Телеарналарындағы реалити-шоулар

Телеарналардағы реалити-шоулар

Жоспары:

1. Кіріспе
2. Реалити-шоу. Жалпы шолу
3. Реалити-шоудың түрлері
4. Реалити-шоулардың қоғамға әсері. Әлемді алаңдатқан шоулар.
5. «Батыс-Шығыс», қазақ телевизиясындағы шоулардың шетел реалити-шоуларынан айырмашылықтары мен ұқсастықтары
6. «Реалити-2050» немесе реалити-шоудың болашағы бар ма?

Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

«Теледидар қазір журналистиканың барлық ескі жанрларын жаңарған түрге айналдырды. Олардың бар-ау деп есте жүргендердің жаңа қырларын ашты. Жаңа әдістерді дүниеге келтіріп, журналистикаға жаңаша жанрлар мен формалар сыйлады”

М. Барманқұлов

 

Телевизияда «Реалити ТВ”  өмірге келген кезде оған «Реалити – шоу» деген айдар тағылды. Экран туындысы телевизиялық кеңістіктегі шындыққа бағыт ұстанып, бір мезгілде ол көріністегі бейненің сан алуан мазмұндылығы, әрі мінез-құлық үлгісі болып табылады. Ол – көшедегі адмадармен сұхбат, пікірлесу, біздің замандастарымыздың күнделікті тыныс-тіршіліктері жайлы хабар. Кейіпкер де уақыт кеңістігінде өмір сүруші жандар. Реалити – шоу бағдарламасын жасаушылар оны ойын –сауық түрінде ойластырған. Негізгі идея аудиторияны күнделікті шыншыл, боямасыз өмірге жинақтау, жақындату, оны телевизия әйнегі арқылы бақылау болып табылады. Бұл теледидардың рекреативті функциясымен өзектес.

Отандық теледидарда Реалити-шоу  деңгейінде жасалған, әрі көрермендер  қызыға тамашалайтын фильм-портреттер бар. Қоғамымыздың өсіп-өркендеу жолында  тағдыры көпшілікке үлгі болар, ұрпақ  үшін мәні зор, жан-дүниесі шуаққа толы тұлғалар бейнесі – қызықты әрі  тамаша. Ол – деректі фильм-портреттер, саналуан бағдарламалар, ток-думан  хабарлары, нақты өмір, деректі кино. Сан-саладағы деректі сериалдар  қоғамдық көңіл-күйдің барометрі іспеттес. Онда қоғамның қалай өмір сүріп, жатқаны  шыншыл, әрі боямасыз көрсетіледі. Көрерменнің  бүгінгі қалауы да, талабы да осы.

Реалити-шоу аз уақыт ішінде-ақ миллиондаған көрерменді көгілідр экран  алдына әкелетін бағдарламалардың бірі. Психологтардың айтуы бойынша, басқа  адаманың өмірін бақылау екінші адамды әрқашан қызықтырып алып кететін  жай.

Мен осы курстық жұмысымда: біріншіден, реалити-шоудың тарихын  зерттемекпін; екіншіден, реалити бағдарламалардың түрлерімен танысу; үшіншіден, реалити-шоулардың  рейтингтеріне шолу; төртіншіден, қазақ  телевизиясындағы реалити-шоуларды шетел реалити-шоулармен салыстыру, көрермен ретіндегі түйінімді жазбақпын.

«Реалити-шоу»  ұғымы телевидениеде  соңғы жылдары пайда болғандықтан, осындай форматтағы бағдарламалар  жайлы әдебиеттерде өте аз кездеседі. Сондықтан курстық жұмысымды жазуда ғаламтор мәліметтерін, БАҚ мәліметтерді пайдаландым.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Реалити-шоудың тарихы қайдан бастау алады?

 

Реалити-шоу (ағылышн тілінен reality- шындық, шынайылық)- телевизиялық ойын-сауықтық  бағдарлама түрі. Сюжеті белгілі бір топтың (топтардың), топтағы адамдардың өмір шындығына сәйкес іс-әрекеттерінен құралады. Осындай бағыттағы бағдарламалардың белгілері:

• Сценарий болмауы;
• Алғашқы дубльден телеэфирге берілуі;
• Қарапайым, тәжірибесі жоқ адамадармен қоса, кәсіби актерлердің қатысуы;
• Түсірілім жұмыстарының көбіне шынайы түрде түсірілуі (экстремалды жағдайлар)

Тарихы.  Реалити шоу тектес бағдарламалар ең алғаш телеарналарда 1940  жылдары шыға бастады.

«Реалити-шоу жанр ретінде 1948 жылы қалыптасқан екен. Жал­пы, реалити-шоу көңіл кө­теру бағытына арналған телевизиялық бағдарламалар. Бағдарламаның негізгі сюжетінде бір немесе бірнеше адамның өмір сүру салты бейнеленеді. Шынайылықты қаз-қалпында бей­нелеуге талпынатын жанр АҚШ пен Ұлыбританияда кеңінен қанат жайған. Қос елде реалити-шоу дегеннен гөрі, реалити-те­левидение деген түсінік қалып­тасқан. Аталмыш телевизиялық жанрдың бірнеше ерекшелігі бар. Мәселен, реалити бағдар­ламалар ешбір сценарисіз өрбиді әрі бағдарлама эфирге бірінші дубльден бастап шығарылады. Көбіне, реалити бағдарламаларға елге танылған актерлерден гөрі, қарапайым жандар қатысады. Бағдарламаның түсірілімі барын­ша шындыққа жақын болуы тиіс. Былайша айтқанда, реа­лити-шоу көрермен мен экран­ның ар жағындағы адамдарды байланыстыратын көпір десек те болатын шығар. Себебі, жанр пайда болғалы бері көрермендер өмірден алынған жағдайлардың нағыз жанашырына айналды.

1948 жылы АҚШ-та «Жасырын камера» атты бағдарлама көр­сетілді. Бағдарлама барысын­да әрқилы жағдайға тап болған адамдардың іс-әрекеті жасырын камераға түсірілді. «Жасырын камера» бағдарламасы әп-сәтте көрерменнің жоғары ықыласына бөленеді. Ал 1950 жылы көрсетіл­ген «Уақыттан озу» атты бағдар­ламада қарапайым адамдар әр­қилы сынға тап болып, өзара жа­рысқа түседі.

Уақыт өте келе, реалити  шоу­дың өзі бірнеше түрге  бөлінген. Кей реалити шоуларда кейіп­кер­дің  өмір сүру салты көрермендерге сол  қалпында ұсынылады. Мұн­дай реалити  шоу түрі бақылау деп аталады. Яки көрермен қауым, экранның бер  жағында отырып, кейіпкердің өмірімен кеңірек танысады. Ал кей жағдайда белгілі бір оқшауланған аймақта  реалити шоудың кейіп­керлері бірнеше  күн өмір сүріп, тірі қалудың амалын іздейді. Шоудың мұндай түрі «тірі қалу шоуы» деп аталады екен. Мә­селен, Ресейдің «Соңғы батыр» (Последний  герой) бағдарламасы реалити шоудың осы түріне жатады. Реалити шоудың ендігі бір түрінде бірнеше адамнан  құрылған топ кәсіптің белгілі түріне үйренеді. Ресейде біраз дау тудырып, шенеуніктерді де алаңдатқан «Дом-2»  реалити шоуында бір топ жас  үй салумен айналысты емес пе? Міне, дәл «Дом-2» үйрену немесе үйрету-шоуы деп аталады екен.» («Айқын», Дидар ТВ)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қойылымы

Реалити шоуды қоюдың  бірнеше тәсілі бар. Көбінесе қатысушылар тобы  белгілі бір аймақта  болады, олардың күнделікті өмірлері телекамера арқылы теларналардан көрсетіліп отырады. Осындай жобалардың әрбірінің өз мақсаты болады. Көп жағдайда ол бір сыйлық болуы мүмкін. Видеоматериалдарды жинастыру түрліше жүзеге асады: қатысушылардың орналасқан аймақтарына жасырын камералар қойылу, қатысушылардың жазу апараттарын тағып жүруі. Осындай материалдар эфирге өңделіп беріледі, кейде өзегртілмей беріледі.  Реалити-шоу екі топқа бөлінеді:

1. Сайыс түріндегі;
2. Қатысушылардың өзін-өзі дамыту түріндегі.

 

Реалити-шоуда басқа бағдарламалар секілді өзінің идеясы, мәні болады. Біріншіден, адамға өмірдегі әртүрлі ситуациялардан шығу жолдарын көрсетеді. Екіншіден, реалити-шоу арқылы адмадарды қоғамдағы қатынастарында ретке келтіруге болады.

В.Л.Цвиктің «Журналистикаға  кіріспе» кітабында «Журналистика  – тек қоғамдық пікріді туғызушы коммуникация құралы ғана емес, шынайы дүниені эстетикалық жағынан  ұғыну» деген болатын. Реалити-шоулар тек рекреативті функциялық рөл ойнайды деп ойлауымыз мүмкін, алайда Цвиктің кітабына жүгінер болсақ, олар ұйымдастырушылық, мәдени-ағартушылық функциялар негізінде жүзеге асады. Сондықтан реалити-шоуды тек біреудің іс-әрекетін бақылау деп қабылдамау керек, одан әр адам өзіне тәлім-тәрбие алған жөн.

 

 

 

 

 

 

 

 

Реалити-шоудың түрлері

Бұл жанрдың дамуы оның әртүрлі түрлерінің қалыптасуна алып келді. Алайда оның қалыптасуы жайлы ортақ бір пікір жоқ, әрбір реалити-шоуды шығарушылар әр алуан пікірде.

Алғашқы түрі – реалити, Англияда docu-soap  (документальное мыло) деп атайды. Бұл түрінің басты  айырмашылығы – қатысушыларды шоуды  ұйымдастырушылардың видеобақылауы. Яғни, болып жатқан дүниелерді сырттай  бақылау. Реалити-шоудың осындай түрінің  мысалы ретінде Ресейдің «Дом-2», «Голод» бағдарламаларын алуға болады.  «Дом-2» жобасының басты мақсаты- жобадан өз махаббатын табу, таба алмағанадам жобадан шығады; ал «Голод» қатысушыларды қаражатсыз шетелге шығарады, адамның өмірдегі әртүрлі ситуацияларда қандай әрекеттер жасайтынын бақылау- басты мақсаттары осы болды.

Екінші түрі – қатысушыларға арналған белгілі талаптары мен тапсырмалары, арнайы сценарийі бар реалити-шоу. Бұл жерде қатысушылар арнайы тапсырмаларды орындайды, жеңіліс және жеңіс болады.

Бірінші түрі Survivor атты америкалық форматтан тараған болса, екінші түрі өз  бастауын «Big Brother» атты 6 жыл бұрын эфирге шыққан реалити-шоудан  алады. Ерекшелігі- қатысушылардың сайыстары, олардың күнделікті өмірін бақылау, әртүрлі тапсырмалар беру, т.б.  Осы түріне мысал ретінде, «Ел Арна» телеарнасының «Шіркін Life!», «Фобия», «Махаббатқан он қадам»; «Қазақстан» ұлттық арнасының «Дарабоз» жобаларын атап өтуге болады.

Реалити-шоудың үшінші түрі - talent's search немесе таланттарды іздеу. Біздің еліміздегі «Екі жұлдыз», «Жұлдызды сәт», «Х-фактор», «Мама Миа» жобаларын жатқызуға болады. Айта кетерлік жайт, дәл осындай шоу түрлері экономикалық жағынан көп пайда алып келеді. Және көп жағдайда продюсерлер шоу қатысушылары арқылы жоба біткеннен кейін де ақша табатын жағдайлар көп кездеседі.

Соңғы жылдары  реалити-шоудың форматтары бірнеше  бағытта даму үстінде:

• Бақылау. Телекөрермендердің шоу қатысушысының өмірін, іс-әрекеттерін бақылауы. Сондықтан, жобаға қатысушы адамның бойында қоғамға тән, үлгі боларлықтай мінез болуы тиіс. Өзіне көңіл аударту, ойнай білу, көрерменге әсер қалдыру жоғары бағаланады.

 

• Жаңғырту (модернизация). Осындай бағыттағы бағдарламада қатысушының өміріндегі бір нәрсені өзгерту немесе жаңғырту (мәселен жұмыс орны, көлігі). Мысалы, 1979 жылы жарық көрген   америкалық шоу  «This Old House» (қатысушының үйін жаңғырту)

 

• Тірі қалу шоуы. Бұл бағытында қатысушылар жеңіс үшін күреседі, олардың төтенше және экстремалды жағдайлардағы төзімділігін тексеру, шыдамадылығын сынау сияқты еркешеліктері бар. Мысалы: «Шіркін Life-Бурабайда!», «Фобия», «Х-tream», т.б.

 

• Үйрету шоулары, рекреативті функциядан басқа, қатысушының өзіне практикалық білім алып келеді. Қатысушылар алдында жаңа мамандықты игеру, кәсібилігін арттыру сияқты талаптар қойылады. Мәселен,                        «Х-фактор»

 

 

• Ойын-шоулар. Күтпеген нәтижелер – бұл шоудың басты ерекшелігі. Мысалы: «Шіркін Лайф 1, 2, 3», «Фобия», «Дарабоз», т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Реалити-шоудың қоғамға әсері. Әлемді алаңдатқан шоулар

Біздің еліміздің реалити-шоуларын Батыс еледерімен салыстырсақ, арасы  жер мен көктей. Себебі батыста  реалити дегеніміз, ең алдымен –  жанжал.

ТМД елдерінде телеаудиторияны  батыс шоуларынан мүлдем өзгеше дүниелер қызықтырады, мәселен қарапайым  адамды жұлдыз қылып шығару («Жұлдызды сәт!», «Аймақтар аламаны»), қарапайым өмірдегі  ас жасау («Бешбармақ шоу») секілді.

Батыс еледеріндегі ең жанжалға толы реалити-шоулардан мысал келтіре  кетейін:

• "Exhausted" ("Истощенный"). Қатысушылар 100 мың фунт ақша үшін сайысқа түседі. Жоба қатысушылары жеңіс жолында тамақтан, күнделікті жуынудан, ұйқыдан айырылад, күні-түні адам ойына келмейтін, физикалық ауыр тапсырмалар.

Алайда үлгі аалрлықтай реалити-шоулар да бар:

• Ұлыбританияда «From Ladette to Lady» атты телевизиялық шоу көрсетіледі, бұл шоуда маскүнемдікке салынған қыздарды тәртіпті, тәрбиелі ару етіп шығару. Бұл жобаның айтарлықтай дәрежеге жетіп жатқан жайы бар.

Ең алдымен реалити-шоуға  қатысты адамдары үш топқа бөлеміз:

1. Реалити-шоуды ұйымдастырушылар;

2. Реалити-шоуға қатысушылар;

3. Көрермендер.

Қоғамда теледидардан көрсетілетін дүниелер көп жағдайда адамға кері әсер етеді деген пікір қалыптасқан. Ашуланамыз, таңданамыз, сынаймыз. Алайда оның тек кемшіліктерін көру біржақты пікір. Ең алдымен, реалити-шоуларды көп  көрермендер  өзге біреудің өмірін бақылау үшін көріп жатады.

Реалити-шоудың әрбір  форматы  өз бағыттары арқылы ерекшеленеді, бірақ бәрінің басын қосатын  ерекшелік – экранда біз қарапайым, өзіміз секілді өмір сүретін адамдарды  көреміз. Олардың өмірі, артықшылықтары мен кемшіліктері, жетістіктері мен  жеңілістері- қоғамда пікір қалыптастырады. Адамда олда мен секілді қарапайым  адам маған неге сондай болмасқа деген де ой келуі бек мүмкін. Қатысушының кемшіліктері мен қателіктерін көрермен бірден байқап отырады. Әр адамда кемшілік болатын болғандықтан, телекөрермен қатысушыларға қарап өз кемшіліктерін түзейді, түсінеді.

«Х-фактор», «Екі жұлдыз», «Жұлдызды  сәт» секілді  бағдарламаларды көре отырып, көрерменде сол жобалардың қатысушылары сияқты өзінің де алдына белгілі бір мақсат қойса, талпынса жететіндігін түсінуіне де әсер етеді.

Қандай болмасын реалити-шоу  – қоғамдағы немесе адам өміріндегі өзекті мәселелерді, олардың шешу жолдарын да көрсетеді. Ал психологиялық реалити-шоулар өзекті мәселелерге көп көңіл  аударатын аудиторияға қызықты. Кейбір қоғамдық немесе жеке мәселелерді  шешудің өзіндік жолдары болмаған жағдайда, реалити жобалар бұл  мәселеге өзге бір жағынан қарау, шешу жолдарын қарастыру сияқты нәрселерді көрсетуі мүмкін.

Үшіншіден, реалити-шоудың ерекші факторларының бірі- көрермен сол  шоудағы қатысушының әсерін көзбен көре отырып ала алады. Ойыншы мұңайса  бірге мұңайып, ашуланғанда бірге  ашуланып, бірге қуанып отырады.

  Кері әсерлері

Сан түрлі реалити-шоулардың  адам психологиясына  әсер ететіндігі жайлы түрлі пікірлер айтылып  та, жазылып та жүр. Әрине, оның да артықшылығы  мен ерекшелігімен қоса, кемшіліктері де бар. Ресейдің «Дом-2», «Каникулы  в Мексике», Қазақстанның «Блондинки в загоне» сынды шоулары жасөспірімдерге  кері әсерін тигізуі мүмкін. Осы  шоулардағы ұрыс-керіс, жанжал, қыздардың  төбелесі сияқты әрекеттер жағымсыз әсерін тигізетіні анық. 

Реалити-шоулардағы жанжалдар, балағат сөздерді жиі естіп жатамыз, бұл бір. Екіншіден, қатысушылардың, оның ішінде бозбалалар мен жас қыздардың  шылым шегуі экраннан ең жиі көрсетілетін көріністердің біріне айналды десек, қателеспейміз. Телевизияны тәрбие құралдарының бірі ретінде қарастырар болсақ, осындай жайттардың көрермен санасына теріс әсер ететінін ескерген жөн.