Булану

Булану

                                                                                                                                          Булану (Испарение) — заттың сұйық немесе қатты агрегаттық күйден газ тәрізді (бу) күйге (бірінші текті фазалық ауысу) ауысу процесі.

• Cуқойманың су беті ылғалының булану арқылы атмосфераға көтеріліп, одан жауын-шашын түрінде қайта түсуі. Ылғалы мол аймақтардағы жауын-шашын қабаты булану қабатынан артып кетеді, сондықтан атмосферамен ылғал алмасу теңдестігінің оң (болымды), ал ылғал жетіспейтін аймақтардағы бұған керісінше жағдай; ылғал алмасу теңдестігінің теріс (болымсыз) құбылысы деп аталады;
• Cудың сұйық немесе қатты күйден газға (буға) айналу процесі, сұйықтықтан қоршаған кеңістікке өткен молекулалар саны мен беттің қайтадан жұтқан молекулалар саны арасындағы айырма. Кері жағдай, яғни бетте қайта жұтылған сұйықтықмолекулаларының саны одан бөлінген молекулалар санынан көп болса, онда оны конденсация дейді. Қар мен мүз бетінен булануды немесе қатты фазадан сұйық фазаны айналып газ күйіне өтуді төте булану десе, ал қар бетіндегі сұйық фазаны айналып өтетін конденсацияны — сублимация дейді. Су беті немесе топырақтан булануды физикалық булану, ал өсімдікгер транспирациясын биологиялық булану деп бөледі.                                                                                                                                                                                                                        Қатты дененің Булануы сублимация деп аталады. Булану процесі кез келген температурада жүруі мүмкін, бірақ ол температура жоғарылаған сайын тезірек өтеді. Жабық ыдыстағы Булану процесі сұйықтықтың не қатты дененің үстіндегі кеңістік қаныққан буға толғанша тұрақты температурада жүреді. Қаныққан будың қысымы тек температураға ғана тәуелді және ол температура жоғарылаған сайын артып отырады. Егер қаныққан будың қысымы сыртқы қысымға тең не артық болса, онда Булану қайнау процесіне айналады. Қайнаудың ең жоғары температурасы берілген заттың алмағайып температурасы болып есептеледі.[2] Одан жоғары температурада сұйықтық пен будың арасындағы тепе-теңдік күй сақталмайды. Сұйықтық буға айналуы үшін оның құрамындағы молекулалар ілініс күшін жеңуі керек. Осы күшті жеңуге (шығу жұмысы) және түзілген сыртқы будың қысымын жеңуге жұмсалатын жұмыс молекулалардың жылулық қозғалысының кинетикалық энергиясы есебінен атқарылады. Булану салдарынан сұйықтықтың температурасы төмендеп, салқындайды, сондықтан Булану процесі тұрақты температурада жүруі үшін оған үнемі жылу беріп отыру керек. Заттың бірлік массасын тұрақты температурада буға айналдыруға қажетті жылу мөлшері булану жылуы деп аталады. Булану процесі техникада (іштен жанатын қозғалтқышта, салқындатқыш қондырғыларда, т.б.) кеңінен қолданылады. Булану табиғаттағы ылғал алмасудың негізі болып табылады.

 

Конденсация

Конденсация (газдың сұйыққа айналуы; лат. condensatio — тығыздалу, қоюлану) — заттың газ қалпынан сұйыққа айналуы немесе қатаюы. Конденсация белгілі бір шектеулі температурадан төмен жағдайда ғана болуы мүмкін. Мысалы, будың суғаайналуы ылғалдылық молайып, температура төмендегенде, буға қаныққан ауаның қозғалысы температурасы жоғары жақтан төменге карай ығысуынан болады.

Конденсация тұман және бұлт қалыптасуы түрінде білінеді. Конденсация температураның төмендеуінен немесе қысымының өзгеруінен болады.                                                                                                         ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет

Өрмекші торындағы шық

Суық су бөтелкесіндегі будың суға айналуы

 

 

 

 

 

Булану өлшегіштері - су бетінен булануды өлшеу үшін қолданылатын аспаптардың толық жинағы. Мұндай толық жинаққа буландырғыш ГГИ-3000, жер бетіндік көлемдік бюретка, өлшегіш түтік кіреді.

 

 

Булануды есептеу (Расчет испарения) — жер бетінің ылғалдық булануы жөнінде нақты деректер болмаған кезде булану мөлшерін есептеулер арқылы анықтау тәсілі.

Буланғыштық

Булану процесі

Буланғыштық (Испаряемость) - белгілі бір метеорологиялық жағдайда жеткілікті ылғалданған, төселген беттен мүмкін болатын ең көп булану (буландыру бетіне су беру жылдамдығы қанша үлкен болса да) шамасы. Әдетте, Буланғыштық шамасы ретінде су бетінен булану мөлшерін немесе тұрақты толық ылғалданған топырақ бетінен булану шамасын алады. Суқойма бетінен буланған су қабатының қалыңдығымен (мм) өлшенеді. Топырақ пен өсімдік бетінен (әсіресе шөлдерде) буланудан айтарлықтай дәрежеде ерекшеленуі мүмкін.

 

Буланғыштық — жердің бетінен және су айдынынан белгілі бір ауа райы жағдайында судың барынша булану мөлшерінсипаттайтын шартты өлшем. Буланғыштық мм-мен өлшенеді. Судың бетіндегі Буланғыштық әрқашан нақты буланған су мөлшеріне тең. Құрлықта топырақ суға толық қаныққанда ғана нақты буланған су мөлшеріне тең болады. Буланғыштық өлшемі және оның жанама сипаттамалары жер бетіндегі ылғалдылық мөлшерін анықтайтын көрсеткіштердің бәріне кіреді.http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%83%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D2%93%D1%8B%D1%88%D1%82%D1%8B%D2%9B - cite_note-2

 

Булану жылуы - булану процесінде берілген температура кезінде, сұйыктың жұтатын жылуы.

 

Қайнау- кұбылысының кебуден айырмашылығы: а) сүйыктың кебуі тек сұйықтың еркін бетінде ғана жүреді, ал қайнау кезінде кебу сұйық бетінен ғана емес, оның ішінде бу көпіршіктерінің пайда болуымен қатар жүреді; б) кебу кез-келген температурада жүреді, ал қайнау әрбір сұйық үшін белгілі бір және тұрақты температурада жүреді;

Сұйық қайнайтын температураны қайнау температурасы деп атайды. Қайнау кезінде сұйықтын температурасы өзгермейді.

Қайнау процесі үздіксіз жүріп түру үшін сұйыққа үнемі сырттан энергия беру керек.Осы кезде сүйықтың температурасы барлык уакытта тұрақты болып калады, яғни кайнау температурасында жеткізілген энергия сұйықтың булануына жұмсалады.

Бірдей массадағы эр түрлі су.йықтарды каннау температурасынде буға айналдыру үшін эр түрлі жылу қажет болады. Заттардың булануға қабілеттілігі меншіктІ булану жылуымен (г) сипатталады.

Меншікті булану жылуы (г) деп массасы Ікг сұйықты қайнау температурасында буға айналдыру үшін қажетті жылу мөлшерін айтады.

Өлшем бірлігі -1Дж/кг.Әр түрлі сұйықтардың меншікті булану жылуының кг мәндері тәжірибеде анықталып, окулықтың 7-кестесінде келтірілген.

Массасы m сұйықгы буға айналдыру үшін қажетті жылу мөлшері  Q=гm формуласымен есептеледі. Сұйықтың конденсациясы кезінде де осындай Q=гm жылу бөлінеді,