ҚХР-ның дамушы елдермен экономикалық байланысы

Тағы бір ескеретін нәрсе, Оңтүстік – Шығыс Азиядағы Қытай капиталы ішкі (көтерме және бөлшек) сауданың 60-тан 80% - ы бақылады. Сондықтан ол бұл жерде  жергілікті халықтың Қытай тауар өнімдеріне деген сұранысын көтеруіне үлкен мүмкіндікке ие болады.

Осылайша, Қытайдың сауда буржуазиялық түрінде, Пекинмен белсенді қызмет істейтін бөлігі, Қытай оңтсүтік – Шығыс Азияда көрші елдердегі тауар өтімі бойынша күшті және тармақталған жүйеге ие. Бұл жағдай сөз жоқ, Пекиннің алдына Оңтүстік – Шығыс Азия нарығына экспортты кеңейтуде үлкен мүмкіндіктерді ашады. Осындай ынтымақтастықтың кең мүмкіншілігі деп мысалы; шет елдердегі Қытайдың әмбебап эмпоризм- дүкендердін айтады.

Қытайдың сыртқы сауда бірлестіктері делдал сауданы жүзеге асыру үшін әдетте дамушы елдердегі өздерінің агнеттерімен 3 түрлі – қатынасты пайдаланады.

 «БАО-СОО» деп аталатын операциялардың  болжауы бойынша, агент Қытайлық  сыртқы саудалық бірлестіктерден  алған товарларды басқа адамдарға  өзінің атынан және өзінің есебінде агенттік келісім бойынша өз міндетіне алады. Бұндай жағдайда, Қытай өнімін белгілі территорияға өтімін құқығын агентке беретін монополияның түсіндірме жасалады.  Консинацияның операциялар Қытайлық сыртқы сауда бірлестіктері тауарларды агент - консианатардың складына әкеледі және оған конпонтыцияның шарты бойынша тауарлардың өтімін жүктейді деп болжайды. Агент бұл жағдайда өз атынан бірақ Қытайдың сыртқы сауда бірлестігі есебінен келісім  жасайды және тауарлардың бағасын белгілейді.  Консиынатор Қытайдың сыртқы сауда  бірлестіктерімен тауар реализациясында есептеседі. Қытай өкілетінің бағасы көтерілген жағдайда агнет фактісі және белгілі тауар бағасының ыйырмашылығы көлемінде  көрінісіне болады. Агент өз атынан және Қытай сыртқы – сауда бірлесітгі есебінен жергілікті нарықта сатып алушыларды жинайды, тауарды жеткізіп тұру шартын келіседі, өнімді сатып алушыларға береді, сауда және склад мекемелерде арендаға алады. 

Қытай жағы Қытаймен садуданы бақылау үшін дамушы елдер тарапынан арнайы құрылған мемлекеттік сыртқы сауда компаниялары саналы арқылы Азия елдерімен экспортты импортты операциялар жасауға табанды түрде қарсы. Ол бұл компаниялардан ө*** агентурасына бәсекелестікке көреді. Қытайдың дамуышы елдерімен сырты сауда жасауындағы мұндай әдіс сол елдердің ішкі ісіне араласуды білдіреді. Пекин бұл араласушылыққа Азия, Африка және Латын америкасы нарығында қытай өнімдерін экспортқа шығаруды кеңейту үшін және Қытай эмигранты буржуазиямен байланысты қатайту үшін барады.

Дамушы елдердегі КХР-ң тауар жеткізу жүйесі оның өзінің өнімін белгіленген елге түзетуге және оның өнімін сол дамушы елдерде, пекин экспансиясының мұндай түріне аз жүгінеді. Бұған дәлел қытайлық жеке дамушы елдерде экономикалық көмек бөлуге болады.

Осындай қытайдың экономикалық көмек ерекшелігі сонымен қатар КХР экспортты дамушы елдерге жеткізуге тиімді жағдай жасайды. Дж. Корпердің мәліметі бойынша барлық жағдайда қытай көмегі саудаға ықпалын тигізіп, отырды өйтені ол қытай тауарымен байланысты

Қытайдың сыртқы сауда бірлестіктері дамушы елдер нарығында тауарларды экспорттауда да коммерциялық несиелер береді. Әдетте мұндай несиелер 1 жылға дейін айына 1 %.

Ерекше ескеретін нәрсе, Қытайдан көрші дамушы елдердің территориясы арқылы контротомдық жолмен есірткіні экспортқа шығару. Мәліметтер бойынша, Қытай жыл сайын заңсыз әлемдік «ақ өнім» нарығына есірткінің көп мөлшерін Гонконг және Оңтүстік шығыс, Азия арқылы шығарады. Кейде қытайлық есірткі экспортын көрші елдер территориясы арқылы шығартынын мойындайды. Дамушы көрші елдер үшін қытайдың мұндай заңсыз операциялары олардың территорияларын пайдаланғаны үлкен рухани шығып соқтыруда. Қытай үшін бұл *** шетелдік валютада қосымша миллион әкеледі. Азия баспасззде көбінесе Қытай әлемді герионмен жайлап жатыр деп көрсетеді. Кейбір көрсеткіш бойынша, Қытайдың есірткіні заңсыз жолмен көрші Азия елдері мен территорияларына экспорттауда  валютаны кіріс жылына шамамен 500 млн. долларды құрайды.

Дамушы елдер нарығына өз өнімін экспортқа шығаруда Қытай «достық» деп аталатын бағаны қолданады. Мәліметтер бойынша қытай тауарының экспорттық бағасы шетелдік тауар өнімінің әлемдік бағасының 10, 20 тіпті 30 % төмен деңгейде белгіленеді. Қытай өнімінің экспорттық бағасынан жоғарғы комиссиялық агенттерге сый ақысын төлеуде шетелдік тауар өнімінің әлемдік бағасының жартынысна жетеді. Пекин өзінің ұлы экспортық саяси ерекшелігін Азия, Африка және Латын Америка халқына ниеттестік ретінде береді. Ал шынында «достық» бағаны пайдаланудың демпинг көрініс көрінеді.

Көптеген жағдайда осы «достық» экспорттық баға қытайдың сол өнімдерінің ішкі бағасынан да төмен. Қытай басшыларының ресми баяндауы бойынша, Қытай бұл демпинг тактикасын дамушы елдер нарығында қолданады.

Масштаб, құрылым, географиялық бағыт анализі және ҚХР дамушы елдремен саудада өзара тиімді мен теңдік принциптерін қатаң ұстануды жақтаушы, бәрінен, ал істе әрдайым әрі сапалы түрде бұл принциптерді бұзады және Азия, Африка және Латын Америка елдерімен сауда байланыстарында өзіне тиімді және пайдалы жақтарын көздеуші екенін көруге болады.

Қытай экспортының құрылымы дамушы елдердің тұтыну экономикасына көбіне сәйкес келе бермейді. Пекин дамушы елдерден қатал көлем жағынан да қатал шектеу саясатын жүргізеді. Қытай импортының негізін көбінесе стратегиялық тауарлар құрайды. Қытай дамушы елдердің жас өнеркәсібінің дамып келе жатқан экспорттық потенциалын елемейді және шындығында олардың дайын өнімдерін ұлттық нарықтағы мүмкіншілігінен айырады.

Дамушы елдер қытай үшін қытайдыңэкпорттық өнімін өткізу нарығы, қытай экономикасын жабдықтау тапшылығының негізі деп санайды, яғни ең алдымен шикізаттың стратегиялық түрі, сонымен қатар конверсияланған валюта тапшылығын алу қайнар көзі болып табылады.

Дамушы елдер, Қытаймен сауда операциясында ұлттық кеден заң бұзушылық пен валютті бақылауда заң бұзатыннан аттап кете алмайды. Делдалдық, әсіресе қытай тауарларыныңконтробандалық операциялары көп мөлшерде дамушы елдердің сыртқы экономикалық тәртіпте сайлауына күшті әсер етеді және олардың ұлттық суверитетті құртады (бұзпды).

Сонымен қатар, Қытай дамушы елдермен тауар алмастыру жолында саяси тұрғыдан тиімді жерін көздейді. Оларға дамушы елдермен дипломатиялық қатынастарорнату, дамушы елдердің ресми және іс орталарында саяси өңдеу, теңдіру, Қытайдың жасанды дамушы ел статусын күшейту.

Бұл қытай жақтың ұмтылысы ол «саясатты бірінші орынға жеткізу, сауданы революция үшін жүргізу» позияциясы мен дамушы елдермен сауда жасау. Олардың маоситік түсіндірмесінде және қол қонысында осы елдерге қосымша қауіп білінеді. Осы дамушы елдердің өкілдерінің көптеген пікірлері «ҚХР сыртқы сауда экспанциясы мақсаттарына жету ұмтылысынан еркін емес» деген пікірге келеді. Ол Пекиннің дамушы елдердің сувернитеті үшін сыртқы саяси мақсаттағы қаупі енді бұлтартпайтын дәлел.