Қарым-қатынас үрдісіндегі зейін қасиеттерінің деңгейін эксперименталды зерттеу

 Кейінгі  мәліметтер бойынша 18 жастан кейін  зейіннің дамуында бірізділік  байқалмай, үнемі өзгерістер болып  жатады. Зейін функциясындағы бұл өзгерістер оның әр түрлі қасиеттерінде көбінесе эволюциондық сипатты иемденеді. Зейіннің интеллектуалдық және басқа да психикалық процестермен байланысы күшее түседі.            

 Студенттерде зейін және оның қасиеттерінің қалыптасуы олардың тұлғалыққа, ерікке, еңбек қатынасына бағыттылығының өзара әрекетін болжайды. Ол үшін оларға алдыларында тұрған кәсіби міндетін анықтап алғызу керек. Студенттерде зейін мен зейінділік барлық сабақтарда ұйымшылдық пен дисциплинаны сақтауына байланысты белсенді оқу іс-әрекет процесінде қалыптасады. Яғни зейін студенттердің қоғамдық жұмыстарды, оқу міндеттерін орындауына байланыстыбарлық іс-әрекеттерінің эффективтілігін жоғарлатады.    

 Ал студенттік шақтағы қарым-қатынас мәселесіне келсек, өзінің жоғарғы көрсеткіштерінде қарым-қатынас айналадағылармен контактқа түсудің рухани қажеттілігі сияқты ілгері басады,сондай-ақ адамдар арасындағы басқа адамдарға оның қоғамдық маңызын айқын көрсетеді.

Оны Ж.Ж.Руссо өзінің «Исповеди» атты еңбегінде бейнелейді: «Менің бірінші ең үлкен, ең күшті қажеттілігім тұтастай менің жүрегімде қортындыланды: бұл мүмкін болатын интимдік жағдайда тығыз қарым-қатынастағы қажеттілік».

Шарты түрде қарым-қатынастағы қажеттіліктің негізгі екі формасын бөлуге болады:

1. Қарым-қатынас сі-әрекетті ұйымдастырудың тәсілі ретінде;
2. Қарым-қатынас адамның басқа адамның рухани қажеттілігіне қанағаттануы ретінде;

Ол жастық аспекттеде әр түрлі кезеңдерден өтеді және ол жүйелік тәсіл аймағындада өте қажет. Жастық аспектіні қарастыруда қарым-қатынас қажеттілігінің дамуы әсіресе тәсіл мен «көлем» оның тұлғаны қалыптастыруда қанағаттануы да маңызды.

Әсіресе қарым-қатынастағы қажеттілік студенттердің төменгі курстарында, бірінші курстарда көрінеді. Олардың көпшілігінде жоғарғы оқу орнына түскенге дейінгі жеке контакттар үзіледі (жанұямен, достармен). Үйренбеген жаңа ортада интенсификация (күшейту) болады. Яғни тек басқаны ғана танып қоймай өз-өзін тану да қатар жүреді.

Айналадағылармен үйреншікті өзара қатынастың бұзылуы сирек невротикалық бұзылыстардың көрінуіне әкеледі. Психологиялық кеңес беруде, психотерапияда жұмыс істейтіндердің айтуынша оларға көмек сұрап баратындардың көпшілік проценті 17 ден 25 жасқа дейінгі жастар. көптеген адамдар дәл осы студенттік шақта пайда болған қарым-қатынастың стихиялы стильінің түзетуді қажет ететінін түсіне бастайды. Оларға айналадағылармен өзара қатынастың міндеттерін қайта құруға тура келеді.

 Бұл өз  кезегінде көп ойланатын жастарды  өзін терең түсінуге, өзінің жеке  сапаларын, жетістіктері мен жеткіліксіз жақтарын түсінуге, өз-өзін тәрбиелеумен айналысуға итермелейді.

 Қарым-қатынастың студенттер өмірінің барлық сферасында, тіпті олардың профессионалдық және әлеуметтік-психологиялық бейімделуіндеде маңызы өте зор. Ерекше зейінді авторлар студенттік шақтағы қатынас пен қарым-қатынас белсенділігіндегі өзара байланыс қажеттілігіне аударды.

Олар әділетті түрде студенттік шақтағы маңызды әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктерге міндетті түрде іс-әрекеттің ұжымдық формасына тырысудан туындаған, құрдастарымен интенсивті қарым-қатынас қажеттілігі кіретінін белгілейді.

Сондықтанда студенттердің арасында студенттердің топтық қызығушылықтырын қорғаумен байланысты сондай-ақ хабарлай отырып орындауға болатын ұжымдық бағытта жүретін тапсырмалардың маңызы өте зор. Студенттер коммуникативтік дағдылар қажеттілігінің маңыздылығын, қатынастың дамуын анық меңгереді.

Жоғарғы оқу орнына келген студенттер алғашқы кездерде әр түрлі жағдайлық сензитивті кезеңдерді, жаңа талаптар мен ықпалдарды жоғары қабылдауды басынан өткізеді.

Студенттердің қарым-қатынас стильін қалыптастыруда осы кезеңнің маңызы өте зор, бірақ жиі оны ешкім ешқалай ескермейді. Осы кезеңде ойластырылған педагогикалық өзара әрекеттер маңызды түрде студенттердің әлеуметтік өмірдегі тәжірибелерді меңгеруі, көптеген әр түрлі әлеуметтік топтармен байланысты құру қаблетілікті, жолдастықты, достықты дамытуы, тәжірибемен, ақылымен, мұңымен, көңіл-күйімен бөлісе білуі эффективтілікті жоғарлатады.

  Сондықтанда қарым-қатынастың студенттер өмірінің барлық сферасында, яғни олардың профессионалды қалыптасуы, тұлғалық қасиеттерінің дамуы, топта және студенттік ұжымның қалыптасуындағы тұлғааралық қатынастың қалыптылығы, әлеуметтік-психологиялық бейімділігі жағынан алатын орны өте үлкен.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III. Бөлім: Қарым-қатынас үрдісінде зейін қасиеттерінің            деңгейін эксперименталды  зерттеу

3.1. Эксперименталды зерттеу әдістемесіне сипаттама

       Зерттеу жұмысының мақсаты:

    Қарым-қатынас үрдісінде зейін қасиеттерін (көлемін, тұрақтылығын, шоғырлануын) эксперименталды зерттеу.                                        Зерттеу жұмысының міндеттері:

1. Қарым-қатынас үрдісінде зейін қасиеттерін (көлемін, тұрақтылығын, шоғырлануын) эксперименталды зерттеуге әдістемелерді таңдап алу.

2.  Қарым-қатынас үрдісінде зейін қасиеттерін (көлемін, тұрақтылығын, шоғырлануын) анықтайтын таңдалған әдістемелерді жүргізетін студенттер тобымен танысу.

 3. Зейіннің қасиеттерін (көлемін, тұрақтылығын, шоғырлануын)             анықтайтын әдістемелерді таңдалған топтарға жүргізу.

  4. Әдістеменің көмегімен алынған эксперименттің нәтижелерін талдау,            өңдеу.

     Зерттеу жұмысының объектісі:

     Қарым-қатынас және зейін теорияларын зерттеу. (Орталық Азия Университетіндегі шет тілдері мамандығының I-ші курс студенттері).

        Зерттеу жұмысының болжамы:

     Қарым-қатынас үрдісінде зейін  қасиеттері (көлемі, тұрақтылығы,   шоғырлануы) эффективті түрде орын  алғанда қатынас нәтижелі болады.                                                                                         

 Жеке болжамдар:

1. Жасөспірім жасындағы сыналушыларды констатациялы эксперименттен алынған мәліметтері бойынша салыстырғанда зейін қасиеттерінің (көлем, тұрақтылық, шоғырлану) арасында өзгешеліктер бар.
2. Болашақта жоғарыда аталған зейін қасиеттеріне дамытатын жаттығуларды таңдауға мүмкіндік туғызылады.

  Зерттеу жұмысының әдістемелері:                                                                                                                        1.   Зейіннің көлемін зерттеу.

    2.   Зейіннің тұрақтылығын анықтау.(Бурдон кестесі)

    3.   Мюнстерберг әдістемесі.

 

3.1. Эксперименталды зерттеу әдістемелеріне сипаттама.             Әдістеме 1.  Зейіннің көлемін зерттеу.

Зерттеуді орындау үшін топ парларға бөлінеді. әрбір зерттеуге қатысушылар мен экспериментатордан тұратын

Соңғысының функциясы хронометриялық пен сыналушылардың мінез құлқын бақылаумен қортындыланады.

Тапсырманы орындап болғаннан кейін зерттеуге қатысушылардың рөлдері ауысады. Тапсырманы орындау уақыты екі минут.

Нұсқау:

Сіздердің алдарыңызда тестік кесте, онда 25 ерікті орналасқан сандар. Сіз ол сандардыөсу ретіне қарай аналогиялық жұмыс кестесіне жазуыңыз керек. Уақыт шектелгендіктен жылдам жұмыс жасауға тырысыңыз.

 Тестік кесте

16	38	98	29	54
80	92	46	56	35
43	21	8	40	2
65	84	99	7	77
13	67	60	34	18

 

 

 

 

 

Жұмыс кестесі     

 

 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдістеме 2. Зейіннің тұрақтылығын анықтау.

Тәжірибе 1.

Мақсаты: Бурдонның корректуралық кестесінің көмегімен зейіннің тұрақтылығын анықтау.

Материал: Бурдон кестелері.

Тәжірибе жүрісі: тәжірибенің мақсатымен таныстыра отырып, сыналушыларға алдын ала жасалған екі Бурдон кестесі таратылады (пробалық және негізгі тәжірибе үшін).

Бурдон кестесі (пробалық тәжірибе үшін).

 

Г Х Б П К Ш З П Ю В Р Б Х П А Е Т Д Д Ж С Г Р В Х С Г И К В

Р Г М А И Т К О Б Е М Ф О И Ю Ш Л З Ж В В П Е П А Ч Н В С

Ю Р Х Б Я З Ш И О С В Ч  Е Х Т Е С П М Н Н О Ж Х Ш Н А Е Ч

Ж В Л Ю Ф О В П А К Ч М К Ч З Ш А Ж К Я Д Х И С В П Б Ю

П В У Ю ША Т Х С Г М К Р А Т Ю Д Д Р Г Р Л В Р Г Г А М К Е

З О У Б Х Ф П Л Ж Ш Я И С Ю  Д Ю Х В Т У Ч П Я И Х Н Л У Т

В Б К О ГЗ М Х Я Я Р Д А Ч Ю Ж С  Ф Н П Д С Р К Г А О  Ю Д Я

 

Одан кейін алда тұрған жұмысты хабарлайды: кестенімұқият қарай отырып, тік сызықпен А, М, К, З әріптерін сызыңыз.

«Бастадық» деген бұйрықта барлық сыналушылар жұмысқа кіріседі. «Болды»! деген сөзде оны аяқтайды. Пробалық тәжірибе бір минут жүргізіледі. Бұнда сондай-ақ тік сызықпен А, М, К, З әріптерін сызып шығу керек.Сондай-ақ сыналушыларға әрбір миуттан кейін «птичка қой»!дегенбұйрықболатыны жайлы да ескеру керек. Бұл белгі бұйрық қай әріптің жанында айтылса, сол жерге қойылады. Пробалықтан негізгі тәжірибенің айырмашылығы төрт минут беріледі. 2 және 4 минуттан кейін қосымша тітіркендіргіш енгізіледі. Мысалы метронмен 1минутта 60-80 қоңырау  соғылады.

                           Бурдон кестесі (негізгі тәжірибе үшін)

                                               А М К З

Ю Т Л Е Ф Г Ж И У П Щ С Р Д Е А Т Л Б З К И Н С Я В П М О З А ГН Б П С

ВИ О М Ш С Я С Н Л Ч О Ж В М Ф Е Ю З У Х Д Р Т Г К Б ИА Н Д К Х УТЦ

ГЗ Ш Я Н Б Х Ю А ВЧ Ю Ф Д П С З И Х П Ч Ж Г О Б Ш Ж С ВУА РЛ М ТП

Б Д К ОМ В З С Ю Х Н Г ЯЖ В С Ю И М П Е Т Р Ш У Х К П Л Ж И УЧФРТ

Е З Н Г А Р Х М Ф П У Ю Н К Я З Г Ш В Л П Т  Е Б Р Ж  Н Ч О К Б Р Ч М С

Д Л ОУ Ж А Г З Д В Ю Я И Ф М С Х У К Ш Л П Т Е Б Р Ж Н Ч О К Б РЧМС

З С Х И Г Х Л Я Ч З Д Е Ж О Ф О Н Б ГУШ Т ЮК М А П И Б Р В Е Н ПАКВ

К РА М О Ч Р П Д Х И Ю П Ж Ш Г В Ф С З Б О Я Ж Х Л Ю В ЕБ Д КТФСУ

Л ПЕ З Б У Т Н В С О Ю М Ю П Ж Е Ш Ж Н В Р Т Х СК Л П АХИ ШДАГЦ

М Т Р Г Ж М Ж У З Х Д Л П А ЕК БР Н Ю И Ч Б Ф Я О Г Т Ш С А Д КОЧХ

ИБ Ф С Е Н С М Ф ЮО Н Я ЯХ Л Р Е А У Д В Ж Т Г Ш В И К Б Л Н П В ЗФ

А У Р Г О Л К Ю Х У Ш ЮМ Н В П С Я С Х Е З Н П Ч О Ж Ф А Ж НТБКДВ

И РЧ З Е К М Н Х Т Ю Ж Ч Б Р В Г С Б Ж П И Ю У Д П Х А Е Н С Ш МЛЗД

Ж М П Д Ж У Ш С Е М П Т О Н Ю А В К Б И Ч Р Л Я У Д Ф З Г К О А Н ГБ

Н Л П Б З Я Ю Б О Ж Х М У Ф Д Т П А Ч Г З С К Е В Р Н Л И Ш И В ТФХЖ

Г А Ж М П Г Т К П У Р О И Д Н В Ч У Л С Я Е Х Ф Б З А Ш Ж М ДКОСШК

Ч Н Л Х Б Н Я О Ч Ш Л Ф Х М С З А Е В П Г Т К И ДЮРБУЮРБУЮРИЗУЯ

МД Т Ф Е К ИГ Ю СХ В ЯГС Ж Д Ж Т Е А П Х Б Р В Ю П З Ш А К О Ш ЯИ

Д В А К Н Х Ю Р Х Л У Ж С В Н Ч П Е П В Ж З Л Ш Ю И С Ф М Е Г И БМР

Б Д К ОМ ВЗ С Ю Х Н Г Я Ж В С Ю И М П Е Т Р Ш У Х К П Л Ж И Ч Ф Р К

И Р Ч З Е К М Н Х Т Ю Ж Ч Б Р В Г С Б Ж П И ЮУ Д П Х А Е Н С Ш ТМЛЧ

Г З Ш Я Н Б Х Ю АВ Ч Ю ФД П С З И Х П Ч Ж Г ОБ Ш З С В У А Р Л МТШ

Л П Е З Б У Т Н В С ОЮ М Ю П Ж Е Ш Ж ИВ Р Т Х С К Л П А Х И Ш Д АГ

             

                   Әдістеме 3. Мюнстерберг әдістемесі.

Экспериментатор нұсқауды оқып, тапсырманы орындау уақытын белгілейді.

Нұсқау.

Сіздердің алдарыңызда қатар бойынша басылған әріптердің басылған тесттік материалы. Осы берілген әріптерден сөз тауып оларды сызуға тырысыңыз.

Мысалы:  ПЮКЛБЮСРАДОСТЬУФРНКП

Тапсырмаға уақыт берілгендіктен тез орындау керек.

                      

Стимулдық материал

 

БСОЛН ЦЕТРОЦ РАЙОН ЗГУЦ НОВОСТЬХЭЫГЧ АФАКТУЕКЭ КЗАМ ЕН ТРОЧ

ЯГШГЦПРОКУРОРГЦРЕТАБЕСТЕОРИЯЕНТЕД ЖЗБЬМ ХОККЕ ЙЫХТРОН ЦЫ

ФЩУЙГЗХТЕЛЕВИЗОРБОЛДЖШЗХЮЭЛГШЬБПАМЯТЬШОГХЕЮЖИ НДРОШ

ХЭНЗВОСПРИЯТИЕИЕЦУКЕНДШИЗХЬВАФЫАП РОЛДБЛЮБОВЬАБФЫРПЛО

ЕСЛЖСПЕКТАКЛЬЯЧСИМТЬБАЮЖЮЕРАДОС ТЬВУФЦНЭЖДЛКРИНАРОДШ

ЛДЖЬХЭГНЕОКУЫФЙ ШРЕПОРТ АЖЗ Ж ДОРЛАФЫВЮЕФБЬДЬКОНКУРСЗЖ

ЙФЯЧЫЦУВС КАПФЛИЧ НОТЬЭХЖЭЬСЮД Ш НГЛЫД ЖЭПРПЛАВА НИЕДТЛ

ЭЗБЬТ РЛШ РЖНПРКЫВКОМ ДИЯЪШЛД КЦУЙФОТЧАЯ Н ИЕЗФРЯЧАТЛДЖЭ