Қазақстан Республикасындағы шетелдік несиелендіру тәжірибесінің қолдануы

-нормаланатын активтер әсерінен  жабу коэффицентінің өзгерісін  бағалау

-қарыз міндеттемелерінің құрылымының  өзгерісін және оның өтімділік  пен жабу коэффициенттеріне әсерін  танып білуі;

-меншік қаражаттарымен қамтамасыз  етілу көрсеткішінің өсуі мен төмендеуін анықтайтын факторларды талдау;

-Клиенттің меншік қаражаттарының  жеткіліктілігі тұрғысынан меншік  қаражаттарымен қамтамасыз етілуі  көрсеткішін бағалау.

   Несиеқаблеттілік коэффициенттері  мен көрсеткіштерінің өзгеру  деңгейінің факторларын талдау несиеқабілеттілік класын неғұрлым нақты анықтауға және осы класс бойынша шарттар жасауға мүмкіндік береді.

    Банк клиентінің несиеқабілеттілік  класы жоғарлату ұсынылмайды  немесе мынандай жағдайларды  несиелендіруге келісу ұсынылмайды:

-тек дебиторлық берешек немесе жылдық өнім қалдықтарының өсуі есбінен ғана өтімділік коэффицентін жақсарту.

-аяақталмаған өндіріс пен өткізілуі  қиын шикізат қалдықтары,дайын  өнім қал-

дықтарының өсуі есебінен жабу коэффициентін жоғарлату;

-өнімді қаражаттар құрылымының нашарлауы;

-оларға деген тұрақты минималды  қажеттілік мөлшерінде меншік  айналым қаражаттарының болуы;

-кәсіпорынның тәуекелді қызметімен  байланысты қорлар есебінен шағын  өндір

істік құрылымдардың меншік қаражаттарымен қамтамасыз етілу көрсеткішінің

өсуі;

-несиеқабілетсіз сатып алушылар  және жабдықтаушылармен шарт  жасау арқы

лы өндірістік қызыметтің қамтамасыз етілу көрсеткішінің жақсаруы;

-несиелендіретін шикізатты жеткізбеу  салдарынан банкке қарыздық міндеттеме

лерді қысқарту;[28,401 б]

    Банктік несиені ұсынудың мақсатқа сәйкестігін бағалау әдістемесі банктер-

мен кәсіпорынның төлемқабілеттілігін,берілетін несие мөлшері мен өтеу мерзімін бағалауды анықтау үшін өңделген.Бұл әдістеме кәсіпорын және ұйым

дарды несиелендірумен айналысатын Ресейдің көптеген банктерінде қабылданған.

    Аталмыш әдістемеге сәйкес  тіркеу құжаттары заңды тұлға  ретінде қарыз алу

шыны дәлелдеді.Бұл жерде маңыздысы ұйым атынан әрекет жасауға банкпен несиелік шарт жасап,қол қоятын тұлғаның құқығын анықтау болып табылады.

Бұл құқықтар қарыз алушы жарғысының сәйкес ережесі және жарғыда көрсетіл

ген процедураға сәйкес лауазымға тағайындау жөніндегі құжат негізінде бекіті

леді.

    Бухгалтерлік есептілік  ұсыну нақты мерзімге қарыз  алушының қаржылық жағдайына  талдау жасауға мүмкіндік береді.

     Талдаудың маңызды  ақпараттық базасы-бухгалтерлік  баланс болып табылады.

      Маңызды фактор-қарыз  алушыны банктің несиелендіру  тәжірибесі болып табылады.Бұның  негізінде дәл осы кезеңге  сұралатын несиені жабу жағдайы  туралы болжам жасауға болады.Егер сұралатын несие уақытылы өтелген несие

Қатардағы келесісі болса,онда қарыз алушыдан арызды қабылдағанда,ал банкке өзінің заң құжаттарын ұсынбауға болады,бірақ банкті құжатқа енгізілген барлық өзгерістер туралы хабардар етуі қажет.

      Банктер кәсіпорынның төлемқабілеттілігі жайлы сұраққа жауап алулары қа- жет,яғни қарыз алынған қаражаттарды уақытында қайтаруға дайындығы.Егер кәсіпорынға банктен несие алса,не арқылы ол қарызды,яғни несиені қайтарады

      Қарыздарды жабуға  арналған қаражаттар бұл ең алдымен, кәсіпорын шотындағы ақшалар.

      Қарызды жабудың  потенциалды қаражаты болып қаражаттар  айналымында қолма-қол ақшаға  айналатын дебиторлық берешек  болып саналады.

      Қарызды жабу қаражаттарына, сонымен қатар,кәсіпорын туралы-материал

дық құндылықтарының қоры жатады.Оларды өткізу барысында кәсіпорын ақша қаражаттарын алады.

      Басқаша айтқанда,теориалық  түрде қарызды жабу кәсіпорынның  барлық айналым қаражаттарымен  қамтамасыз етіледі.Дәл осылай  теориалық түрді былайша болжауға  болады,егер кәсіпорындағы айналым қаражаттары қарыз сомасынан асатындай болса,онда ол қарызды өтеуге дайын,яғни төлемқабілетті.

Алайда,егер кәсіпорын шынында да барлық айналым қаражаттарын қарызды өт

еуге бағыттаса,онда дәл сол уақытта оның өндірістік қызыметі тоқтатылады.

Өиткені өндіріс қаражаттарынан кәсіпорнда тек негізгі құралдар қалады,ал мат

ериалдық айналым қаражаттарын алуға ақша жоқ-олардың барлығы толығымен қарызды жабуға кетті.[1,185 б]

      Сондықтан төлемқабілетті  деп айналым қаражаттарының сомасы  қарыз сом

асынан едәуір көлемде асатын кәсіпорыды есептеу қажет.

       Төлемқабілеттілік-бұл  кәсіпорынның несиеберушілер тарапынан  төлемді талап етуі(бір уақытта) жағдайында қарызды өтеуге дайындығы.Бұл  жерде мәселе қысқа мерзімді  қарыз қаражаттары туралы болып отырғаны анық,өйткені ұзақ мерзімге қарыз бергенде қайтару мерзімі алдын-ала келісіледі.

        Төлемқабілеттілік-бұл  кәсіпорында барлық қысқа мерзімді  міндеттемелер

ді өтеуге жеткілікті және өндіріс процесі мен өнім өткізуді үздіксіз жузеге асыруға қажетті қаражаттардың болуы.

        Осылайша,шетелде  несиелік процесті ұйымдастыру  тәжірибесі несиелік жүйе жағдайына  сәйкес несиелік тетікті жүзеге  асырудағы негізгі әдістерді  анықтайды.Талдау нәтижесінде несиелендіру  тетігінің жалпы сипаттары анық

талған.Олар рейтингтік шкаланы өңдеуге қарыз алушыны бағалау әдістерін жетілдіру үшін негіз бола алады.

1.Қарыз алушының қаржылық жағдайы  көбінесе инвестициялық жобаларды  бағалау кезінде анықтаушы фактор  болып табылмайды.Несиелік ресурстарды 

номиналды алушымен қатар инвестициялық жобалардың негізгі қатысушылар

ының қатарына мыналар кіреді:жобаның демеушісі мердігерлер,құралдарды жабдықтаушылар,пайдаланатын ұйым(оператор),шикізат пен материалды жабдықтаушылар,өнімді сатып алушылар және тағы басқалары.Сонымен қатар сызбалар қатары бойынша ресми қарыз алушы болып ``нөлдік балансқа``ие жә

не шоттар бойынша қандай да бір айналымы болмайтын арнайы жаңадан құрылған құрылым танылады.

2.Халықаралық тәжірибеге сәкес  инвестициялық жобаларды қаржыландырудың  бастамасы-білікті ПЭО жобасын дайындау,қолма-қол ақшаны міндетті түрде талдаудың халықаралық әдістемесін пайдалану арқылы оның техникалық және қаржылық сипаттамасы болады.

3.Шетел инвесторы ушін инвестициялық  қаржыландыру мақсаттарына шетел  несиелерін тарту барысында мынадай факторлардың маңызы зор болып табы

лады:Қарыз алушының заңдық және ұйымдастыру-құқықтық мәртебесі,кепіл

демелердің болуы,халықаралық аудиторлардың қажетті қорытындыларының болуы,жобаны қаржылық тұрақтылығы мен ақша ағынының қозғалысын талдаудың пайдалы нәтижелері.

4.Халықаралық банктік шеңберлерде  тану және оның рейтингін жоғарлату  ушін тәжірибеге жобалық қаржыландыру.Басқармасымен  қолданылатын көпшілік

пен танылған халықаралық стандарттар (ең алдымен,UNIDO-COMFAR) мен шетел инвестициялары бойынша кепілдіктерді енгізген жөн.

5.Ұсынылған әдістемеден Инкомбанкке  қатысы жоқ қарыз алушының ``несие

лік тарихы``Қарыз алушы басшыларының біліктілігі,қарыз алушының``арбит

раждық``тарихы,аудиторлық тексерістердің нәтижелері сияқты маңызды көрсеткіштер бөлінп шығады.

      Сонымен қатар,әдістемелік  қамтамасыз етуге клиентураны  бағалаудың тәжірибесін,несиелік  портфелдің құрылымдылығы мен  батыс банктерімен қолданылатын  тәуекелдерді басқаруды енгізу  ұсынылады.

       Осыдан шығатын  қарыз алушыны жіктеудегі маңызды  әдіс француздық әдістемеде.Американдық банктерде барлығы жүйеленген және қарыз алушы туралы барлық ақпаратты ай сайын шығарылатын каталогтардан табуға болады

Ресеилік несиелендіруде әлі барлығы жүиеленбеген,көптеген кемшіліктерде бар Бірақ егер банктер батыс банктерінің тәжірибесіне көңіл бөлсе,онда несие берген кезде аз тәуекелге туседі.     

     

 Кәсіпорын мен ұйым несиеқабілеттілігі  жөніндегі ақпаратты ең алдымен, банктер қажет етеді: олардың  пайдалылығы мен өтімділігі клиенттердің  қаржылық жағдайынан тәуелді. Ссудалық операцияларды жүргізген кезде банк клиенттерінің несиеқабілеттілігін кешенді танып білу негізінде тәукелді

төмендетуге болады. Кәсіпорын несиеқабілеттілігін бағалау мәселесінің өзектілігі мен маңыздылығы тақырыпты таңдауға негіз болды.

   Американдық коммерциялық банктер есептілік көрсеткіштеріне құрылған несиеқабілеттілікті бағалау жүйесін пайдаланады:

• фирма өтімділігі.
• Капитал айналымдылығы.
• Қаражаттарды тарту.
• Пайдалылық көрсеткіштері.

[12,298 б]

      Банктер, сонымен  қатар, каталогтарда келтірілген кәсіпорындар жайлы мәліметтерді пайдаланады.Несиеқабілеттілік туралы неғұрлым белгілі мәліметтер көзі- Канада мен АҚШ-тың 3 млн. Фирмалары туралы ақпарат жинақтайтын «Дан энд Брэтстрит» фирмасы.

   Әрбір фирманың несиеқабілеттілігінің  бағалары мен қысқаша мәліметтері жалпы ұлттық және аймақтық сұрастыру кітапшасында басылымға шығады. Жеке фирмалар туралы неғұрлым толық ақпарат қаржылық  есептілік болып табылады. Олардың ішінде кең таралғаны- “іскерлік кәсіпорын туралы ақпарат”.

Клиенттің несиеқабілеттілігін француздық коммерциялық банктердің бағалауы.

Оларға 3 блок кіреді:       

- Кәсіпорын бағалау, оның балансы  мен басқа да есептілігін талдау.

- Жеке коммерциялық банктермен  қабылданған әдістемелер негізінде  клиенттің  несиеқабілеттілігін  бағалау.

-Несиеқабілеттілікті бағалау үшін  Франция банкінің картотека мәліметтерін  қолдану.

Бұл картотека 4 тараудан тұрады.

Қарыз алушы несиеқабілеттілігінің класын анықтау незгізінде көрсеткіштердің критершілі деңгейі мен олардың рейтингі жатыр.

     Рейтинг пен көрсеткіш мәні жүйеде аталмыш коммерциялық банк саясаты,

клиенттің ерекшелігі, оның балансының өтімділігі мен ссудалық нарықтағы жағдайына байланысты әрбір қарыз алушы үшін экономистпен жеке анықталады.

   Несиеқабілеттіліктің жалпы  бағасы балдармен есептеледі.

   Банктік несиені ұсынуды  бағалаудың әдістемесі банктермен  кәсіпорынның төлемқабілеттілігін  анықтау, несиенің берілетін мөлшері  мен оларды өтеу мерзімін бағалау  үшін өңделген. Бұл әдістеме кәсіпорын  мен ұйымдарды несиелендірумен  айналысатын Ресейдің барлық коммерциялық банктерінде қабылданған.

    Келтірілген әдістемелерден  шыға отырып, қарыз алушының қаржылық  жағдайы көп жағдайларда инвеститциялық  жобаларды бағалау кезінде анықтаушы  фактор болып танылмайды.

    Шетел инвесторы үшін  инвеститциялық қаржыландыру мақсаттарына шетел несиелерін тарту кезінде қарыз алушының заңдық және ұйымдастыру –құқықтық мәртебесі сияқты факторлардың маңызы зор.

    ААҚ “Тұран Әлем банк”  әдістемесінен бірқатар маңызды  көрсеткіштер бөлініп шығады: банкке  қатысы жоқ қарыз алушының “несиелік тарихы”, қарыз алушы басшыларының біліктілігі, қарыз алушының ²арбитраждық² тарихы, аудиторлық тексерістердің нәтижелері.

     ААҚ “Тұран Әлем  банкпен” қолданылатын қарыз  алушының несиеқабілеттілігін бағалау  әдістемесі анкеталарды толтыру негізінде қалыптасатын субъективті факторларды, және қаржылық есептілік негізінде алатын объективті мәліметтерді біріктіруді қарастырады.

     Қарыз алушының қаржылық  жағдайы көп жағдайларда инвеститциялық  жобаларды бағалауда анықтаушы  фактор болып табылмайды.

      Айта кететін жәйт, ААҚ “Тұран Әлем Банк”  әдістемесінде  кепіл затына , оның өтімділігіне, банктік кепілдемелерге ерекше  назар аударылады.

       Бүгінгі күні  клиент несиеқабілеттілігін бағалау  әдістемесінің жағдайы оның мәні  мазмұны бойынша алдағы шетел банктік жүйелерінің бағалау әдістемесіне ұқсастығын білдіреді, ал бұл қазіргі несиелік тетік жағдайының әлемдік үлгілерге сәйкестігін, жақындауын білдіреді.

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

             Hug h