Шет елдердегі жерге орналастыру

 

Шет елдердегі  жерге орналастыру

Біздің түсінігіміздегі  жерге орналастыру бұл жерді  қорғау және рационалды пайдалануды  ұйымдастыру жүйесі жерге орналастыру  әрекеттері орын алғандығымен көп елде жоқ. «Жерге орналастыру» сөзінің аналогы  да жоқ. Бұл сөзді ағылшын авторлары  да ұқсас етіп аудармайды. Ағылшын  тілінде «Land Use Planning» - жерді пайдалануды  жоспарлау; « Land Managment» - жер басқару; «Land Servery» - межелеу, жерді түсіру. Француз тілінде «Amanagment Foncier»,» - ;неміс тілінде «die Flurbereinigung » сөздері «жерге орналастыру» түсінігі жақын болып табылады. Бұл жағдай себептері тарихи, бірдей емес жер қатынастары, XX ғасырдағы Ресейдегі және шетелдегі жер меншіктігінің сипатынан. Сондықтан Ресейдегі геодезия саласындағы негізгі ғылыми жұмыстар басқа елдердің тілдеріне аударылып, кең тараған (Батыс Еуропа, АҚШ, Канада), ал жерге орналастыру кітаптары көбіне әлеуметтік елдерде ғана қолданылған (Шығыс Еуропа, Қытай, Монғолия, Вьетнам). Қазіргі уақытта ғана шет елдердегі жерге орналастыруды зерттеуге көптеген мүмкіншіліктер ашылған.

Батыс Еуропа, АҚШ, Канададағы жерге орналастыру әрекеттері жер  кадастрымен  тығыз байланысты. Бұл келесі себептермен байланысты:

• Жер кадастрының берілгендері жерге байланысты мәмілелерді жасағанда жерді бөлгенде, біріктіргенде қолданылған, осылардың негізінде жерді пайдалануды анықтайтын құжаттар берілген.
• Жер кадастр мәліметтері жерді пайдалануда басқару шешім қабылдау үшін басқару органдарымен қолданылған (жерді пайдалануды жоспарлау)
• Жер кадастрының негізінде тек жер учаскелерін бағалау мен санау ғана емес, жылжымайтын мүлік объектілері де есепке алынатын, бұлар салық салуға басты мәлімет болып табылады.
• Жер кадастры материалдары өздерінің жер басқарушылары сайманы болып есептеледі. Сонымен, шетелдегі жер кадастры өзіне тек техникалық істерді ғана емес, анықталған жер кадастры процесін қосатын өзінде жерге орналастыру жұмыстарының көп бөлігін аккумуляцияланған.

Сондықтан шетелдегі ғалымдар жерге орналастырудың өзіндік мақсаттарын  және маңыздылығын түсіне отырып, жерег  орналастыру өндірісті бөлек  салаға бөлуі мүмкін емес. Көп елдерде  жерге орналастыру әрекеттерінің  бөлігі, жерді түсірумен, карта құрумен байланысты жер кадастры, геодезия, картография жайында хабардары бар қызметтерінде концентрацияланған. Бұл жағдайда жерге орналастыру орындаушы басқару органарын құру.

 

Әр  түрлі администрациялы – территориялық  ұйымдардағы жерді пайдалануды  жоспарлау (Land Use Planning)

 

Берілген жұмыстар біздің елдегі бар жерге орналастырудың түрлі деңгейлерінің схемаларына  сәйкес келеді. Батыс Еуропадағы жоспарларды  зерттеме жасау қалаларды өсуі және табиғи қорғау мақсаттарымен анықталған.  ХХ ғасырдың 80 – жылдары елдердің жер саясатына қалалар өз ықпалын  тигізген. Сондықтан жерге орналастыруды  жоспарлау табиғатты қорғауды, жерді  бөлудің сұрақтарын шешіп отырған. Бұл жоспарлардың негізінде арнайы заңдар болған. Мысалы, Францияда 1996 жылы «Территорияларды жайластырудың ұлттық директивалары», Швецияда – «Жоспарлау және құрастыру» заңы (1987 ж). Швейцарияда « Регионалды жоспарлау» заңы (1979 ж) қабылданған.

Жоспарлар:

1. генералды, бір регионға арналған, 20 -25 жыл мерзімі;
2. жергілікті (муниципалды) мерзімі 5 – 15 жылға дейін.

Кез – келген жоспардың  негізі – зоналау(зондтау). Орналастыратын территория келесі зоналарға бөлінеді: ауылшаруашылық, орманды және т.б. Мысалы, Франциядағы Альпы территориясына үш жоспар дайындалған: Ницца регионы (36 коммуна), Грасс, Канн, Актина региондары (25 коммуна), Монто регионы (13 коммуна).

Генералды жоспар жайластыру жоспарларында 5 жыл мерзіміне 1:2 500, 1:5 000 ауданымен байланысты масштабтарында анықталады. Францияда 36 – 15,4 коммуналарында осындай бекітілген жоспарлары бар. Жоспарл ы негізі болып жер  кадастр картасы есептеледі. Бұл  жағдайдағы зоналау қажетті болып  табылады, Зоналау баға пайда болу процесін анықтайды. Осындай жер  жайластыру жоспарлары соңғы жылдары  тек Батыс Еуропа елдерінде ғана емес, басқа елдердеде құрастырылатын болды.

 

Мемлекеттік, жергілікті, муниципалды бағдарламалары пайдалануды және қорғауды ұйымдастыруы (Land Managment)

Көп елдерде жерді рационалды пайдалану және қорғау шараларын  ұйымдастыруды мемлекет өзіне артқан.

Бұл бағыттардағы елдер –  АҚШ. Бұл мемлекет бағдарламаларды  Ауыл шаруа Министрлігі, ішкі істер  Министрліні және т.б арқылы қаржылайды. Тек 1996 жылы осындай шараларға 6,74 млрд. доллар  жұмсалған. МСХ жүйесінде  арнайы топырақты қорғау қызметі  жұмыс атқарады.

Бағдарламалар келесі бағытта  жұмыс істейді:

• Жерге орналастыру жобаларын түзу қаржылау (мелиорация, жерді консервациялау және т.б);
• Техникалық кеңес беру және ғылыми – ақпараттық жұмыс;
• Фермерлерге алқапты қорғау техникаларын енгізуге субсидия беру.

Бюджет штаттары бағдарламаларды  жүзеге асыруға да қаржы бөледі. Штат және жергілікті деңгейдегі кең  таралған сайман – жерді пайдалануды  бақылау. Террмториялы зонаны анықтаудағы  штаттық ведомстволар функционалды қасиеті бойынша аудандайды. Осыған негізделіп жергілікті басқарушылар әр түрлі объектілерді өз территориясында  салынуын қадағалап отырады.

 

Жерді межелеудегі жұмыстардың жүргізілуі (Land Surveу)

Шет елдегі берілген жұмыстардың  негізі - жер кадастр түсірістері  болып табылады. Бұлар бірлікті немесе жаңартылатын болып 2 ге бөлінеді, Жаңартылатын жер кадастр түсірістері аралас шаруашылық жерге орналастыру жұмыстарының комплексіе қамтиды. Ауыл шаруашылық жерлердегі осындай жұмыстарды жүргізуде топырақты  бонитеттеу қолданылады (жерді бағалау)

Жобаның мазмұны:

1. Жер массивінің жоспарын құру;
2. Жобаны зерттеу;
3. Жобаны натураға аудару;
4. Жаңа жер кадастр түсірісі;
5. Камералды жер кадастр жұмыстары.

Берілген жұмыстар әр елдерде  жер өлшегіштермен жүзеге асырылады. Мысалы, Швеция, Финляндия, Голландия, Испанияда жер кадастр түсірістерді жер, жер кадастр, топограф геодезиялық  қызметтер атқарады. Осылай, 80 жылдарда Испанияда 65 территориялы бөлімдер бар Жер кадастры орталығы салынған.

 

Жер басқару  және жер пайдалану мен байланысты жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу

Жерді біріктіру ( Land Consolidation). Егер жер кадастры түсімдері шетелде  мүлікті қаржылау құралдары болса, онда осы жерге орналастыру түрі мүлікті жақсарту әдісі болып  табылады.

Жерді консолидациялау мақсаттары:

• Жерді комоссациялау;
• Жерді қолдану және жерді басқару жетіспеушіліктерін жою;
• Жер учаскелерін кеңейту.

Осы жұмыстар ХІХ ғасырдың ортасынан ХХ ғасырдың 30 жылдарына  дейін интенсивті орындалған. Жер  учаскелерін межелеу және консолидациялаудан басқа келесі жұмыстар атқарылған:

• Мүлікті бөлу (Subdivision);
• Мүлікті қайта құру (Transformation);
• Жер учаскелерін қайта жоспарлау (Reallotment);
• Жер меншігін қайта құру (Real Property Formation);
• Шекараларды анықтау (Delimitation);

 

Ауыл  шаруашылық жерлердегі бекітудегі жерге  орналастыру

Бұл жұмыстардың негізі Германияда ХХ ғасырдың басында қаланған. Басында  бұл мамандарды техникалық инженерлер деп атаған. Көп шаруашылықтарда  арнайы жобалар дайындаған.

Көп елдерде жерге орналастыру  ұйымдарының атқаратын ф- сы бірдей болып келеді:

1. Жерді бөлу конкурс негізінде өтеді;
2. Промотер – кәсіркерлер қатысады;
3. Жерге орналастыру мемлекеттік және жергілікті басқару органдарымен бақыланады;
4. Жерге орналастыру табиғатты қорғау сипатты болып келеді.

Мысалы, Германиядағы жер  өлшенулер негізгі ғылыми зерттеулері  және олардың классикалық білім  алуы университеттерде негізделген. Швеция мен Францияда жер өлшеу істері мүліктік қатынастармен байланысты, Чехия мен Словакияда жерге орналастыру  кадрларын құру факультеттері дайындайды. Сонымен шет елде жерге орналастыру бойынша алынатын білімдер түрлі бағыттарда дамиды.