Салық және салық жүйесінің ұйымдастыру

Қазіргі кездегі салықтардың  маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты  мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың  макроэкономикалық шешуші рөлі артып  келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі  салық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті  арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне  әрекет етудің басты бір тұтқасы  ретінде жаңа сипатқа ие болуда.

Менің курстық жұмысымның мақсаты – Қазақстан Республикасының  салық жүйесі жайлы жан-жақты  мағлұмат беру, оның қалыптасу кезеңдерін, принциптерін қарастырып, қазіргі заманғы  салық жүйесіндегі мәселелерді  зерттеу және оның шешілу жолдарын қарастыру.       Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі кездегі бүкіл әлемде салық саясатының жүргізіліп, оны жетілдіру жолындағы көкейкесті мәселелердің бірі болып отырғаны мәлім. Себебі осындай саясатты жүргізіп келе жатқан мемлекеттер соның ішінде біздің де мемлекет, осыған сәйкес жүзеге асырылып жатқан іс әрекетті қолдаушылардың көптігі және бұл дүние жүзіндегі көптеген елдердің әлі күнге дейін нақты салықтарға байланысты тиімді әдіс ретінде қолдану болып отыр. Сол себепті бұл саясаттың әлі күнге дейін тиімді шешімін таба алмай отырғандығымен анықталады. Бұл саясаттың шет елдердегі салық жүйесіне қатысты көзқарас қандай екен деген сұрақтың тууы заңды құбылыс. Бұл сұраққа мәселенің күрделілігіне байланысты бірден жауап беру оңай емес және объективті болу үшін елдердегі салық жүйесінің жағдайына Қазақстандық салық салу жүесіне салыстырмалы талдау жүргізе отырып, олардың салық төлеушілер тұлғасына әсер ету салдарын бағалай білген жөн.   Тақырып міндеттері болып, жалпы әлемдік тәжірибені қолдана отырып, шет мемлекеттердің салық жүйесін нақты түрде қандай дәрежеде тұрғанын айқындап, оны жетілдіруде алдыда тұрған проблемаларды шешу.   Зерттелу деңгейі – бұл тақырыпта нақты және ашық түрде көрсетіліп, баяндалады. Яғни салық жүйесіндегі шет елдердің құрылу, жұмыс жасау процесстері және даму тенденциялары ескеріледі. Сонымен қатар бұл тақырыпта Еуропа елдердің әлемдік тәжірибесіне сүйене отырып, өзіміздің Қазақстандық салық салу жүйесіндегі  деңгейді көрсету.

 

 

 

 

1    Салық  және  салық  жүйесінің  ұйымдастыру

 

1. Салық ұғымы, тарихы және оның әлеуметтік-экономикалық мәні,       элементтері

 

Ұйымдық–құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен  заң жүзінде белгілеген, белгілі  бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз  сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салықтардың экономикалық мәні олардың  өзінің функциялары мен міндеттерін  жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.           Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.           Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік –экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцйяларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.  
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған. [1.98б]   Салықтарды ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:           1. пайда (алынған игіліктер ) қағидаты;        2. «қайыр көрсету» (төмен қабілеттілігі ) қағидаты.     Алынған игіліктерге және төлем қабілеттілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне саяды.  [2.95б]     Салықтың Ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын Адам Смит ұсынған еді. Олар мынаған саяды:        1. салық салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік қағидаты);            2. салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықталық қағидаты);         3. әрбір салық салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);        4. салықты алудың шығындары өте аз юолуы тиіс (үнем қағмдаты).  Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл процеске реттемелеуді енгізді және Адам Смитке «салықтар – оны төлейтіндерге құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны» деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың тұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.  [2.102б]  Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтың міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төламдер айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтың міндеттемелері туындауының, орындалуынынң және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.       Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми басылымдарды міндетті түрде жариялануға жатады.     Салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерешеліктерін білдіреді.  
Фискалдық функция- барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттің кірістерін толтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік- мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамассыз етеді.    Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесісіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.           Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс- әрекетінің ауқымы жалпы ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесін көрсетеді: бұл үлес 2007 жылы - 19,7%, 2008 жылы – 16,6%,2009 жылы-17,4%, 2010 жылы- 22,6%, 2011 жылы-22,2% болды (салыстыру үшін: Украйнада-29%, Ресейде -33 %). [2.143]  Мемлекет салық саясатын – салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.  
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік қорғалуы қамтамасыз етіледі.   Салық элементі –салық заңы регламенттелген салықтың қолданылуы жағдайын анықтайтын құрамдас бөліктерінің жиынтығы.   Салықтың элементтері:             - Салық субъектісі;               - Салық объектісі;                                                                                                  - Салық көзі;                         - Салық мөлшері;                - Салық жеңілдіктері;

- Салық ставкасы;

- Салық кезеңі;

- Салықты есептеу тәртібі;

- Салық есептелігі;

- Салықты төлеу тәртібі.

1. Салықтың субъектісі — заңды  немесе жеке тұлға, яғни салықты  төлеушілерді айтамыз.

Салық төлеушілер:

Қызметкерлер — өз еңбегімен  материалдық және материалдық емес игілік жасайтын, сонымен бірге белгілі  бір түсім алатындар, яғни жеке тұлғалар;

Шаруашылық субъектілер — капитал  иелері, яғни заңды тұлғалар.

Салық төлеуші — салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуші болып табылатын  тұлға.

2. Салық объектісі — салық  есептелетін база, яғни салық  не үшін төленетінін қарастырады.

Тауар – қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан алынбаған, сатуға немесе айырбасқа  арналған кез-келген еңбек өнімі  болып табылады.

Мұра — қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі. Көптеген мемлекеттерге мұраға салық салынады.

Жер – белгілі бір өлшемдегі  пайдалану мүмкіндігі орасан зор  табиғи байлық.

3. Салық көзі — салық төлеу  үшін белгіленген және қолданылатын  ақша қаражаттары, бұл- жалақы, кіріс, дивиденттер, яғни салық  неден төленетіндігін анықтау.Салық  көзі- салық төлеуге арналған  немесе қолданылатын ақша қаржылары.

Салық төлеушілердің салық төлеу  үшін негізінен 5 көзі бар:

- табыс;

- қор және жинақ;

- өндірістік капиталдың ақша  бөлігі, айналым қаражаттары қорын  қоса алғанда;

- қаражаттар, мүлікті өткізуден  түскен, оның ішінде өндірістік  капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі  қорды қосқанда;

- қарыз қаражаттары.

Табыс – ұлттық табысты бөлу барысында  мемлекетке, кәсіпорынға, мекемеге немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай  немесе материалдық ресурстар.

4. Салық мөлшері — салық төлекшінің  табысына қарай алынатын салық  сомасын білдіреді және ол  шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік  болып бөлінеді.

5. Салық жеңілдіктері — төлем  қабілетін, қоғамдық өндіріске  қатысу және басқа да факторларды  ескеріп заңмен қарастырылған  жалпы ережеден шығару.

6. Салық ставкасы — салық  базасының өлшем бірлігіне салық  есептеулерінің шамасын білдіреді.

7. Салық кезеңдері — салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдерге қатысты  белгіленген уақыт кезеңі, ол  аяқталған соң салық базасы  айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер сомасы есептеледі.

8. Салықты есептеу тәртібі.

Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:

- бірінші- салық салынатын объектіні  есепке алу;

- екінші- салық салу объектісінен  салық базасын есептеу;

- үшінші- салық ставкаларын қолдану;

- төртінші- салық жеңілдіктерін  қолдану:

- бесінші- салық сомасын есептеу.

9. Салық есептілігі — салық  төлеуші және салық агенті  салық органдарына табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу  туралы ақпараты бар құжаттама.

10. Салықты төлеу тәртібі —  салық төлеушінің мемлеетке салық  төлемдерін төлеуде жүзеге асырылатын  салық заңдылықтарында бекітілген  ереже.

Салықтар бірнеше белгілер бойынша  жіктеледі:

- Өндіріп алу тәсілі немесе  салық салу объектісі бойынша:  тікелей және жанама салық;

- Тікелей салықтар: нақты және дербес салықтар;

- Объектінің экономикалық белгілері бойынша: тұтынуға және табысқа салынатын салықтар;

- Салық көлемін анықтау тәсілі бойынша: үйлесімді, үдемелі және кемімелі салық;

- Салық сомасы түсетін бюджет деңгейіне немесе салықты алатын және оған билік жасайтын органға қарай: республикалық және жергілікті салық;

- Пайдалану ретіне қарай: жалпы және мақсатты салықтар;

- Салықтарды төлеуге байланысты: заттай және ақшалай салықтар;

- Салық субъектілеріне қарай: заңды және жеке тұлғалардың салықтары;

- Салықтардың қолданылуы қызметтеріне  орай: жай және төтенше салықтар.

- Салықты есептеу және төлеу субъектісі бойынша: қызмет арқылы және қызмет ақысыз салықтар;

- Салық базасының пайда болуы және салықты төлеу көзіне қарай: активті және пассивті салық;

- Салдықтарды салық төлеушілердің  арасында бөлуге байланысты: үлестірме және санды салықтар;

- Салықтардың төленуіне қарай:  тұрақты және біржолғы салықтар.

Тікелей салық — тікелей табыс, немесе меншік иеленушілерден алынады. Оған жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік салығы.

Жанама салық — тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда тұтынушылардан өндіріп алынады. Мәселен, қосылған құн салығы, акциз салығы.

Жеке жанама салықтар — бұл тауардың белгілі бір түрінен алынады. Бұл салық акциз деп аталады. 20 ғасырға дейіни күнделікті сұраныс тауарларына акциз салынып келеді.

Қазыналық монополиялық салықтар —  мұнда тауарлардан басым бөлігін мемлекет өндіреді. әрине, бұл тауарлардың бағасын да мемлекет бекітеді. Егер мемлекеттің өзі тауарды өндірсе және өткізсе, онда тауарды өткізуден түскен барлық түсімін сауда шығындары шегерілген сомаға салық салынады.

Кедендік баж — мемлекет кеден мекемелерінің желісі арқылы мемлекеттік шекарадан өткізер кезде тауарлардан, мүліктерден және құнды заттардан алынатын ақшалай төлемдері.

Дербес салықтар деп- салық төлеушілердің табыстарына салынатын салықтарды атауға болады. Қазақстан Республикасында дербес салықтарға жататындар: корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын пайдаланушылардағы үстеме пайда салығы, әлеуметтік салық. [3. 10-15б]

 

2.  Қазақстанда  салық жүйесінің қалыптасуы мен даму кезеңдері

 

1991 жылға дейін, яғни  КСРО ыдырағанға дейін елде  көбінесе экономиканы басқарудың  әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға  қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес  келетін салық жүйесі қызмет  етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің  бірі болған айналым салығы  тіркелген бөлшек сауда және  көтерме сатып алу бағаларын  қолдануға және мемлекеттік реттеп  отыруға бағытталған болатын.  Қазақстан егемендікке ие болғаннан  кейін 1991-1995 жылдары қабылданған  бірқатар заңдарға сәйкес республикада  жаңа салық жүйесі қалыптасты. 1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі қызмет ете бастады. Ол «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді. Дегенмен, өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен қатар кемшіліктер де бұл заңда да орын алды, яғни ҚР алғашқы салық жүйесінде бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз салық жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық тәжірибе болған жоқ. Салық қызметі де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық  жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды.         Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін көрсетті.  [2.22б]           ҚР Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте – бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Ендібұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып қалды. ҚР Президентінің 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440-I заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да міндетті төлемдер құрады.         Бұл заңда қамтылған барлық базалық принциптер  1995-1999 жылдар аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына, айналымнан алынатын салықты жоюға, ҚҚС-ты халықаралық принциптерге сәйкестендіруге қатысты еді. Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы, тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті.            1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған ҚР Президентінің «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар жарлығы салық жүйесіне оңтайлы өзгерістер енгізді. Олардың қатарына қолданылып келген салықтар мен салықтар мен алымдар санының 46-дан 11-ге қысқартылуы, салық салу принциптерінің дүниежүзілік тәжірибеге сай өзгертілуі, халықаралық салық салу тәртібінің енгізілуі, салықтардың нышанына, белгілеріне қарай топталуы, сонымен қатар бұл құжаттың көптеген заңдармен тығыз байланыстылығы, салықтық әкімшіліктің жаңа ережелерінің енгізілуі салық жүйесіндегі басқа да түбегейлі өзгерістер жатады. Әрине мемлекттің нарықтық экономикалық қатынас талабына сай дамуы жағдайында салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа уақыт аралығында қабылданған шексіз өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуі нәтижесі оның әлі де болса жетілмегендігін көрсетеді.    Бүгінгі күні республикада салық заңдарының барлық негізгі кемшіліктері ескерілген, әрі жетілдірілген жаңа Салық кодексі дайындалып, 2001 жылдың 12 маусымында қабылданды. Уақыт ағымының әсеріне, заман талабына сай қабылданған Салық кодексінде келесідей мәселелерді шешуге басты назар аударылған.          Біріншіден, барлық шаруашылық субъектілеріне салықтандырудың тең жағдайын жасау. Екіншіден, кейбір жекелеген категориядағы салық төлеушілерге берілген жеңілдіктерді жою арқылы салық жүктемесін жеңілдету. Үшіншіден, салық заңдылығы жөніндегі барлық ережелер мен нормаларды тікелей қызмет ететін заң мөлшерінде біріктіру. Төртіншіден, салық заңдылығының тұрақтылығын қамтамасыз ету.      Әрине, салық заңдылығында өзгерістер мен толықтырулар болашақта да жүргізіліп отырылады. Өйткені экономикалық қарым-қатынастар бір орында тұрып қалмайды, ол жаңа даму сатысына көшкен сайын салық заңдылығының да сол экономикалық саясатқа сай өзгертіліп отыруы керек. Сондықтан өзгерістің енгізілуі де заңды. Бірақ, кодекс бойынша енді жаңадан енгізілген өзгерістер жылына бір рет енгізілуі тиіс. Енгізілген өзгерістер келесі жаңа жылдың басынан бастап күшіне енеді. Бұл ереже біржағынан салық төлеушілерге жаңа енгізулерге алдын ала дайындалып, операциялар мен қаржы шешімдерін жоспарлауға мүмкіндік берсе, екінші жағынан салық қызметкерлерінің жұмысын жеделдетуге және жеңілдетуге көп әсерін тигізеді.[27. 52б]

Салық кодексі 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. Ол салық салудың  ойластырылған құқықтық негізін  құрудың түпкілікті міндетін шешуге бағытталған.           Жаңа Салық кодексіндегі салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды құрайды:                              

1.Салықтар:   

1. Корпорациялық табыс салығы (Қосымша А)              2. Жеке табыс салығы              3. Қосылған құнға салынатын салық Қосымша Ж          4. Акциздер                        5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері      6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы       7. Әлеуметтік салық (Қосымша Б)             8. Жер салығы (Қосымша В)             9. Көлік құралдарына салынатын салық (Қосымша Д)       10. Мүлік салығы Қосымша Е             11. Ойын-бизнес салығы                    12. Тіркелген салық              13. Біріңғай жер салығы          2. Алымдар:

1. Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

2. Жеке кәсіпкерлерді  мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

3. Жылжымайтын мүлікке  құқықтарды және олармен жасалынған  мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

4. Радиоэлектрондық құралдарды  және жиілігі жоғары құрылғыларды  мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

5. Механикалық көлік құралдары  мен тіркемелерді мемлекеттік  тіркегені үшін алынатын алым

6. Теңіз, өзен кемелері  мен шағын көлемді кемелерді  мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

7. Азаматтық әуе кемелерін  мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым

9. Автокөлік құралдарының  ҚР аумағы арқылы жүру алымы

10. Аукциондардан алынатын  алым

11. Консулдық алым

12. Жекелеген қызмет түрлерімен  айналысу құқығы үшін лицензиялық  алым 
13. Телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені ұщін алым

3. Төлемақылар:

1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы

2. Жер бетіндегі көздердің  су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы

3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы

4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы

5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы

6. Ерекше қорғалатын табиғи  аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы

7. Радиожиілік спектірін пайдаланғаны үшін төлемақы