Монтессори-
педагогикасында ата-анамен жұмыс.
0-3 жас
Бүгінгі күнде мыңдаған
ата-ананың алғысына бөленіп отырған
Республикалық Балаларды Оңалту
Орталығы баланың ем алуымен
бірге оның білім алуына, ақыл-ойының
дамуына, әлеуметтік ортада қарым-қатынасқа
түсуге үйренуіне жағдай жасап
отыр. Солардың ішінде кіші
жастағы балаларға арналған Монтессори
терапиясының маңызы зор
- Монтессори педагогика-сының негізін қалаушы Мария Монтессори:
- «Бала дүниеге келгеннен бастап өзін-өзі дамытуға және жеке адам ретінде қалыптасуға қабілетті. Оның ішкі жан дүниесінде ерекше күш бар, ал үлкендердің міндеті сол энергияның дамуына жағдай жасау» деген екен. Бұл педагогиканың негізгі ұстанымдарының бірі.
- Баланы өзіндік еркіндігі мен өзіндік ойлау дағдысының дамуына қысым көрсетпеу, яғни балаға бостандық беру. Бала дамуының сензитивті кезеңдері келген кезде, өзін-өзі жеке тұлға ретінде қалыптастыра бастайды, бірақ қалай, қай бағытта жүзеге асатыны оны қоршаған ортаға байланысты. Үлкендер баланың дамуына жағдай жасайтын арнайы ортаны дайындап, оған бағыт бағдар беріп отыруы керек.
Ірі моториканы дамыту аймағы
- Бала қоршаған ортаны танып білуге, кеңістікте қозғалуға 1-3 жас аралығында аса құштар болады. Себебі бұл кезең баланың қозғалыс пен әрекетті меңгеру кезеңі. Қозғалыс арқылы қоршаған ортаны танып біледі.
Жоғарыдан төмен түскен,
оңнан солға немесе солдан
оңға қарай қозғалған заттардың
қозғалысын бақылау арқылы ойлау,
зейін қою, қабылдау сияқты қабілеттері
дамиды. Бала өзінің зейінін шоғырландырып
қозғалыстың нәтижесін күтеді. Қозғалыстың
неге, не себепті болғаны баланың
ақыл ойының дамуына белсенді
әсер етеді. Заттардың орын ауыстыруы
жалпы кеңістік туралы білімдерінің
дамуына мүмкіндік береді.
Себеп –салдар байланысы
аймағы
Сенсорлық даму аймағы
- Бұл да маңызды аймақтардың бірі, ондағы материалдар сезім мүшелерінің дамуына жағдай жасайды. Бала сезім мүшесі арқылы заттарды ажыратуға және топтауға үйренеді. 0-3 жас аралығында баланың сезім мүшелері қарқынды дамиды. Мыс: заттардың көлемі, түсі, пішіні, иісі, бұдырмақтылығын т.б. Цилиндрлер блогындағы цилиндірлерді көзбен көріп оның үлкен, кіші екенін ажыратады, қолмен ұстау арқылы алған білімін кеңейте түседі. Сенсорлық білімдерін ұқсас қасиеттеріне байланысты жұбын табу арқылы немесе қатар түзу арқылы бекітеді
Бұл аймақта баланың
ұсақ моторикасын дамытуға арналған
жаттығулар орналасқан. 1,5-3 жас аралығында
баланың ұсақ заттарға деген
қызығушылығы белсенді болады. Бұл
баланың сипап сезу және тіл
дамытуға жауапты бас ми бөлігінің
дамуымен байланысты. Мысалы: гречканың
ішінде жатқан ойыншықтарды тереді,
манкадағы фасольды елеуішпен
елеп алады, қасықпен бір ыдыстан
екіншісіне салады
Ұсақ моториканы дамыту
аймағы
Сумен жұмыс жасау аймағы
Бұл жаттығулар арқылы
бала ұсақ моторикасын дамытумен
қатар баланың шыдамсыздығын
басып сабырлы болуға дағдылануына
көмегін тигізеді. Жұмыс соңында
өз қатесін тексеріп, төгілген
суды сүртіп артын жинастырып
ұқыптылыққа үйренеді.
Тіл дамыту аймағы
Ауызекі тіл-қарым қатынастың
басты құралы, оқу мен жазудың
негізі болып саналады. Бала өз
ойын, сезімін білдіруі үшін жеткілікті
дәрежеде сөздік қоры және
сөйлемдерді дұрыс құра алуы
керек. Сондықтан Монтессори
педагогикасында баланың сөздік
қорын дамытуына ерекше мән
беріледі. Баланың қоршаған ортадан
алған сөздік қоры үлкен үш
топқа топтастырылады: өсімдіктер,
жануарлар, адам.
Бала алғаш дүниеге
келгеннен анасын өзінің жалғасы
деп есептейді екен, сондықтан
оның жанында болып өзімен
бірге жаттығуларды орындауы
баланың психо-эмоционалды деңгейінің
көтеріліп, әр түрлі материалдармен
жұмыс жасап үйренуіне мүмкіндік
береді. Сонымен қатар ата-ана
да баласының іс қимылын бақылауға,
оның жетістіктеріне шаттануға,
педагогтен жоғары деңгейлі көмек
алуға мүмкіндік алады. Біраз
уақыт өткен соң осы ортаның
ережелерін, дамытушы ортаны меңгеріп
алады.
Бала әр түрлі материалдармен
жұмыс жасап қана қоймай өзінің
танымдық қабілеттерін де дамытады.
Мысалы: заттарды көлемі, түсі, түрі
бойынша ажыратуға үйренеді, жоғарыдан
төмен түскен, оңнан солға немесе
солдан оңға қарай қозғалған
заттардың қозғалысын бақылайды,
ұсақ және ірі моторикасын
дамытады, сөздік қорын кеңейтеді.
Сонымен қатар баланың зейіні
тұрақталып қызығушылығы арта
түседі.
Бала алғашқы күні анасымен
монтессори-педагогикасы кабинетіне
келгенде ата-анадан баланың танымдық
қабілеттері, сөздік қоры жөнінде
бақылау парағы толтырылады және
кабинет жайында толық мәлімет
беріледі. Кабинеттегі зоналар, ондағы
материалдар, ережелермен таныстырылады.
Педагог баламен ата-ана арқылы
жұмыс жасайды. Педагог ата-анаға
қандай материалмен жұмыс жасау
керектігі жөнінде кеңес беріп
отырады. Жұмыс барысында кеткен
қателіктерді талдап дұрыс презентациясын
көрсетеді. Баланың материалмен
қалай жұмыс жасап жатқандығын
үнемі бақылап жүреді. Топтағы
сәтті жұмыс үлкендердің өнімді
еңбегіне және топтағы психологиялық
микроклиматқа байланысты
Педагогтар ата-аналарға
бірлесіп жұмыс жасау үшін
төмендегідей ұсыныстар жасайды
- Белсенді бақылау позициясында боламыз.
- Стеллажда жұмыс істемейміз
- Тек бір материалмен жұмыс жасаймыз
- Жұмыс соңында заттарды орнына қоямыз
- Баланың таңдауына көңіл бөлеміз
- Шеңберге баламен бірге қатысамыз
- Педагогқа жұмыс бойынша сұрақ қойып, ұсыныс айтудан ұялмаймыз
- Гигиенаға көңіл бөлеміз
- Ең бастысы-сүйіспеншілік пен тыныштық жағдайын қалыптастырамыз.
- Ата-аналарға үй жағдайында баланың ұсақ моторикасын дамытуға арналған бірнеше жаттығуларың түрлері мен төмендегідей кеңестер ұсынылады.
- Көп пәрсені талап етпеңіз.
- Баланы мақтаңыз.
- Баланы асықтырмауға тырысыңыз.
- Баланың көңіл күйімен санасыңыз.
- Баламен бірге ойнаңыз.
Монтессори терапиясы бүгінгі
күнде оңалту ісінде өзінің лайықты орнын
алып отыр. Өйткені зейіні тұрақсыз балалардың
зейіні тұрақталып, қызығушылығы оянады.
Қол саусақтарында спастикасы бар балалардың
қолының ептілігі күшейе түседі. Өзін
қоршаған әлеуметтік ортамен байланысқа
түсуді үйренеді. Сонымен қатар ата-аналар
да балалармен жұмыс істеудің өздеріне
қол жетімді тәсілдерімен танысады.
2