Топырақ гигиенасы

 

Биогеохимиялық

 

Вегетативті және спора түріндегі патогенді бактериялар  мен вирустардың өмір сүру қабілеттілігімен, топырақтың гельминттермен ламуының аралық тізбегі ретіндегі рөлімен және топырақтың шыбындардың таралуындағы рөлімен анықталады.

 

Топырақтың адам ағзасында жұқпалы емес патологияның дамуына әсерімен, топырақтың өзін-өзі  тазарту мүмкіндігімен, ағынды суларды  тазарту әдістері мен тұрмыстық  қалдықтардыжоюмен, ластанған топырақтың өсімдік өнімдерінің сапасына әсерімен, топырақтың атмосфералық ауа құрамындағы  химиялық заттармен екіншілік ластануына әсерімен анықталады.

 

Мемлекеттің, облыстың, ауданның аймақтарында биогеохимиялық провинциялардың (табиғи және техногенді) болуымен анықталады.

№	Баға	Санитарлық сан	Коли-титр	Анаэроб титрі	1кг топырақтағы гельминт саны
1	Таза	0,98 көп	1,0 және одан жоғары	0,1 одан да жоғары	0
2	Әлсіз ластанған	0,85-0,98	1,0-0,01	0,1-0,001	10 дейін
3	Ластанған	0,7-0,8	0,01-0,001	0,001-0,0001	11-100
4	Қатты ластанған	0,7 төмен	0,001 төмен	0,001 төмен	100 және одан да төмен

 

Топырақтың санитарлық жағдайының көрсеткіштері

• Қазіргі көзқарас бойынша таралуында топырақ маңызды рөл атқаратын бірнеше нозологияларлы бөлуге болады:

 

Бактериальді ішек инфекциялары: дизентерия, іш сүзегі

 

Вирусты ішек инфекциялары:  жұқпалы гепатит, полиомиелит, энтеровирустар

 

Геогельминтоздар: аскаридоз, трихоцефалез, анкилостомидоз

 

Қоздырғыштары табиғи топырақта  болатын инфекциялар: сіреспе, ботулизм, газды гангрена

 

Зооноздар: сарып, сібір жарасы

 

Кеміргіштер тарататын инфекциялар: оба, туляремия

• Гельминт жұмыртқалары топырақта 1 жылға дейін сақталады, бірақ бактериялар мен вирустардан айырмашылығы салыстырмалы түрде оның терең қабаттарында сақталады. Топырақтың беткі қабаттарында күн сәулесінің әсерінен гельминт жұмыртқаларының көбі өліп кетеді, бірақ 40-60 см тереңдікте өмір сүру қабілетін 42 ай, яғни 3 жылға дейін сақтай алады.

 

 

 

 

Гельминтоз

 

• Даму цикліне байланысты гельминттер 3 түрге бөлінеді:

 

 

Геогельминттер: ішексорғы  мен власоглавтар. Олардың дамуының бір сатысы топырақта өтеді. Адам үшін топырақта дернәсілге айналатынгельминт  жұмыртқалары қауіп туғызады.

 

Биогельминттер: сиыр және шошқа  цепені. Адам ішегінен гельминттер  жұмыртқалары топыраққа, одан жануарлар  жеміне түседі, сол сияқты жалғаса  береді. Адам гельминтоздарды дернәсілдік  сатысында жануарлардан жұқтырады.

 

Ішексорғылар мен трихоцефалездер  адамға лас топырақпен тікелей жанасқанда және онда өсірілген жемістерді шикі түрінде пайдаланғандажұғады.

Пестицидтер

 

Гербицидтер –  арам шөптерді жою үшін қолданылады.

 

Инсектицидтер –  жәндіктермен күресу үшін қолданылады.

 

Фунгицидтер –  паразиттік саңырауқұлақтарға қарсы

 

Акарицидтер –  кенелермен күресу үшін қолданылады.

 

Нематоциттер  – жұмыр құрттарды жою үшін

 

Бактерицидтер –  бактерияларды жою үшін

 

Хлорорганикалық

 

Фосфорорганикалық

 

Сынап органикалық

 

Мышьяк препараттары

• Санитарлық химиялық көрсеткіштер
• Санитарлық микробиологиялық көрсеткіштер
• Санитарлық гельминтологиялық көрсеткіштер
• Санитарлық энтомологиялық көрсеткіштер

 

Топырақтың санитарлық жағдайын бағалайтын көрсеткіштер:

Санитарлық-химиялық көрсеткіштер

 

Н. И. Хлебниковтың санитарлық саны, топырақтағы гумус азотының органикалық ыдырамаған азотқа қатынасы. Санитарлық санының мөлшеріне байланысты топыраққа санитарлық сипаттама беріледі: Іс жүзінде таза топырақта 0,98 және одан жоғары, әлсіз ластанған – 0,85-0,98, ластанған – 0,70-0,85, қатты ластанған – 0,70тен төмен.

 

Санитарлық-химиялық көрсеткіштерге топырақтағы аммиактың, нитриттердің және нитраттардың болуы жатады. Азот қосылыстарының болуына қарап топырақтың ластану ұзақтығын анықтауға болады. Егер топырақтың құрамында аммиак пен нитриттер көп болса, ластану салыстырмалы түрде жақында болған, ал тек нитраттар ғана болса, онда ластану бұрын болған және нитрификация реакциясы аяқталғанын көрсетеді.

Санитарлық-микробиологиялық көрсеткіштер

 

Жалпы микроб саны – 1 г топырақтағы сапрофиттік бактериялардың жалпы саны. Анықтау үшін топырақ суспензиясын қоректік орталарға себу қолданылады, бірақ микроскопиялық анықтау әдісі нақты болып табылады.

 

Ішек  таяқшалары тобының бактерияларының  жалпы санын анықтау, топырақтың нәжісті ластануын коли индекс және коли титр (орта ішек таяқшалар тобы бактерияларының дамуына алып келетін, 1 г топырақтағы өсірілетінматериалдың  ең аз мөлшері) бойынша бағаланады. Коли-титр топырақта 1,0-ден жоғары; әлсіз  ластанған топырақта – 1,0-0,001 және одан төмен.

 

Арнайы  эпидемиологиялық зерттеулерде топырақтағы  патогенді микроорганизмдерді анықтау  үшін талдауға алады. Қолайсыз факторларға  аса төзімді спора түзуші бактериялар  ерекше қауіпті топты құрайды. Оларға Cl.tetani, CL.botulini, Cl.antrax, Cl.perfringens.

Санитарлық-гельминтологиялық  көрсеткіштер.

Нәжістермен ластанбаған топырақта гельминт жұмыртқалары болмау керек, аз ластанған  топырақта 100-ден жоғары. Топырақтың гельминт жұмыртқаларымен ластануын  бағалағанда міндетті түрде олардың  өмір сүру қабілетін және инвазиялығын ескеру қажет.

 

Санитарлық  энтемологиялық көрсеткіштер.

Топырақтың  санитарлық жағдайы ондағы шыбындардың дернәсілдері мен қуыршақтарының саны бо