Бастауыш математика курсының мазмұны мен құрылымын психологиялық-педагогикалық талдау

5. Баланың танымдық үрдісін дамыту  диагностикасы мына мақсаттар  үшін қажет:

- оның даму деңгейі осы жастағы  балаларға тән нормаларға қаншалықты  сәйкес келетіндігін анықтау;

- таным үрдісін дамытудың дербес  ерекшеліктерін бағалау;

- баланың таным үрдісін дамыту үшін қолданылатын құралдар мен әдістердің тиімділігін бағалау.

- балаларды тексеру сынақтарына  дайындау, тексеру болашақта оқытудың  барлық деңгейінде кездеседі.

Тестер мына бөліктерден тұратын: бағыттылығы, материал, нұсқау, балалар үшін нұсқау, нәтижені бағалау бөліктерінен тұратын нақты құрылымнан тұруы тиіс.

6. Балалар шығармашылығы дегеніміз  не? шығармашылық қабілеттер қалай  көрінеді? мұндай сұрақтар көбін  алаңдатады, алайда ең алдымен  баланың шығармашылық қабілетін  дамытуға, оның шығармышылық бастауын іске асыруға тырысатын психологтарды, педагогтар мен ата-аналарды алаңдатады.

Қабілет деп тұлғаның белгілі әрекетті сәтті орындауға әсер ететін жеке-психологиялық ерекшеліктерін атайды, адамның осы әрекетке бейімділігін көрсетеді. Қабілетті біліммен, дағды және ептілікке қосып қоюға болмайды, олардың білім мен икемділікті үйрену жылдамдығы мен жеңілдігіне тигізер әсерін айтуға болады. Өз кезегінде білім қабілеттің дамуы мен жетілуіне ықпал етеді.

Қазіргі психологияда қабілетті дамыту мәселесі оң шешімін тапты: қабілет дамиды.

Адамның қабілеті оның табиғи болмысын құрады, алайда адамның табиғаты -тарих өнімі. Адамның табиғаты адамның еңбек қызметі нәтижесінде оның тарихи даму үрдісінде қалыптасып, өзгереді. шығармашылық қабілет табиғатын өзгерте отырып, адам оны тануына қарай қалыптасады: көркемдік, бейнелік, музыкалық және т.б. өнердің әр түрлі саласын дамытумен қалыптасты.

Қабілетті жалпы және арнайы деп бөлуге болады. жалпы - адамзат қызметінің таным түрлерінде бірдей көрінеді. Оларға мысалы, адамның жалпы интеллектілік даму деңгейі, оның үйренуге бейімділігі, ықыластығы, сөйлеу, қол қозғалысы мен жұмыскерлігі жатады. Арнайы -белгілі қызмет түріне-математикалық, лингвистикалық және т.б. қабілеті болып табылады.

Қабілеттің өзіндік тууына емес, оған жағдай жасауға аса мән берген дұрыс. Тырысушылық -қабілетті дамытудың негізгі күші емес, алайда оған айтарлықтай әсерін тигізеді. Олар қабілеттің қалыптасуының әр түрлі жолдары мен амалдарын құрайды, олардың деңгейіне, адамның белгілі бір салада жоғары жетістігіне, қабілеттің тез дамуына әсер етеді. Осылайша, тырысушылық маңызды рөлге ие, бірақ негізгі рөл емес.

Қабілет константты, өзгеріссіз қасиет емес. Ол қарқынмен ғана дамиды. Қабілетті дамыту белгілі практикалық немесе теориялық қызмет үрдісінде іске асады. Осылайша, қабілетті қалыптастыруда және дамытуда оның сәйкестік және нақты қызметіне де байланысты екендігін ескеру қажет.

Талант - алла берген тума қасиет, қызметте жоғары табысты қамтамасыз етеді. Шетелдік сөздер сөздігінде талант дегеніміз - жоғары тума қасиет, ерекше табиғи қабілет деп сипатталған.

Қабілет туралы айтқанда, адамның белгілі бір әрекетті жасай алу мүмкіндігін айтуға болады, ал талант туралы айтқанда, адамның аталған қасиеттің тума сипаты айтылады.

А.И.Лук көрсеткен, шығармашылық қабілетті топтастыру 15 қабілетті біріктіреді мәні бойынша ойлау, интеллектілік қабілеттерге жақын. философиялық, ғылымтанушылық, психологиялық-педагогикалық әдебиетті талдай отырып, А.К.Маркова А.И.Лук ұсынған топтастыру негізінде шығармашылық қызметтің стилқұрушы ерекшеліктері жүйесін құрайды.

1. Іздеудегі қырағылық. сыртқы қоздырғыштар  ағынында адам әдетте оның  білімі мен түсінігінің "координациялық  желісіне" сыятындарын ғана қабылдайды, ал қалғаны қабылданбайды. Оған  әдеттегі құрылымдық белгіілер, сезімдер, танымдар әсер етеді. Бұрын игерілген ұғымға сыймайтын  құбылысты көре алу қабілеті -аңғарымпаздыққа ғана жатрпайды.

2. Жүйе жүйесінің ақпаратты кодтау  тәсілі. Ми кез-келген ойды белгілі  нысанға айналдыра алады; әр түрлі  адамдар кодты қолданудың түрлі қабілетіне ие. Мидың тума ерекшеліктері мен бастапқы өмір сүру жылдарында даму жағдайы ақпараттың белгілі кодтарын сынауға икемділігін анықтайды. Код салу қабілеті нәтиженің сыртқы бейнесі нысанына мөр қою деген сөз, ал егер анығырақ қарасақ, ойлаудың мазмұндық саласын таңдау.

3. Ойлау операцияларын қысқарта  алу қабілеті ұғымдардың, пікірлердің  ұзын сонар тізбегін бір жалпы  жинақтаушы операциямен біріктіру, сол арқылы ойлау күшті ақпараттық  символдарды қолдану арқылы жоғары  абстрактілеу деңгейіне өтеді.

4. Алмастыру қабілеті. Бұл бір  тапсырманы шешуде игерілген  дағдыны екіншіні орындау кезінде  қолдану, жалпы жинақты стратегиялық  өңдей алу қабілеті.

5. Жанама ойлау. Өзге ақпаратты  қолдана отырып, шешу жолын көру  қабілеті.

6. Қабылдау бүтіндігі. қызметті бөлмей тұтастай қабылдау қабілеті. шығармашылық жұмыс үрдісінде деректерді неғұрлым кең бейнеге салу үшін логикалық қараудан қол үзу қажет.

7. жадының дайын болуы. нысан  қасиеттерін еске түсіріп, осы  білімді тапсырмамен сәйкестендіру. ақпаратты жадыдан сұрыптай алу тездігі туралы сөз болып отыр.

8. ұғымдарды жақындату. ассоцияциялау  жеңілдігі мен ассоцияланатын  ұғымдардың қашықтығы, "олардың  арасындағы мағыналық қашықтық.

9. ойлау икемділігі. құбылыстардың  бір класынан екіншісіне ауысу  тездігі мен жеңілдігі. "мағыналық  қашықтық" - ауыспалы шама, оған  адамның қызметі әсер етеді; есепке  алудан өту қабілеті -ойлау икемділігінің  бір құбылысы.

10. интеллект  икемділігі. дұрыс  емес болжамнан уақытылы бас тарту қабілеті.

11. бағалау қызметіне қабілттілік. көптеген баламалардан біреуін  оларды тексергенге дейін бағалау, таңдай алу қабілеті.

12. "тұтасу" қабілеті. қабылданатын  қоздырғыштарды біріктіру, жаңа  мәліметтерді бұрынғы жеке тәжірибемен тез сәйкестендіру.

13. идеяны генерациялау жеңілдігі. адам жаңа пікірді тудырған  сайын, оның ішінде жақсы пікірлердің  болу мүмкіндігі көп.

14. сөйлеу шапшаңдығы. қалыптастыру  жеңілдігі қажет, себебі жаңа  идеяны сөзге айналдыру қажет. оның мағынлығы маңызды.

15.соңына дейін жеткізу қабілеті. бұл тек қажырлық, жинақылық пен  ерікті ұстанушылық қана емес, детальдарды өңдеу, бастапқы ойды  жетілдіру қабілеті.

Американ психологі Л.Кохен шығармашылық қызметтің сипаты ретінде шығармашылық қабілетті емес, тұлғаның сыртқы шығармашылық мінез-құлқы ретінде қарастыруды ұсынады. Автордың пікірінше, шығармашылық қызмет шығармашылық мінез-құлық репертуарынан көрінеді. Л.Кохен шығармашылық мінез-құлықтың 7 деңгейін бөліп алады: 1) жаңа бір мәселені үйрену 2) өзің үшін жаңаны ашу; 3) талантардың көрінуі 4) проблемалық мәселені шешу қабілетін дамыту 5) қызығушылықтар мен білім саласында жаңаны ашу 6) қызмет ету саласын кеңейту арқылы шығармашылық 7) қызмет ету саласын қайта құрылымдау арқылы шығармашылық.

Қабілетті дамытуға жоғары жүйке қызметінің ерекешіліктері әсер етеді. осылайша, білім беру жылдамыдығынан және шартты рефлекстер беркітігіне нбілімді және дағдыны игеру шапшаңдығы мен беріктігі байланысты, лайықты қоздырғыштарға сараланған тежеу тездігіне -белгілі заттар немесе олардың қасиеті арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты көру мүмкіндігі; білім беру жылдамдығы мен жеңілдігі мен динамикалық стереотипті қайта өңдеуден - жаңа жағдайға бейімделу мен бір қызметті орындау тәсілінен басқасына тез көшуге дайындығына байланысты болады. Адамның қабілеттерін тұлғаның психикалық қасиеттері ретінде тура қарауға көшейік.

Қабілеттер сапасы, даму ауқымы, өзіндік үйлесуі ( құрылымы) және даму деңгейіне қарай бөлінеді.

Ослайша қабілет -психиканы және табиғи сезгіштік мотрикасын орындау мүшелерінің және заттай құрылымның мәнін материализациялау үрдісі.

Сезімталдық өнімдерін материализациялау үш түрлі қабілеттен тұрады:

-  сыртқы ортаны және онад  өзін табиғатты ойлаушы бөлігі  ретінде көре білетін қабілет (біз көреміз, естиміз, иіскейміз және т.б. барлық сезім мүшелері осы үрдіске қатысады);

- сыртқы ортаны, оның ішінде  өзін жобалау қабілеті (өзге, жасанды  табьиғатты ойша, елестету арқылы  жасау, болжамдар жасау, ертең ананы  мынаны жасау және т.б.);

- өз қызметі үрдісінде адамның  қажеттілігі мен талабын қанағаттандыратын өнім мен заттар жасау қабілеті және өзін гармония өлшемдеріне сәйкес қайта өңдеу (ойлағанды іске асыр, нақты заттар мен өнімдерді қолданып нақты әрекеттер жасау). Көре білу мен психомотрика қабілеті арқылы адам құралдар, жабдықтар, машиналардың көптеген мөлшері арқылы  мына әрекеттерді күшейтуге, көбейте алуды үйренді: кәдімгі көзілдіріктен космостық станциялар жасай алды. Алайда жасауға, әсіресе шығармашылықққа тырысу қабілеті қазіргі таңда ұлғаймай отыр. Психологияда сезімталдық пен қабілеттер психиканың дербес элементтері, адамның қалыптасуы мен қызметі қарастырылады. Әрекеттер жиынтығы мен бірізділігі (асанлы және психомотролы)  тарапынан қаралады, қызмет үрдісіне қатысатын заттар мен құбылыстардың неғұрлым нақты бейнелері қалыптасады.

 

 

 

 

        Нақты               Математикалық      Жылдам              Жоғары математикалық

қызығушылық    Қ пен Д меңгеру     көтерілу             даму деңгейі

                   

Мектеп оқушыларының жасына қолжетімді математикалық қызметті қосу математикалық қабілетті дамытудың негізгі жолы. Басты рөл мектепке, математикалық қосымшаларға тиесілі, сондай ақ ата аналар да бұған ықпал ете алады.

Соңғы жылдардағы ғылыми зерттеулер шығармашылық даму тұлғаның қалыптасуының ерте кезеңдерінде болатынын растайды.

Баланың шығармашылық даму деңгейін анықтау осы міндетті шешуде тестің негізгі рөл атқаратынын көрсетті. Осындай мақсат дайындау кезеңінде зерттеу ұйымдастырылды, оның мақсаты қабілеттің шығармашылық дамуының белгілі деңгейін ғана анықтау емес. Тестік тапсырманы орындау дағдысының бастапқы даму деңгейін анықтау болды.

7. Я.А.Коменскийдің кезеңінен бастап  адамның ойлау ерекшеліктерін  ескерсек, оқытудың негізгі принциптерінің  бірі көрнекілік болып табылады.

Оқыту үрдісіне қосылған көрнекілік материалдың психолгиялық қызметі туралы сұраққа жауап берсек, А.Н.Леонтьев көрсеткендей, «білімді иегру үрдісінде мұғалімнің басқаруымен бала жүзеге асыратын ішкі әрекеттердің сыртқы тірегі болып табылады.

Математика курсының негізгі мазмұны әр түрлі сипаттағы қатынас болып табылса, осы курстың негізі көрнекілік принципі емес, модельдеу принципі болып табылады. Модельдеу принципі  көрнекілік принципінің жоғары сатысы болып табылады, оқу мақсаттарының және оқыту үрдісі үлгілерінің өзгеруіне байланысты оның дамуы мен жинақталуы.

Мұғалімнің қазіргі жұмыс жағдайында модельдеу принципі біріншіден, модельдік көзқараспен математиканың мектеп курсының мазмұнын оқып үйрену, екіншіден, оқушыларда әр түрлі құбылыстар мен жағдайларды математикалық модельдеу қабілеті мен дағдыларын қалыптастыру, және соңғы, үшіншіден, ғылыми-теориялық ойлау стилін дамыту үшін ішкі ойлау қызметіне сыртқы тірек ретінде модельдерді кеңінен қолдану болып табылады.

 

3 тақырып. Оқушы математиканы оқыту үрдісінде объект және субъект ретінде

Жоспар:

1. Математиканы оқыту үрдісінде оқушы мен мұғалімнің рөлі
2. Математиканы оқыту үрдісінде оқушының жас ерекшелігі психологиялық ерекшеліктері
3. Математиканы оқыту мотивациясы
1. Қазіргі жағдайда мұғалімнің негізгі рөлі оқушылардың тұлғасын қалыптастыру, олардың қажетті мотивациялық аясын қалыптастыру, олардың қабілетін, саналы идеалдары мен нанымдарын тәрбиелеу. Математикадан білімге, қабілет пен дағдыға үйрету осы тәрбиенің құрамдас бөлігі болып табылады және осы тәрбие жүзеге асырылатын үрдіс болып табылады. Оқушы оқу-тәрбие үрдісінің объектісі болып табылады. Оқу-тәрибелік үрдіс диалектикасы оқушы біртіндеп өзінің оқу мен тәрибелеу субъектісіне айналады. Мұғалім өз жұмысы үшін оысндай объектіні қалпытсатыу үшін, мұғалімнің ерекшіліктірн, ол қалай дамитынын, әрбір мектеп жасында оған не қасиет тән екендігін анықтай білуі тиіс.  Тырысуға тұрарлық идеалды көре білуі қажет.
2. Мұғалім өз жұмысында оқушылардың тек жас ерекшелігі ерекшеліктерін ғана емес, сондай –ақ жеке басының ерекшеліктерін ескеруі қажет.

Төменгі мектеп жасында балаларда рефлексия (өз әрекеттері мен қимылдарын өзінің мақсаттары мен талаптарына сәйкес келуі тарапынан объективті талдай алу қабілеті), ішкі әрекеттер жоспары  сияқты маңызды психикалық үрдістер тез дамиды. Сонымен қатар танымдық қабілет пен бақылау қабілеті, ерікті бақылау, жады, елестету қабілеттір дамиды. Алайда осы қабілеттер мен дағдылардың дамуын автоматты түрде өздігінен болмайды. Осындай психикалық қасиеттерді қалыптастыру мен дамыту үшін күнделікті қажырлы талмай еңбек ету қажет.