Өздік жұмыстың анықтамасы

Металдардың атомының құрылысы негізінде физикалық  қасиеттерін қарастырып,” металдық байланыс” ұғымына түсінік беру.

Жай зат ретінде  металдарға қандай қасиеттер тән?

Металдық  жылтырлық , қаттылық, электрөткізгіштік  , жылуөткізгіштік, пластикалық.

Осы жай зат  – металдарда химиялық байланыстың  ерекше түрі  - металдық байланыс болады. Оның  түзілуі былайша жүреді:

Металдың  қызған буы салқындағанда, бір-бірімен  ковалентті байланыспен байланысқан  атомдар немесе молекулалар жақындасып, үлкен атомдық өлшемдерге жетеді де,  молекулалар ара  қашықтығы  мен молекуладағы атомдар ара  қашықтығы бірдей болады. Атом ядросы электрондарды ұстап тұра алмай , оларды оң зарядталған иондарға бөліп  жібереді. Электрондар металл бойымен  бос қозғалып жүреді.

Төмендегі берілген  коваленттік, иондық және металдық байланыстарды  салыстыру кестесімен танысыңдар (1-кесте).

1-кесте - Химиялық байланыстарды салыстыру

Байланыс түрі	Ұқсастығы	Айырмашығы
Коваленттік байланыс	электронның болуы	Екі атомның арасын-дағы электрондар
Иондық байланыс	Ионның болуы	ионның болуы
Металдық байланыс	электронның болуы, ионның болуы	металл атомдарында металл ионының  болуы.

Металдардың физикалық қасиетін қалай түсіндіруге  болады? Металдық байланыстың болуымен бе?

Мұғалім осы  сұрақтарды  былай түсіндіреді.

Металдық  жылтыр  -металдар өз беттерінен күн  сәулесін шағылыстырады. Бұл металдың мөлдір еместігін және оның металдық жылтыры болатынын дәлелдейді.

Металдардың  электрөткізгіштігі және жылуөткізгіштігі   металдардағы бос электрондардың болуына  байланысты болады.

Hg   Pb    Fe    Zn     Mg    AІ    Au     Cu     Ag

                        жоғарылайды

Металдардың иілімділігі – кристалдық торда  иондар байланыспаған, олардың жеке бөліктері бір-біріне салыстырмалы бос қозғала алады.  Ең иілімді  металл – алтын.

Металдардың қаттылығы – металдық байланыстың  беріктігіне себеп болатын қозғалғыш  электрондар – бір-бірінің жеке бөліктерінің айырылуына кедергі жасайды. Ең қатты металл – хром, ең жұмсақ металл – литий.

Металдардың мортсынғыштығы – бұл элементтердің  атомдарының 5-7-ге дейін бос электрондары болады.  Бос электрондардың көп  болуы иондардың жеке қабаттарының беріктігін ұлғайтып,  электрондардың бос қозғалуына кедергі жасайды, ал металдардың  иілімділігі төмендейді.

Металдардың тығыздығы – металл атомының  радиусы мен металл атомының массасына  байланысты. Металл көлемінің бірлігінде металл атомының саны көп болса, соншалықты оның тығыздығы жоғары болады.Металдардың  балқу температурасына тоқталсақ -  ең  төмен балқу температура  - сынапта, ал ең жоғары балқу температура- вольфрамда екен.

Металдық  қасиеттері бір-біріне ұқсас болғандықтан  әртүрлі металдар кейбір жағдайда металдық байланыс түзеді, осыған байланысты олар балқыған кезде бір-бірімен араласып құйма түзеді. Құймалар  металдарға қарағанда әртүрлі қасиеттерге  ие. Құймаларды түзілуіне қарай былай  бөледі:  а) қатты  ерітінділер (күміс  пен алтын), ә) металдардың механикалық  қоспасы  (қалайы мен қорғасын), б) интерметалдық қоспалар (магний мен  қорғасын, магний мен мырыш).

Өзімізге  белгілі мынадай құймалар бар. Қола – мыстан және 40% қалайыдан, мельхиор – мыстан және 33% никельден, жез –  мыстан және 50% мырыштан, дюраль – алтын, мыс, марганец және магнийден тұрады, ал  90% платина және 10%  цирконийден  тұратын құймадан массалық эталондар  дайындайды.

Жоғарыда  айтылған мәліметтерді бекіту үшін мынадай  сұрақтар мен тапсырмаларды орындау  қажет.

1) Металдардың  мортсынғыштығын қалай түсіндіруге  болады? Ең мортсынғыш металл  қайсысы?

2) Металдардың  электрөткізгіштігін қалай түсіндіруге  болады? Ең электрөткізгіш металл  қайсысы?

3) Реттік  нөмірі 12 және 20 элементтердің атом  құрылысының ұқсастығы мен айырмашылығын   салыстырыңдар.

Жалпы айтқанда  осылайша ұйымдастырылып өткізілген модуль бойынша өткізілетін сабақтарда мұғалімнің барлық оқушылардың білімдеріндегі олқылықтарын дәл мерзімінде анықтауға  мүмкіндігі болады. Сөйтіп оқушы өз бетінше немесе мұғалім көмегімен  модуль арқылы  мақсатталған нәтижеге жетеді.

Оқушыға химиялық білімді терең меңгертуде деңгейлік  тапсырмалардың пайдалану оқушының өзіндік жұмыс жасау қабілетін, химия пәнін оқуға деген ынтасының  жоғарылуына мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған Әдебиеттер ТІЗІМІ

1. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңы. - Алматы, 1999, -  96 б.
2. Нұрахметов Н.Н, Досанова Б.Б. Химияны  модульдік оқыту әдістемесі // Ізденіс. №3, 2004, 187 - 190 бб.
3. Нұрахметов Н.Н, Досанова Б.Б. Химияны оқыту білігі деңгейін анықтауда тапсырмалардың  ерекшеліктері // Ізденіс. №2, 2004, 144-147 бб.
4. Верховский В.Н., Гольдфарб Я.Л.,Сморгонский Л.М. Методика преподавания химии в средней школе . Москва, 1996, - 371 с.
5. Гузик Н.В. Инновации в мировой педагогике. Рига, 1995, - 97 с.
6. Воронина Л.П. Межпредметные задания в учебниках как средство обучение учащихся умственной деятельности // Проблемы школьного учебника. Выпуск 12. Москва, 1983, - 43 с.