің немесе мүлік бұзылуының алдын алу үшін және өзге ерекше жағдайларда, сонымен қатар жоқ жұмысшының орнын басу үшін, апаттың алдын алу немесе жою немесе оның салдарын дереу жою мақсатында жұмыстар орындау;
• демалыс уақыты – жұмысшы еңбек міндеттерін атқарудан бос және өз қалауынша пайдалануы мүмкін уақыт;
• ұжымдық қорғаныс құралдары – зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен екі және одан артық жұмысшыларды қорғауға арналған техникалық құралдары;

 

Бақылау сурақтары:

1. Еңбек шарттары дегеніміз не?

2. Жұмыс уақыты?

3. Кэмелеттік жасқа толмағандардың еңбегін қорғау туралы мэліметтерді айт?

4. Өндірістік жабдықтарға нелер жатады?

5. Қауіпсіздік нормаларын ата?

6. Жалпы демалыс дегеніміз не?

7. Айлық жалақының ең төмен мөлшері?

8. Үжымдық қорғаныс құралдары қандай?

9. Жүкті эйелдердің жүмыс уақыты қандай?

10. Еңбек қауіпсіздігінің шарттарын атандар?