Құқықтық нормалар жалпылығы

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 17 Марта 2014 в 11:30, курсовая работа

Краткое описание

Заң ғылымының негізі мемлекет және құқық теориясынан басталса, аталған пән өз бастауын құқық терминінің мазмұнын ашудан басталады. Бұл жерде “неге?” деген сұрақ заңды туындайды. Жауап іздер болсақ, мынаны айтуға тура келеді: 1) құқық мемлекетпен пайда болған. Демек, мемлекет атаулы билік құралдарының жүйесімен ішкі, сыртқы көпқырлы функцияларды біріктіре білген жиынтықты зерттеу қажет болса, онда оның бастауы міндетті түрде құқық ұғымына тіреледі деген сөз.

Прикрепленные файлы: 1 файл

n1.doc

— 345.50 Кб (Скачать документ)

Конституцияда жоғары мемпекеттік үкімет органдарының норма шығарушылық өкілеттігі белгіленген. Конституцияда көрсетілген шеңберде олар нормативтік құқықтық актілер қабылдайды.

Конституцияның нормалары: а) егер реттелуге жататын қоғамдық қатынастарды реттейтін арнайы нормалар жоқ болса; ә) егер коғамдық қатынастарды реттеу ұшін арнайы нормалар қабылдаудың қажеттігі жоқ болса; б) егер бар нормалар Конституцияның нормаларына қайшы келсе тікелей қол-данылады.

4.З.Дазақстан Республикасы  Президентінің, "Қазақстан Рес-публикасының  халықаралық шарттарын жасасу, орындау  және олардың күшін жою туралы" 1995 жыпғы 12 желтоқсандағы заң күші  бар Жарлығы Республиканың халықаралық  шарттарына байланысты мәселелерді реттейді.

Қазақстан Респубпикасының халықаралық шарттары - ол Қазақстан Республикасының шет мемлекет пен (немесе мемпекеттермен) не халықаралық үйымдармен жазбаша түрде жасалған және мұндай келісімнің бір құжатта немесе өзара байланысты бірнеше қүжатта бар-жоғына қарамастан, сондай-ақ оның, нақты атауына тәуелсіз халықаралық қүқық пен

реттелетін келісім.

Қазақстан Республикасының халықаралык, шарттары шет

мемлекеттермен:

Қазақстан Республикасының (мемлекетаралық шарттар);

Қазақстан Республикасы Үкіметінің (үкіметаралық шарттар);

Қазақстан Республикасының Республика Президентіне тікелей бағынатын және оның алдында есеп беретін министрліктері, мемлекеттік комитеттері және өзге де орталық органдары (ведомствоаралық шарттар) атынан жасалады.

Халықаралық шарттардың бәрі бірдей бекітілмейді .Бекіту -ол үшін халықаралық шартты Қазақстан Республикасы Парламенті арқылы бекіту жолымен Республиканың міндеттеме алуға келісуін білдіру әдісі.

Қазақстан Республикасынын, Парламентпен бекітілетін халықаралык, шарттарына:

1)   қолданылатын заңдарға  өзгерістер енгізілуін немесе  жаңа заңдар қабылдануын, сондай-ақ  Қазақстан Республикасы заңдарында  көзделгеннен өзге ережелер белгілеуді  талап ететін;

2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының өтетіні туралы шарттарды қоса алғанда, Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен аумақтық шекараласуы туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ерекше экономикалық аймақтары мен қүрылықтық шельфінің шекараласуы туралы;

3) қарусыздану немесе  қарулануларға, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге халықаралық бақылау маселелері бойынша мемлекетаралық қатынастардың негіздері, сондай-ақ бейбітшілік шарттары мен үжымдық қауіпсіздік туралы шарттар;

4) егер мұндай шарттар  оларға Қазақстан Республикасының егемендік құқығының бір бөлігінің жүзеге асырылуын беруді көздейтін немесе олардың органдарының шешімдерінің Қазақстан Республикасы үшін заңды жауаптылығын белгілейтін болса, Қазақстан Республикасының мемлекетаралық одақтарға, халықаралық ұйымдарға және өзге бірпестіктерге қатысуы туралы;

5) мемлекеттік займдар  және Қазақстан Республикасына  экономикалық және өзгедей көмек  көрсету туралы халықаралық шарттар  жатады.

Уағдаласушы мемлекеттер шарттар жасасу кезінде оны кейін бекітуге келіскен жағдайда Казақстан Республикасының халықаралық шарттары бекітуге жатады.

Сөйтіп, Қазақстан Республикасының аса маңызды мемлекеттік маңызы бар және мемлекеттің егемендік кұқығына дейінгі көкейкесті мүдделерін қозғайтын халықаралық шарттары бекітуге жатады.

Сондықтан бекітілгенге дейін халықаралық шарттардың Қазақстан Респубпикасы Конституциясына сәйкестігі қаралады. Конституциялық Кеңес Президенттің, Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының,  Парламент депутаттарының жалпы санының бестен бір бөлігінің, Премьер-Министрдің жүгінуімен Қазақстан Реслубликасының халықаралық шарттарының Кон-ституцияға сәйкестігін оларды бекіткенге дейін қарайды.

 

ІІІ тарау. ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАТЫНАС.

 

3.1. Құқықтық қатынас  ұғымы.

 

          Мемлекеттің  ішкі және сыртқы саясаты белгілі  тәртіпті, құқықтық жүйені және тәрбиені талап етеді. Мұның өзі заңды сыйлау әрі құрметтеуді бірінші кезекке қояды.Келешегіміздің бағдарлы өрістерін кеңейту үшін саналы да сауатты рухани-психологиялық мәдениеттің қалыптасуымен жетілуіне жол ашу- қоғамның биік мақсаты. Бұл жағдайлар жаңа әлеуметтік дамудың ондағы формалық мазмұнның бағытына қарай бейімделуіне мүмкіндік береді36.

         Осы тұрғыдан  Елбасы Н.Назарбаев мынадай жауапкершілікті  алға тартады: “Перспективаларымызды  айқын ұғыну,жолымызда тұрған  қиындықтармен қауіп- қатерді бүкпесіз түсіндіру біздің қоғамыздың барша азаматтардың осынау ортақ міндентті шешу үшін жұмылдыруға жәрдемдеседі...біз жаңа мемлекетті,жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те үлгерген уақытта құру үстіндеміз”37

          Қорлардың  заңмен және құрылтай құжаттары  бойынша белгіленген арнайы құқық  қабілеттігі бұл ұйымдардың көздейтін  мақсаттарының сипатына байланысты  деп айтуға болады. Бұл ұйымдар  көздейтін жалпыға бірдей пайдалы мақсаттар, кейбір жағдайларда мемлекет пен мемлекеттік мекемелер көздейтін мақсаттармен тұспа-тұс келіп жатады, осы мәселе тұрғысында кезінде орыс цивилистикасында “жалпыға пайдалы” қоғамдар деп аталып келген қорлардың құқықтық табиғатының жария- құқықтық сипатта болатындығы жайлы айтарлықтай үлкен дискуссия туындаған да болатын. Әдетте қорлар көздейтін мақсаттардың әлеуметтік маңызын ескере отырып мұндай ұйымдардың құрылуы мен қызметін мемлекет әркез өзінің бақылауында ұстап отырады.

Құқықтық қатынастар – құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар.

Олар:

  1. Құқықтық қатынас – бұл қоғамдық қатынас, былайша айтқанда, адамдардың арасындағы қатынас және олардың іс-әрекетімен, мінез-құлқымен тікелей байланысты. Меншік иесінің өз заттарына хақысы бар, бірақ бұл құқықтарды ол басқа адамдармен қатынас жасағанда жүзеге асырады;
  2. Адамның мінез-құлқына құқықтық пайда болады. Құқықтық норма мен құқықтық қатынас арасында бұлтартпас байланыс бар, өмірде тек қана құқықтық нормада көрсетілген құқықтық қатынас пайда болады. Кейде заңда көрсетілмеген жағдайда да қатынас құқықтық сипатқа ие болуы мүмкін. Мысалы, құқықтық ұқсастық болған жағдайда құқықтық норма тікелей көрсетілмеген қатынастарға қолданылады;
  3. Құқықтық қатынас – субъективтік құқықтар мен міндеттер арқылы пайда болатын адамдар арасындағы байланыс. Субъективтік құқыққа ие болушы соны пайдаланатын тұлға, ал құқықтық міндет жүктелген сол міндетті орындауға тиіс тұлға. Құқықта қатынаста хақысы бар тұлға және міндеті бар тұлға болады: адам, ұйым, мемлекеттік орган.
  4. Құқықтық қатынас – ерікті қатынас. Құқықтық қатынас пайда болу үшін қатысушылардың еркі қажет (мүліктік қатынастар). Ал кейбір құқықтық қатынастар тек бір тараптың еркіне байланысты пайда болады (қылмыстық іс заң қорғаушы органның еркі бойынша қазғалады);
  5. Құқықтық қатынасты мемлекет қорғайды. Құқықтық нормалардың талаптарын жүзеге асыруды қамтамасыз ете отырып мемлекет құқықтық қатынастарды да қорғайды. Мемлекет қорғайтын құқықтық қатынастар қоғамдағы құқық тәртібінің негізі болып саналады38.

Құқықтық қатынастардың түрлері:

  1. Реттейтін құқықтық қатынастар – субъектілердің заңға сәйкес мінез-құлқы, былайша айтқанда, құқықтық нормалар негізінде және соғай сәйкес мінез-құлық. Мұндай құқықтық қатынастар құқық тәртібінің негізін құрайды. Бұларға жататындар: Мемлекеттік, мүліктік, отбасы, еңбек тағы басқа құқықтық қатынастар.
  2. Қорғайтын құқықтық қатынастар – субъектілердің заңсыз әрекетінің салдарынан пайда болады. Оның мақсаты – қоғамдық тәртіпті қорғау, кінәліні жазалау, сөйтіп әділдік орнату.
  3. Абсолютті құқықтық қатынастарда тек бір тарап белгілі (құқық иесі) болады. Басқалардың барлығы міндетті тарап болып саналады. Мысалы, бұларға меншікке байланысты қатынастар жатады.
  4. Салыстырмалы құқықтық қатынастарда барлық оған қатысушылар белгілі (сатушы мен сатып алушы) болып келеді.

Сонымен, құқықтық қатынастар дегеніміз – қатысушыларының субъективтік құқықтары мен заңда көрсетілген міндеттері болатын, құқық нормалары мен заңда көрсетілген айғақтарға (фактілерге) сәйкес туындайтын, ерік-ықтиярды білдіретін қоғамдық қатынастар.

Құқықтық қатынастардың құрамы бірнеше бөлшектерден: құқық субъектісінен, субъективтік құқықтан, заңды міндеттен, құқықтық қатынас объектісінен (затынан) тұрады.

Құқық субъектісі – заңи немесе жеке тұлға. Заңды тұлғаларға жататындар мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, тағы сол сияқты. Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлкімен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңи тұлға деп аталады. Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар да жеке тұлғалар болып саналады.

Субъективтік құқық – тұлғалардың мүдделерін қанағаттандыру үшін оларға белгілі шекте әрекет жасауға берілген құқықтық мүмкіндік. Мұндай мүдделер заңды деп танылады. Сол заңда белгіленген шек аясында тұлға өз мүддесін қанағаттандыру үшін түрлі іс-әрекет жасайды. Жеке тұлға еңбек етуге, білім алуға, меншікке ие болуға, үйленуге хақылы. Сондай-ақ заңды тұлғалар да заңда рұқсат етілген шек аясында әрекет жасай алады. Өзіне берілген құқықты пайдалана ма, жоқ па ол тұлғаның өз еркі.

Заңды міндет -  заң белгілеген әрекетті істеу немесе істемеу шарттары. Мұндай міндет басқа тұлғаның мүддесін қанағаттандыру үшін жіктеледі. Заңды міндеті бар тұлға оны өз еркімен орындамаса, оған мемлекеттің мәжбүрлеу күші қолданылады. Мысалы, ата-ана өз баласын асырап, бағып, тәрбиелеуге міндетті. Егер бұл міндетін орындамаса, заңда белгіленген шара қолданылады. Міндет заңды тұлғаларға да жүктеледі.

Құқықтық қатынастың объектісі (заты) – табиғат құбылыстары, мүліктік, өзіндік мүліктік емес игіліктер. Субъективтік құқық пен заңды міндеттер аталған объектілерге бағытталған болып келеді.

Осы тарауды қорыта келе, ондағы қарастырған негізгі ұғым құқықтық қатынас дегеніміздің не екенін және де бір айқындап өтелік. Сонымен құқықтық қатынас дегеніміз – құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар. Бұл қоғамдық қатынас, былайша айтқанда, адамдар арасындағы қатынас және олардың іс - әрекетімен, мінез – құлқымен тікелей байланысты. Және ол адамның мінез – құлқына құқықтық пайда болады.

Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаты белгілі тәртіпті, құқықтық жүйені және тәрбиені талап етеді. Мұның өзі заңды сыйлау әрі құрметтеуді бірінші кезекке қояды.Келешегіміздің бағдарлы өрістерін кеңейту үшін саналы да сауатты рухани-психологиялық мәдениеттің қалыптасуымен жетілуіне жол ашу- қоғамның биік мақсаты. Бұл жағдайлар жаңа әлеуметтік дамудың ондағы формалық мазмұнның бағытына қарай бейімделуіне мүмкіндік береді.

 

3.2. Заңды айғақ.

 

Заңды айғақтар (фактілер) – нақтылы өмірлік мән-жайлар. Сол айғақтармен құқық нормалары құқықтық қатынастардың пайда болуын, өзгеруін немесе тоқталуын байланыстырады. Кейде бұл айғақтың құқықтық нәтижесі болады, ал кейде бірнеше айғақтардың жиынтығы құқықтық қатынастар тудырады, өзгертеді немесе жояды. Мысалы, зейнеттік қатынастар пайда болуы үшін үш айғақ қажет; жас, стаж және зейнетақы тағайындау туралы акт. Айғақтардың мұндай жиынтығы айғақтық деп аталады.

Заңды айғақтар бірнеше негіздермен жіктеледі. Нәтижесінің сипатына қарай олар мына топтарға бөлінеді.

Құқық құратын (еңбек шартын жасауға байланысты жалдаушы мен жалдаушының құқықтары мен міндеттері пайда болады);

Құқық тоқтататын (үй-жайды сату нәтижесінде үй-жайға меншік иесі өзгереді, сатып алушының меншік құқығы пайда болады, сатушы ол құқықтан айырылады).

Құқық өзгеретін (үй айырбастау нәтижесінде құқықтық қатынастардың объектісі өзгереді, соған сәйкес құқықтары мен міндеттері де өзгереді).

Заңды айғақтар ерік белгісіне байланысты да жіктеледі. Оған жататыны әрекет (шарт, заңды бұзу, мұра қалдыру, тағы сол сияқты). Әрекеттер өздері заңды және заңсыз болып екіге бөлінеді. Мысалы, адамдардың әскери қызметте болуы, некеге тұруы, тағы сол сияқты заңда белгіленген заңды айғақтар болып табылады. Заңды айғақтарға оқиғалар да жатуы мүмкін. Олар – жер сілкіну, өрт, дауыл, су тасқыны оқиғалары, әрине, мұндай мән-жайлар тек заңда белгіленген болса ғана айғақтарға жатады39.

Жалпы алғанда әрекеттер дегеніміз, адамдардың ерік-ықтиярларын білдіретін жүріс-тұрыстық, іс қылықтық актілері. Адамдар өздерінің күнделікті болмысында қаншалықты мөлшер - өлшеусіз, сансыз жүріс-тұрыс (әрекет) актілерін атқарады. Солай бола тұрса да заң сол актілердің белгілі бөлігімен ғана заңдық зардаптардың болғанын байланыстыра отырып қарастырады. Сонда, тек қана осы жүріс-тұрыс (әрекеттері) актілері ғана заң мағынасындағы әрекеттер болады яғни құқықтық әрекеттер болады.

Мұндай әрекеттер заңды яғни құқықтық ұйғарымдарға сай келетіндері, оны бұзбайтындары және заңсыз болуы мүмкін. Олар құқықтық талаптарға сай келмейді, оларды бұзады.

Заңды әрекеттер өз кезегінде заңдық акт және заңды қылық деп бөлінеді.

Заңдық актілер нақты құқықтық нәтижелерге қол жеткізу мақсатында атқарылған әрекеттер (азаматтық-құқықтық келісім немесе еңбек шартына отыру, некелесу және тағы басқа).

Қазақстанның сот өндірісі кез келген ұлттық құрылым сияқты дәстүрлі құқық негізінде дүниеге кеген еді. Қоғамнығ және оның институттарының дамуына байланысты қазақтадың дәстүрлі құқығы да дамып, жетілдіріліп отырды.Қазақстан Рессейге қосылғаннан кейін оның аумағында қылмыстық іс жүргізудің екі түрі қолданылды: біріншісі, қазақтардың дауларды, құқық бұзушылықтарды және қабылданған шешімдерге шағымдануды шешуде ұлттық салт дәстүрге негізделген дәстүлі құқық бойынша сот өндірісін жүргізу, екіншісі, Қазақстанда тұратын орыстардың мүддесіне қатысты істер бойынша сот өндірісін жүргізу.

Информация о работе Құқықтық нормалар жалпылығы