Қазақстан Республикасындағы шетелдік несиелендіру тәжірибесінің қолдануы

 

Мазмұны:

 

 

Кіріспе

 

I-Тарау Несиелік тетіктің теориялық негіздері.

 

1.1.Несиелік тетіктің мағынасы  мен қызметтері.

 

1.2.Несиелік жуйенің қалыптасуы  және оның қалаушы буындары.

 

1.3.Несиелік қатынастарды құруда  пайыздың экономикалық мәні.

 

II-Тарау Несиелік саясат және несиелік тетіктің дамуы.

 

2.1.Банктердің несиелік саясаты  және даму стратегиясы.

 

2.2.Отандық банктер тәжірибесіндегі  несиелендіру операциялары.

 

III-Тарау Қазақстан Республикасындағы  шетелдік несиелендіру тәжірибесінің  қолдануы.

 

Қорытынды

 

Қолданған әдебиеттер 

 

Қосымшалар.

                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 

Тиімді банктік инфроқұрылымды құру Қазақстан Республикасындағы экономикалық реформаның маңызды мәселелерінің бірі болып табылады.

Жаңа банктік тетікті жасау дамыған мемлекеттердегі несиелік мекемелер қызметінің тиімді қағидаларын ұйымдастыру және қаржылық нарықты жүйелердің қызмет етуінің көп жылғы тәжірибесін есепке алу негізінде ғана мүмкін болып табылады.

          Несиелік  тетіктің қызмет етуін жақсарту  мәселелері несиенің экономикалық шекараларын сақтауға бағытталған несиені басқарудың экономикалық әдістерін қолдану қажеттілігін алға қояды.Бұл ақталмаған несиелік салымдардың алдын алуға,ссуданы уақытылы және толық қайтаруды қамтамасыз етуге,өтемеу тәуекелін төмендетуге мүмкіндік береді.Несиелік тетік-бұл банктің несиелік саясатын жүзеге асыру құралы.

Ол бүгінгі күні банкке несиелердің құрылымын экономиканың нақты секторының қажеттіліктерін үлестіре отырып,банктің активті операцияларын жүргізгенде неғұрлым көп табыс алып құруға мүмкіндік береді.

           Нарықтың  несиенің қандай да бір түріне  деген қажеттілігіне банктік  пайыз деңгейі мен ұсыну мерзімі  бойынша несиелердің құрылымы  тәуелді болады.Бұл жерде басты  шарт болып қарыз алушы,оның  несие қабілеттілігі ғана емес  сонымен қатар оны қолданғаны үшін табыс әкелуі саналады.Жиынтық банктік табыстың өсу шарты ретінде несиелік тетік жүзеге асырудың осындай тәсілі тек Қазақстанның екінші деңгейлі банктері ғана емес,сонымен қатар шетел коммерциялық банктерінің қызмет ету тәжірибесінде несиелік тетікті ұймдастыру және жүзге асыруда бірінші орынға клиенттің несие қабілеттілігін бағалау мәселесін алға қояды.

           Шынында  да,банктің несиелік қоржынын  қалыптасуынада несие қабілеттілікті  бағалау несиені беруді ғана  емес,ең бастысы оны қайтаруды қамтамасыз етеді.

           Несиелік  тетіктің қарыз алушылардың несие  қабілеттілігіне бағдарлануы оның  экономикалық шекараларын есепке  ала отырып,несиелендіруді ұйымдастыруды  білдіреді.Несиелік тетікте несиелердің  құрылымы,несие үшін пайыздық ставка өзгеруі мүмкін.Бірақ басты шарт болып қарыз алушыны бағалау процесі саналады,өйткені оның неғұрлым дұрыс таңдалғанынан банктің табысты қызмет етуі тәуелді болып келеді.

           Егер  екінші деңгейлі банктердің несиелік  қызметін қадағалау саласында заң актілерінің өзгеруін қарастырсақ,онда оның өзгеруі,ең алдымен,жеке шаруашылық субъектісі ретінде банктің несиелік саясатының дербестігіне бағытталған.Және бұл дербестік әрбір банк клиентінің несие қабілеттілігін өзіндік бағалау коэффиценттерін өңдеуге ғана емес, сонымен қатар несиенің өзіндік мөлшерін бекітуінде көрініс табады.Көбінесе бұл жеке аймақтардағы экономиканың бір қалыпсыз даму ерекшеліктерімен,аймақты банк желісінің даму ерекшеліктері мен және басқада аспектілерімен байланысты.Қазақстан Республиасының нарықтық қатынастарға көшуімен байланысты барлық инроқұрылымдар өзгеріске ұшырауда.Елдегі қаржылық банктік қызметтің дамуы несиелік тетіктің дамуымен жетілдіруіне көп әсерін тигізіп отыр.

           Несиелік  тетіктің жетілдіру-бұл тек пайдалылық қана емес сонымен қатар,банктік жүйенің әрекет етуі қажеттілігінің басты шарттарының бірі болып табылады.Осыған байланысты осы дипломдық жұмыстың тақырыбы өзекті болып табылады.

           Осы  дипломдық жұмыстың мақсаты несиелік  тетіктің мәні мен түсінігін ашу және несиенің саяси және құқықтық аспектілерін жүзеге асыру болып табылады.Осы  мақсатқа байланысты бір қатар мәселелер қойылады яғни мынадай мәселелер:

-Несиелік тетіктің мағынасы  мен қызметтерінің теориялық  негіздеріне түсінік беру

-Несиелік жүйенің қалыптасуы және оның қалаушы буындары

-Несиелік қатынастарды құруда  пайыздың экономиеалық мәні кең  көлемде қарастыру

-Банктердің несиелік саясаты  және даму стратегиясы қарастырылып  отыр

-Отандық банк тәжірибесіндегі  несиелендіру операциялары

-Сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы банктердің несиелендіру тәжірибесінің қолдану жолдары да қарастырылып отырған мәселелердің бірі болып табылады.

Дипломдық жұмысты жазуға теориялық негіз болған Қазақстандық және шетел экономистерінің әдебиеттері,сонымен қатар әдістемелік баспа материалдары қолданылды.

         Жұмыс кіріспе  ден,үш бөлімнен,қорытынды,пайдаланған  әдебиеттердің тізімдерінен тұрады.      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1Тарау: Несиелік тетіктің теориялық  негіздері

       

1.1. Несиелік тетіктің мағынасы мен қызметтері                                                    

 Несие қарым-қатынастары маңызды  ғылыми экономикалық салалардың  бірі болып танылады, оның өз  ұзақ даму тарихы бар. Алғашқы  қауымдық құрылыс  дәуірінің соңында   жаратыла бастаған мүліктік теңсіздік орын алу себептерімен, ол капитализм құрлымдарда өзінің өрлеу шыңына жетті. Несиелік қатынастар, несие болмысы формасы болып табылады, осы ерекше қатынастар шегінен тыс несие пайда болуы және қызметтеу мүмкін емес.Несие қатынасы ұзақ даму процесінде өзгертіліп,жетіліп отырды,

бастапқыда тек қоғамның материалдық игіліктерін бөлетін құрал ретінде ғана қызмет етсе,кейін жаңа денгейге көшуіне байланысты,коммерциялық қызмет етуде олар дербестік негіздерін алып отырады.Жоғарыда айтылған

дарға сүйене,несие формасының дамуымен қалыптасу кезеңдерін 1-ші суретте көрсетуге болады.

                 

                          Несие категориясының қалыптасу кезеңдері

 

   

 

К.Маркс, бұл пайда болған қатынастар, несиелік жүйе негіздерін қалаушы болғанымен қатар, соңғысы қызмет етуден бұрын ол еркін дамып келуі әбден мүмікн деп көрсеткен [7,Т-13, 125-бет]. Пайда болған қарым-қатынастар түсінігін әр өткен кезеңдерде өз заманына сай ұтымды жақтарынан талқыланып қарастырылған. Мұны18-ғасырдағы экономистер, материалды құндылықтарды заттай түрде қайта болу әдісі деп түсіндірген. Бұл ағымның бас қалаушылары, ағылшын экономистері Асмит және Д.Рикардо, француз экономисі Ж.Сеймен,  және Ф.Басте.Қоғамның даму барысында сонымен, жаңа формацияға көшу себебінен несиеге деген көзқарастар өзгеріп отырған, жаңа концепция негіздерін ағылшын экономисі Дж. Ло тұжырымдаған, олар оны ақша және байлық түсінігімен теңдестірген.

  АҚШ-та 1923-33 жылдарға дейін болған  дағдарыс, бұл несие теориясын  толық жоққа шығарды. Кейіннен  несие монитаризм теориясында өз дамуын алды, оның өкілеттері М.Фридман, П.Роуза.

  Несиелік қатынастарда әртүрлі  меншік формалары қатысады, мұның  себебі өндірісте немесе жеке  меншік тұтынуда қаражаттар жеткіліксіз  жағдайлар кезінде  қосымша қаражат  талап етеді.

  Әр қоғамның экономикалық даму сатысы деңгейіне қатысты факторлар әсерінен несиелік қатынастар туындап отырғандықтан, бұл категория экономикалық сипаттамадан басқа, тарихи мінездемесін алып отыр.

  Әдетте кеңестік экономикалық  әдебиетте несие деп, пайыз түрінде төлем арқылы қайтарымдылық шартымен  берілетін ссудалық капитал қозғалысын айтады.Бұл анықтама К.Маркстың ссудалық капитал сипаты туралы «ол сатылмайды, тек ссудаға беріледі» -деген ойларына негізделген. Жалпы несие ақшалардың белгілі сомасын қандайда  бір мерзім ішінде тағайындау, яғни кімде артық ақша қаражаттары болса, қосымша ақша сомаларын қажет ететіндерге несиеге бере алады дегенді білдіреді. [12-бет 54].

  Қазіргі кезде несиенің маңызы  зор.Ол барлық экономикалық жүйе  алдында тұрған мәселелерді шешеді.Осылайша несие арқылы бір жерде бос ақша қаражаттары босаса,екінші жерде оған деген қажеттілік туындауымен байланысты қиындықтарды жеңуге болады.

  Несие босаған капиталды  шоғырландырып,әдеттегі ұдайы өндіріс проце

сін қамтамасыз ететін капиталдың құйылуына қызмет көрсетеді.

 Кәзіргі кезде несиенің маңызы  зор. Ол барлық экономикалық жүйе  алдында тұрған мәселелерді шешеді. Осылайша, несие арқылы бір жерде  бос ақша қаражаттары босаса, екінші жерде оған деген қажеттілік  туындаумен байланысты қиындықтарды жеңуге болады.

  Несие босаған капиталды  шоғырландырып, әдетте ұдайы өндіріс  процесін қамтамасыз ететін капиталдың  құйылуына қызмет көрсетеді. Сонымен  қатар, несие ақша айналыс процесін  тездетеді, сақтандыру, инвестициялық  сияқты бірқатар қатынастарды  орындауды қамтамасыз етеді, нарықтық қатынастарды реттеуді де маңызды ролге ие.

  Ссудалық капиталдың қайнар  көздері:-біріншіден, (ақша қаражаттары) айналымнан босап шыққан ақша  қаражаттары, яғни негізгі капиталды  қалпына келтіруге арналған қаражаттар (амортизациялық қор); тауарлардың сатылуымен шикізат, материал, жанармайды сатып алу уақытының сәйкес келмеуімен байланысты ақшалай формада босап шығатын айналым капиталының бөлігі; тауар өткізуден ақша қаражаттарының түсуімен еңбек ақы төлеу кезеңі арасындағы уақытша бос капитал.

  Ссудалық капиталдың келесі  қайнар көзі-ақшалай табыстармен  жеке сектордағы жинақтаулар. 50-60 жылдардан бастап (өткен ғасырдың) халықтың ақшалай жинақтауларын  тарту күшейе бастады. Оған, ең  алдымен, елдің әлеуметтік-экономикалық  жағдайының жақсаруы, тұтыну құрлымындағы өзгерістер әсер етті.[18,73б]

Неси экономикалық категория ретінде кредитум-ссуда,қарыз және     кредо сенемін,сенім пайыз түрінде ақша немесе тауарды қарызға беру деген мағынаны білдіретін латын сөзінен шыққан.Нарықтық экономика  жағдайында несие келесі қызметтерді атқарады:уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландыру,қайтарымдылық шарты бойынша ақша қаражаттарын қайта бөлу,несие операциялары мен айналыстағы несие құралдарын құру.Жиынтық ақша айналымының көлемін реттеу.Бөлу қызметінің маңызына несиелеу процесінде ақша қаражаттарын шоғырландырып,оларды орналастыруға қатысу болып табылады.

  Несиенің барлық формасы мен  түрінің алғашқы тарихи түп  туындаушысы ретінде өсімқорлық  несие болып келген. Оған келесі  белгілері тән болған: ұсақ өндірушілер, құлиеленушілік және феодалдық танымдар несие алушылар болып табылған, ал несие беруші болып көпестер,салық борыштарын қайта сатып алушылар құдай үйі мен монастырлар болған өйткені,өндірістік қатынас қолөнершілер мен шаруалардың артық өнімдерін сатушы ұсақ саудагерлер деңгейінде қалыптасқандықтан,айналым қаражаттарын толықтыру аса қажет болмаған.Туындаған несие қатынасы қоғамда бар табиғи игіліктерді қайта бөлу тәсілі ретінде ғана материалдық құндылықтардың қозғалысын реттейтін механизім тұрғысынан қаралады.[18,77б]

        Несие қатынасы  туралы түсінік натуралистік  несие теориясында көрініс тауып,табиғи  игіліктер қозғалысы тұрғысынан  қаралған еді.Осы тұжырымдама  несие және нақты капиталды  біртекті қарастырады және оның  өзіндік рөлін ескерген жоқ,бірақ сонымен қатар қайтарымдылық принцепін жоққа шығармады.

        Несие байлықпен, ал байлық ақшалармен бір мағынада  қарастырылады.Ақшалардың несиемен  байланысы төлем қызыметі орындау  арқылы айқындалады,бірақ бұл  олардың бір мағыналылығын білдірмейді.Несие өндіріс процесінде туындайтын нақты капиталды құрамайды және банк несиелерінің көлемі банктердің өз қалауымен емес,ұдайы өндіріс шарттарымен анықталады.Бұл тұжырымдама несиенің капитал өндіруші теориясында көрініс тапты,нсие берушілер банк түріндегі несие мекемелері мен ірі несие одақтары ретінде бой көрсетті,ал несие алушылар банк клиенті,мемлекет және банк мекемелерінің өзі.

        Қазіргі заманғы  экономика ғылымында несие қатынасы  екі бағытта қаралады;біріншісі-қайта  бөлу концепциясы және екіншісі-қор теориясы.

Бірінші бағытының негізінде уақыта бос ақша қаражаттарын қайта бөлу туралы несие түсінігі жатыр.Екінші бағытта жақтайтндар несиені ссудалық қордың жылжуы ретінде сипатталады.[24,98б]