Араб-Израиль конфликтісі

 

Араб-Израиль конфликтісі-әскери,саяси діни,экономикалық және ақпараттық қарама-қарсылық жағдайындағы Израиль мен бірқатар араб елдерімен,халқымен,ұйымдармен жанжалы.

 

Конфликтінің алғышарты

ПАЛЕСТИНА  -Таяу Шығысқа жақын жерорта теңізі жағалауында орналасқан территория көп ғасырлық күрделі тарихы бар. Қазіргі  Таяу Шығыстағы мәселелердің түп тамыры

Палестиналық  арабтар мен еврейлер арасындағы аймақтық-этникалық қарама-қарсылық.

Бірақ ылғи олай болмады.Көп жылдар бойы арабтар мен еврейлер  Палестина жерінде тату-тәтті өмір сүрді. Оттомандық үстемдік кезінде  Ұлы Сирияның бөлігі саналған Палестинаның көп бөлігінде арабтар орналасты.18ғасырдың аяғы - 19 ғасыр басындатПалестинада, әсіресі Иерусалим және оның айналасында еврейлік қоныс-мекендер пайда бола бастады,бірақ  колонизация өте баяу жүрді.1918 жылы арабтар Палестинаның тұрғындарының 93%  құрады. Жағдай І дүниежүзілік соғыстан кейін Англия Палестинаны басқаруға мандат алған кезде өзгерді.(1923 жыл қыркүйек айында күшіне енді). 20-дың басында әскери ұйым «Хагана»,1935 жылы еврейлік экстремистік ұйым «Иргун цвай Леуми» құрылды. Бір ескерерлік жайт,Арабтарды ығыстырудың алғашқы кезеңі бейбіт түрде жүрді.

ГС приходом фашистов в Германияда билікке фашисттердің келуі және ІІ дүниежүзілік соғыстың басталуына байланысты еврейлік иммиграция(көші-қон) тез өсті: егер 1932 жылы Палестинадағы еврейлер саны 184 мың адам болса,1938 - 414 мың,  1947 жыл аяғына қарай - 650 мың адам. (Палестина халқының 1/3 бөлігі). Еврейлік иммиграцияның негізгі мақсаты- еврей мемлекетін құру. Еврей мемлекетін құру идеясы ежелден келе жатыр,бірақ ІІ дүниежүзілік соғыстан кейін жүзеге асыру мүмкіндігі болды.1945 жылы қараша айында Палестинадағы жағдай шиеленіс шегіне жетті. Араб-еврейлік қақтығысынан басқа Палеситинада ағылшын билігіне қарсы сионисттік террордың толқыны орын алды. Ұлыбритания Палестина болашағына қатысты шешімді 1947 жылы сәуір айында БҰҰ Бас Ассамблеясында қабылдайды.Болашақ Палестинаның 2 мүмкін варианты болды. БҰҰ арнайы құрылған Палестина істеріне қатысты комитетінің 11 мүшесі Палестина жерінде 2 мемлекет-араб және еврей ,сонымен қатар Иерусалим интернационалдық шекарасын құруға қол қойды.Палестинаны бөлу жоспарын көп талқылаған соң 1947 жылы 29 қарашада қабылданды.

Еврей мемлекетінің территориясы-14,1 мың. км 2,барлық территорияның 56 %-ы

Араб мемлекеті 11,1 тыс. км2 - 43%  )

 Иерусалимнің интернационалдық шекарасы 1% .

Ағылшын әскері 1948 жыл 1 августіде кіруі керек болды.

Себептері

1.тарихи-аймақтық

2.саяси-идеологиялық (Арабтар жөніндегі сионизм идеясының әлсіз әзірленуі,еврей мемлекетін құруға жоспарлау,таңдаулы араб лидерларының саяси-радикалды курсы)

3.діни (жақын  және ортақ орналасқан қасиетті жерлері)

4.экономикалық(стратегиялық сауда жолдарының блокадасы)

5.халықаралық-құқықтық(БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың шешімдерін орындамауы)

6.халықаралық-саяси

 

Негізгі 2 себеп:1.араб расизмі

                           2.исламдық төзімсіздік

Әлем назары Таяу Шығыстағы жанжалға ауды. Израиль мен Газа секторы арасындағы қарулы қақтығыс шиеленісіп барады. Өткен сенбіде исламшыл топтар Газа секторындағы израильдік әскери көлікке шабуыл жасағаннан кейін Израиль мен Палестина арасында әскери шиеленістер басталды. 
 
Алдымен Израильдің әскери әуе күштері Палестина автономиясы аумағындағы содырлар тобының көзін жою операциясын бастап кетті. Алайда соның салдарынан Палестина жерінде бейбіт тұрғындар зардап шекті. Бұған «ХАМАС» қозғалысының әскерилері де қарап жатпай, әскери қарсылық көрсетіп, Израиль аумағын «Кассам» санатындағы зымырандармен атқылады. Сәрсенбі күні Израильдің Әскери-теңіз және әуе күштері Газа аумағындағы содырларға қарсы «Бұлтты тірек» деген атаумен ауқымды операциясын бастады. Израильдіктер Газа секторындағы жүзден астам нысанға жерден, әуеден және теңізден шабуыл бастады. Әсіресе, жұма күні Газа секторын барынша бомбалап, 150-ге жуық соққы жасалды.Сол операция барысында «ХАМАС» қозғалысы жауынгерлік қанатының басшысы Ахмед әл-Джабари қаза тапты. Екі тараптан да зардап шеккендердің саны аз емес. Дегенмен қаза тапқан бейбіт палестиналықтардың саны израильдіктерден анағұрлым басым.БҰҰ-ның Палестинадағы тәуелсіз бақылаушысының мәліметіне қарағанда Израиль әскери шабуылынан қаза тапқандардың саны қазір 140 адамға жетіп отыр.

конфликтінің  3 негізгі шарықтау сатылары:

1. 1947-1987 жылдар Израиль КСРО,Франция,АҚШ қолдауына сүйеніп,Палестина и араб елдеріне қарсы қатаң саясат жүргізді
2. 1987-2008 жылдар Бұл саты бірінші интифадының(Палестина территориясын жаулап алуға бағытталған Арабтардың әскери қозғалысы) басталуымен байланысты,Израиль Палестинаға қатысты саясатты қайтадан қарауға және алғашқы қадамға мәжбүр болды.
3. 2010 жыл мамыр 2 жылдық үзілістен кейін екі жақ келіссөздерінің жаңғыруымен байланысты жаңа сатыға көтерілуі.Бұл сатының негізі ерекшелігі –Палестина Ұлттық Әкімшілігі Палестина мемлекетін біржақты мойындау мақсатымен шаралар қолдану қадамдарын жасады..

Интифа́да-Палестина территориясын жаулап алуға бағытталған Арабтардың әскери қозғалысы

Бірінші Палестина интифадасы—1987-1991 жылдар  палестиндықтардың Израильдық территориялық оккупациясына қарсы болды.Кейде бірінші интифаданың аяқталу уақыты 1993 жыл Осло Келісімімен және 1994 жылы Палестина автономиясының құрылуымен байланыстырады.

Бірінші интифаданы «тас әскері» деп  те атайды,өйткені палестиндықтар израильдықтарға қарсы тастар және өзге де жасанды қару жарақтар пайдаланды.Осло келісімінен кейін интифада нәтижесінен соң 111 израильдық 2000 астам палестиндықтар қаза тапты.(1100-израильдықтар өлтірген,1000-ішкі конфликттер нәтижесінде)

Екінші Палестина интифадасы-2000 жылы 27 қыркүйек Араб-Израиль конфликтінің күшеюімен байланысты. 2000 жылы 27 қыркүйек Газа секторында 2 жарылыс болды.Нәтижесінде «Гивати» әскери бригадасы ауыр жарақат алды.28 қыркүйекте «Ликуд»оппозициялық партиясының лидері Ариэль Шарон жүздеген полицейліктермен Храм тауына барып,түсіп келе жатқанда палестиндықтар израильдық полицейлерді тастармен атқылайды

 «International Socialist Review» ұйғаруынша, Израиль интифаданы азғыру арқылы бейбітшілікті жойғысы келді.Екінші интифада формальды түрде аяқталмады,өйткені оны аяқтауға қатысты ешқандай акт қабылданбады.2008 жылы желтоқсан айында Газа секторында ірі көлемдегі «Литой свинец» операциясының басталуымен байланысты радикалдық қозғалыстың лидері Хамас ПҰӘ халқын «үшінші интифадаға»тартты.

 

 

Шешілу жолдары

Бұл мәселе қазіргі заманда күштеу әдісі арқылы шешілуі мүмкін емес.

Бір жағынан араб-Израиль конфликтісін бейбіт түрде шешуде бүкіл әлем тұйыққа  тірелді.Бұл мәселе «Екі мемлекет екі халық үшін» шеңберінде шешілінбейді. «Бір мемлекет екі халық үшін»үлгісі бойынша бір демократиялық құқықтық мемлекетте барлық жақтары тең негізде болады.Мысалы.Араб-Израильдық Демократиясы(АИД)

Шешім бұл жағдайда екі жаққа  емес,бір жақ-еврейлерге байланысты.(Арабтар  бұндай шешімге қарсы болуы екі  талай).Бірақ еврейлер бұл шешімге  бара қоймайды,біріншіден,арабтардың мемлекетте күшею қаупі,екіншіден мемлекеттің еврейлік сипатын жоғалытып алудан қорқу.

Араб-Израиль конфликті еврейлер осы конфликтіге өзінің жеке  жауапкершілігін сезінбейінше жалғаса  бермек. 
 
 1.Израиль және араб әлеміндегі капиталдық қатынастарды дамыту

2.Израильдің әскери-экономикалық  күші

3.Халықаралық терроризммен күрес

4.Араб және еврей халықтарын  бейбіт әлемге шақыру

5.Израильге салынатын халықаралық  капитал

6.Әлемдік экономика глобализациясы

7.АҚШ,Еуропа мемлекеттері тарапынан қолдау көрсетіп,екі ел арасында тұрақты келіссөз жүргізу.