Автор работы: Пользователь скрыл имя, 04 Октября 2013 в 06:20, реферат
Криминалистік құжаттар жазу табиғаты, құжаттарды жасау тәсілдері және жазбалар ерекшеліктері бойынша, нақты тұлғаның жалған құжаттар жасауын және оны анықтау тәсілдерін зерттейтін, қылмыстарды тергеу және ашу мақсатында құжаттардағы ақпараттарды пайдаланудың ғылыми негіздерін құратын саласы болып табылады. Криминалистік құжаттану жаратылыс, техникалық ғылымдар жетістіктеріне, тергеу және сот тәжірибелері қорытындыларына негізделеді. Криминалистік құжаттану атқаратын міндеттерді үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топ-құжатты жасайтын автордың белгілері мен қасиеттерін: жынысын, жасын, психикалық және физикалық жай-күйін, кәсіптік және басқа да дағдыларын анықтау.
1. Құжаттар, криминалистік маңызды ақпараттардың түпнұсқалары.
2. Тергеу барысында құжаттарды қарау.
3. Құжаттарды және жазуды криминалистикалық тұрғыда зерттеу.
4. Хатты криминалистикалық зерттеу.
5. Сараптамаға материалдарды әзірлеу.
6. Құжаттарды өзгерту фактісін анықтау және құжат мазмұнының өзгеру түрі.
7. Құжат мазмұнының өзгеру түрі.
8. Қойылған қолдың жалғандылығын анықтау.
9. Жалған таңбалар, мөрлер, мөртабандар жасау фактілерін анықтау.
9.1 Зақымдалған жазбақұжат мазмұнын қалпына келтіру.
9.2 Полиграфиялық тәсілмен жасалынған жалған құжаттарды.
Мөр немесе мөртабанның бейнесін құжатқа салу жалғандаудың кең тараған тәсілі болып табылады. Оған келесі белгілер тән: шрифттің стандартқа сай келмеуі және мәтіннің біркелкі орналаспауы, әріптердің, сөздердің және сөйлем жолдарының симметрияға сәйкес орналаспауы, суреттердің (елтаңба, эмблема) және т.б. бұрмалануы; мәтінде грамматикалық қателердің болуы және оның мазмұнының мағынасыздығы; таңбаларды дайындау іздері қағаздың циркуьмен тесілуі, қарындаш штрихтарының қалдығы).
Ою, ерітіндімен өңдеу, қағазға суретін салу, қалың материалдардан (резеңкеден, линолеумнен, ағаштан және т.б.) қию баспаханалық әріптерден жинақталған, қолдан жасалынған клише көмегімен мөр немесе мөртабан таңбаларын басқанда, қарау немесе арнайы зерттеу жүргізу кезінде байқалатын ерекше белгілер қалады.
Оларға шрифттің стандартсыздығы, әріптер мен олардың қашықтығының әр түрлілігі, әріптер мен белгілердің айнадағыдай бейнеленуі, ағаштан жасалған клише іздерінде жылдық сақиналардың болуы, темір клишенің айналмалы сызықтарының болуы, таңба бояуының біркелкі жағылмауы, штрихтардың иірімділігі, үзілген сөз жолдарының болуы және т.б. жатады.
Аталған белгілер үлкейту құралдарының, масштабты тор, транспортир көмегімен құжатты қиғаш түсетін жарықта немесе ультракүлгін сәулесінде қарау кезінде көрінеді. Жалған клише көмегімен жасалған таңбаларды қарау және зерттеу барысында оларды тура мөртабанның таңбаларымен салыстыру керек.
Негізгі құжаттан баспасөз немесе мөртабан таңбаларын көшірме (жасанды) жалған құжаттқа көшіру (айнадағыдай бейнелеу), көбінесе қосарланған көшірме жолымен орындалуы мүмкін.
Қосарланған көшірме жасау жолымен алынған таңбаның жалғандығының белгілері: штрихтардың шамалы боялуы; олардағы бояу затының жайылуы; қағаздың жылтыр болмауы, таңба орналасқан жердің өзгешеленуі; мөр суретіне қатысы жоқ, бірақ сонымен бірге көшірілген штрихтардың болуы.
Егер бейнені күшейту үшін көшірілген таңбаны үстінен бояса, онда суреттің белгілері байқалады.
Аталған таңбаларды жалғандаудың басқа тәсілдеріне пайдаланудан шыққан түпнұсқа мөрден, мөртабаннан қиып алынған әріптер мен сандарды біріктіру жолымен мөр немесе мөртабан жасау жатады.
Қазіргі уақытта кең тараған шрифті өзгерткен мөр мен мөртабанды пайдалануды тура таңбаның шрифтерінің ерекшелігін, жеке белгілері мен сөз жолдарының бір-біріне қатысты орналасуын салыстырғанда ғана байқауға болады.
Кейде жалған құжат дайындау үшін басқа ұйымдардың тура мөрлері немесе мөртабандары пайдаланылады, бірақ олардың мазмұнын бүркемелейді. Ол үшін, мөрді қағаз бетіне тигізгенде, оны сәл айналдырады, сонда оның таңбасы бұлдыр болып шығады.
Егер мөр құжатқа ксерокс арқылы, компьютерді пайдаланып, сканер әдісімен көшірілсе, онда құжаттың жалғандығын оның теріс жағынан байқауға болады. Бұл жағдайларда мөр бояуының қағазға сіңуі байқалмайды. Сондай-ақ, осындай құжаттарда қол мөрдің үстіне қойылады.
Қылмыс мақсатында құжаттарды зақымдайды немесе жояды (құжатты өртеу, жырту, мәтіннің жеке жерін сызу немесе бояу төгу, т.б.).
Криминалистикада осындай құжаттардың мазмұнын қалпына келтіру әдісі жасалған.
Жыртылған құжаттарды қалпына келтіру үшін, оның бөліктерін қағаздың сапасы, сызықтары, штрих түсі, қол қою және басқа да белгілері бойынша саралап алады. Сонымен бірге бір не екі жағы тегіс, яғни құжаттың бұрышын немесе шетін құрастыратын бөліктерін іздестіреді. Құжаттың ортасын түрі мен мазмұны бойынша іріктелген қалған бөліктермен толықтырады. Жыртылған құжатты шыны үстінде құрастырады, содан кейін оны көлемі сондай екінші шынымен жауып, шеттерін желім лентамен жиектейді.
Жанып кеткен құжаттар мәтінінің мазмұнын айқындау мүмкіндігі негізінен, қағаздың құрамымен, мәтінді бояу затымен, жану жылдамдығымен және қызуымен анықталады. Жанып кеткен құжаттарды тапқанда, оны шашып алмайтындай қылып алу керек, яғни жанған құжаттарды қолмен, пинцетпен алуға болмайды. Бұндай құжатты алу кезінде қағаз немесе картон парағымен желпіп немесе үрлеп шыны үстіне орналастырады, сосын құжатты бүріккіш пайдаланып, су буымен немесе глицерин ерітіндісімен ылғалдайды. Сұйықтықтың ұсақ бөлшектері құжатқа төгілуі үшін, оның ағымын жоғары жаққа бағыттайды. Құжат ылғалданғаннан кейін оны тегістеп, басқа шынымен жабады. Тасымалдау үшін шыны жиектерін қаптайды. Жанған құжатты мақта төселген қорапқа да салуға болады. Онда тасымалдау кезінде зақымдамау үшін құжатты криминалистік зерттеуге дербес шабарманмен жіберген дұрыс.
Жанған құжатты көлеңкелі жарықпен суретке түсіру әдісімен мәтіннің қағазға басылып қалған штрихтарын айқындауға болады. Графит қарындашпен, күйе немесе темір тұзы бар баспаханалық бояумен жазылған, сондай-ақ жазу машинкасымен басылған мәтінді инфрақызыл сәуледе суретке түсіру арқылы бұрынғы қалпына келтіруге болады. Мәтінді термиялық өңдеу жолымен де анықтауға болады. Жанған құжаттар әр түрлі сатыда, яғни кепкен, көмір болып күйіп қалған, күл болып қалған, көгерген түрде болуы мүмкін. Егер көмір болып күйіп қалған құжатты қызуға шыдамды екі шыны арасына салып, муфельдік пеште, күл болып қалғанша қыздырса, оның түрі ағарып, онда құрамында графит, күйе немесе темір тұзы бар штрихтар пайда болады. Мәтінді анықтау үшін рентгент сәулемен суретке түсіру, люминесценсия, спектроскопия сияқты басқа әдістер қолданылуы мүмкін.
Сызылған және бояу төгілген мәтіндерді жарық сүзгі, электронды-оптикалық түрлендіргішті қолданып оқуға болады. Түсімен түстес сия төгілген мәтінді ультракүлгін сәуледе зерттейді. Егер мәтінге күлгін немесе көк түсті сия төгілсе, онда оның мазмұнын төгілген сия түстес жарық сүзгіш қолданып, суретке түсіру арқылы анықтауға болады. Мәтін қағаздың бір бетінде жазылса, оны бензинмен ылғалдауға болады, салдарында ол жартылай мөлдір болады да, құжатты өтпелі жарықта суретке түсіріп алады.
Машинкамен басылған мәтіндерді зерттеу, әдетте, орындаушы мен жазу машинкасын сәйкестендіру, бірден басылған дана санын, сонымен бірге олардың мазмұнын өзгерту тәсілін анықтау мақсатында жүргізіледі.
Жазу машинкалардың жалпы және жеке белгілері болады. Жалпыға жататындар: басу тетігі, адымының көлемі, сөз жолдары арасының шамасы, клавиатура түрі, белгілер жинағы, шрифт түрі.
Басу тетігінің адымы-клавишті соққан кезде каретка жылжитын қашықтық. Адым мөлшері бір рет ауыстырылған белгілер арақашықтығын өлшеу және оны олардың арасындағы белгілер санына бөлу арқылы анықталады. Өлшеу дәлдігі бірнеше сөз жолдарын өлшеумен тексеріледі. Ол үшін, арнайы трафареттер, өлшеу торлары болады. Әр түрлі жазу машинкаларында бас механизм адымының шамасы бірдей емес және 2,12 -3,00 мм құрайды.
Жол аралығының шамасы бұл жолда орналасқан белгілердің (сызықтар негізінде) төменгі жағы, астыңғы сызығы арасының арақашықтығы. Арақашықтықтың біркелкі еместігі аралық тетігін тоқтатып басылғандығын не болмаса оның бұзылғандығын куәландырады.
Штрифт маркалары көлемі (биіктігі, ені) және суреті бойынша бөлінеді. Көлеміне қарай шрифттер: ірі (биіктігі 2,25 мм-ден асса), орта (2,0-ден 2,25 мм дейін) және ұсақ (2,0 мм-ге дейін) болады. Енді шрифттерге –ені 2,40мм, орташаға-2,30, жіңішкеге-2,20мм шрифттер жатады. Әр түрлі маркалы жазу машинкалары шрифттерінің бір атты белгілері олардың бір-бірінен көлемімен ғана емес, сондай-ақ элементтерімен де ерекшеленеді.
Нақты жазу машинкасын сәйкестендіру машинкамен басылған мәтінде орын алған жеке белгілер бойынша жүргізіледі, яғни олар жазу машинкасы тетігі мен шрифт ерекшеліктерінен туындайды. Біріншісіне кейбір белгілердің тік және көлденеңінен жылжуы, белгілердің тігінен осьтен ауытқуы, жол араларының жүйелі түрде бұзылуы, таңбалар бояуының біркелкісіздігі, кіші және бас әріптер параллель болмауы. Шрифтің жеке белгілері әріп элементтерінің қисаюынан, кесуді жоғалтудан, кейбір штрихтар учаскесінің кеңеюінен көрінеді.
Машинкамен басылған мәтіндерде құжатты жасаған тұлға туралы қажетті мәліметтер алуға болатын белгілер көрінуі мүмкін; олар соғу күші мен бір қалыптылығы, жолдарды, сызықтарды сақтау, қателердің болуы және т.б.; мәтін мен оның бөліктерін орналастыру ерекшеліктері (беттерді нөмірлеу, тақырыпты, датаны, қойылған қолды орналастыру және т.б.).
Егер құжаттың авторы мен орындаушысы бір тұлға болса, жазу тілі ерекшеліктері де (мазмұндау, лексикалық, грамматикалық стиль ерекшеліктері) сәйкестендіру белгілері болып табылады.
Қазіргі уақытта рычагты-сегменттік машинкалардан ең алдымен жазу блогында монолитті әріп таратқышы бар және жазу кезінде оны тез ауыстыру мүмкіндігімен ерекшеленетін рычагсыз шрифтері бір ізге салынған жазу машинкалары шығарылды. Бұндай машинкаларды олардың басқан мәтіндері бойынша сәйкестендіру күрделілеу және қандай топқа жататындығын анықтау мүмкін емес. Бірақ ұзақ уақыт пайдаланғаннан кейін машинкаларда бірқатар сәйкестендірушілік белгілері пайда болады.
Рычагсыз машинкаларды сәйкестендіру рычагты-сегменттік машинкаларға арналған әдістеме бойынша, бірақ кейбір ерекшеліктермен жүзеге асырылады. Сонымен, рычагсыз машинкалар үшін құндылығы шрифт маркаларын анықтау нәтижелерін (ол бойынша әріп таратқыштың маркасын анықтауға болады), мәтінде бедерлі таңбалардың, лента бояуының қалдықтарының болуы. Сараптық зерттеу үшін машинкамен басылған зерттеудегі құжатқа қоса, құжатпен бір мезгілде басылған 1-2 парақ шрифт үлгілері қажет. Егер сараптама ұзақ уақыт өткеннен кейін тағайындалса, жазу машинкасының барлық белгілерінің таңба үлгілері шрифттері жуу алдында және жуғаннан кейін алынады. Машинкамен басылған мәтіннің еркін үлгілері мағынасына қарай зерттеліп жатқан мәтінге жақын болуы қажет және онымен бір түрлі қағазда басылуы тиіс. Эксперименттік үлгілерді білікті маман басуы керек, сонымен бірге лентаның түсі және пайдалану уақыты зерттеудегі құжатты басу кезінде пайдаланылған лентамен бірдей болуы қажет.
Полиграфиялық өнімдерді
дайындау кезінде пайдаланылатын
көбейткіш техника құралдары
мен баспа тәсілдерін
баспаханалық және оперативтік
деп бөлінеді.
Біріншісіне баспаның жоғары, терең және жалпақ трафареттік тәсілдері жатады.
Екіншісіне-ксерокс, ротопринт,
Жоғары тәсілмен басу кезінде кескін қағазға баспа нысанның көтеріліп тұрған учаскелерімен басылады да шрифттің бояуы біркелкі түспейді. Жоғары тәсілмен басу таңбаларына баспа элементтерімен жасалынатын, полиграфияда таңбаны басып шығару деп аталатын рельеф тән.
Жалпақ тәсілмен басу кезінде басылатын және арасындағы бос қалған жер бір жалпақтықта болады, таңба штрихындағы бояу біркелкі таратылады және рельеф болмайды.
Терең тәсілмен кезінде басылатын элементтер бояу толтырылған тереңдік түрінде болады. Терең тәсілмен басуға: рельефтің болмауы, таңбалардағы басылатын элемент формаларының бояу қалыңдығының біркелкісіздігі тән. Жалпақ және терең тәсілмен басуға арналған баспа қалыбы арнайы темірден жасалады. Жоғары тәсілмен басу үшін баспаханалық теру және цинкографиялық клише қолданылады.
Жедел басу тәсілдері ішінде кең тарағаны- ротопринттік тәсіл. Жалпақ баспаханалық басуға тән белгілер жедел басуға да тән.
Қазіргі әдістемелер