Қазақстан Республикасының Президенті

 

 

Қазақстанда жаңа экономика  категориясына жататын салалар  бар. Бұл — түсті металлургия, уран өнеркәсібі.Республика бүкіл әлемде мойындалған бірқатар бірегей технологияларға  ие болып отыр. Бұл әлеует әлі  де өзінің мәнділігін сақтап отырғанын  Қытайдың Қазақстаннан сульфидтік қорғасын концентраттарын қайта өңдеу  жөніндегі технологияны сатып алу  ниеті дәлелдейді. Бұл технологияға 14 елден патент алынып, ГФР-да, Италияда, Канадада, Боливияда зауыттар салынғаны  белгілі.

 

 

Жаңа материалдарды игеруде "Қазатомпром" кәсіпорындары көшбасшы болып отыр, бүларда жаңа және аса  жаңа технологиялар негізінде табиғи уранның ұнтағы, уран таблеткалары, оксидтік керамика, бериллийлік қола секілді бұйымдар игерілген және игеріле басталған.

 

 

 

Уранды жер астында  сілтісіздендіру жөніндегі жаңа технологияларды қолдану оны  өндіруді 3 700 тоннаға дейін ұлғайтуға  жөне республикаға әлемдік уран рейтингінде 3-орынды қамтамасыз етуге мүмкіндік  берді.Қазақстанда жоғары сапалы болат  пен арнаулы қорытпалардың қуатты саласын жасау индустриялық-инновациялық дамудың басым бағыты бола алады. Талдау көрсеткеніндей, жаңа материалдардың пайда болуына қарамастан, әлемде болаттың беріктігі жоғары, тот баспайтын, подшипниктік, қоспалы жөне басқа  барлык. түрлерін тұтыну артып, барған сайын арнаулы қорытпалардың  жаңа түрлері жасалуда. Өткізуге байланысты кей кездері туындайтын қиындыққа  қарамастан, болат рыногы тарылған емес.

 

 

Болат пен қорытпалар динамикасы алдағы кезде де дамитын болады. Оларды өндіру үшін барлық компоненттерге ие Қазақстан әлемдік рыноктың осы  сегментінде елеулі түлғаға айналуына  болады, бірақ әзірше басқа елдер  үшін жеткізіп беруші ғана болып отыр. Мұқият есептеу жағдайында байыпты  ресурстық, өндірістік, кадрлық әлеуеті  және дәстүрлері бар республика әлемдік  болат рейтингінде әлдеқайда  лайықты орын алып, 10-15 пунктке жоғары көтеріле алады.Республикада бериллийдің, ренийдің, цирконийдің, молибденнің, кобальттің, ванадийдің, вольфрамның, бордың негізінде  арнаулы қорытпалар шығаруды ұлғайту  мүмкіндігі бар. Тұтастай алғанда металлургияның дамуы, арнаулы қорытпалар, жоғары сапалы болаттар мен олардан жасалған бұйымдар өндірісі 13-14 миллиардтан астам доллар келтіре алады.Басқа жобалардан ерекшелігі, осы саланы дамыту жұмыс  істеп түрған кәсіпорындарға, қолда  бар ғылыми-техникалық әлеуетке, инженер  кадрларына және жаңа технологиялардың берік қорына арқа сүйейді.

 

 

Жаһандану, әлемдік экономиканың интернационалдануы, өршіп тұрған халықаралық  бәсекелестік жағдайында өз орныңды  табу өте маңызды. Егер шикізат өндіру жөне өңдеу салаларында Қазақстанның көптеген ұстанымдар бойынша бәсекелесі болмаса, жоғары деңгейде өңделген өнімге байланысты жағдай мүлдем басқаша. Көптеген елдердің, соның ішінде дамушы елдердің тәжірибесі табанды күш-жігер болса, әлемдік рынокта өз орныңды табуға болатынын көрсетеді.

 

 

Солай болса-дағы, жоғары әзірлік  деңгейіндегі өнім шығаруды ұйымдастыру  жөніндегі біздің ниетіміз елеулі қиындықтарға тап болады, сондықтан, мұқият дайындық жасалмаса, сәтсіздік болуы мүмкін, соның ішінде отандық ғылымның жетістіктері де солай болмақ. Республика жоғары оқу орындары мен ҒЗИ-лерінде  өнімнің тұтынушылық сапасын  айтарлықтай арттыратын бәсекеге қабілетті  талдамалар мен технологиялар бар. Әлемдік рынокқа жоғары әзірлік  деңгейіндегі өнімнің жарып өту  стратегиясын талдап жасай отырып, Қазақстан өзінің көзге айқын  артықшылықтарын барынша пайдалануы тиіс.

 

 

Республиканың жаңа экономикасы  оның әлемдік шаруашылыққа қайта  интеграциялану жөніндегі белсенді күш-жігерінің нәтижесінде ашылатын артықшылықтарға да арқа сүйеуі қажет.Елдің  қаржы жүйесінің мүмкіндіктері, лизингтік, факторингтік схемаларының дамуы индустриялық-инновациялық стратегия  міндеттерін шешу үшін жағдай туғызады. Инновациялық, инвестициялық қорлар, Экспортты сақтандыру жөніндегі  компания, Даму банкі сияқты дамудың  жаңа институттары осы факторлардың іс-әрекетін әлдеқайда мұқият ескеріп, оларға жәрдем көрсетуі керек.Жетекші  шикізат елдерінің тәжірибелері жоғары бөліністерге қаржы салудың  артықша тиімділігінің көзге  түсер ақиқатын қуаттап берді. Канаданың  минералдық өнеркәсібі жалпы өнімінің көлемін 1 долларға ұлғайтқанда, елдің жиынтық ІЖӨ-сі, мультипликативтік тиімділікті есепке алғанда, орташа есеппен 9,3 долларға өседі екен.Бұл елдің минералдық өнеркәсіпте жұмыс істейтін адамдар санын 2 мыңға көбейту жұмыс орындары санын жүз есе дерлік ұлғайтуға жеткізеді. Мүның өзі көп ретте Канадада ол табиғи монополист болып табылатын және оны айтарлықтай тиімді пайдаланып отырған салаларда 4 жөне 5 бөліністер елеулі дамығандығымен байланысты.Инновациялық процестердің айтарлықтай жеделдеуінде ақпараттық экономика немесе ақпараттық дәуір экономикасы секілді ұғымның нақты, катаң мәніндегі жаңа экономика процестердің интенсивті дамуы қуатты серпін болды. Барлық салаларға ақпараттық технологияларды енгізу көлемі мен қарқыны және олардың экономикаға ықпал ету аукымы өте елеулі болып отыр.

 

 

Нақ ақпараттық құрамдастық  жаңа экономикаға жаһандық барлык жерге  кірігушілік сипат бере отырып, оның жеделдеткішіне айналды. Интернет-технологияларды  қолдану жетекші фактор болды. Әсіресе  электрондық сауда-саттықтың өсу  қарқыны айқьш сезіледі. Мысалы, соңғы жылдары БСҰ-ға мүше елдерде  оның көлемі жыл сайын бес есеге  ұлғайып, 327 миллиард доллардан асып түсті.

 

 

Соңғы 10 жылда ғылымды  көп қажет ететін өнімнің өсімі 80 миллиард долларды құрағанына қарамастан, бұл салаға инвестициялар көлемі артуда. Осы факторды жете бағаламаушылық келеңсіз салдарға соқтыруы мүмкін. Мәселен, Жапония 1990-шы жылдары ақпараттық технологияларда  артта қалғандықтан әлемдік экономикалық көшбасшы жағдайынан айырылды. Әу баста  үлкен табыстарға байланысты нағыз  шулыған туғызған бүл бизнес енді калыпты арнаға түсіп отыр.Осы  процеске кіретін Қазақстанға дамыған  елдердің тәжірибесін ескеріп, оған белсене интеграциялануы қажет. Бұл бағыттағы алғашқы қадамдар жасалды да. Мәселен, 1998 жылы интернетке 885 абонент косылса, 2003 жылы 184,9 мың  қосылған — 209 есе орасан қауырт артқан. Бұған қоса интернетті пайдаланушылар көбеюіне қарай оның трафигі де ұлғайған. Мысалы, егер 2001 жылы ол 359,5 миллион  минөтпен есептелсе, 2002 жылы 684,9 миллион  минөтке жеткен. Қазір бүл көрсеткіштер әлдеқайда өскен.

 

 

Электрондық пошта көлемі шұғыл ұлғайды. Бүл мүмкіндіктер әлі әлдекдйда өседі. Мәселен, қазірдің өзінде "Шанхай-Франкфурт" шыны-талшықты супермагистральдің казақстандық бөлігі жөне оның Орал арқылы Ресейге кететін  тармағы іске қосылған. Елдің барлық өңірінің интернетке жоғары жеделдікпен  қолжетімділігін қамтамасыз етуге  мүмкіндік беретін жалпы республикалык  шыны-талшықты шеңберлі желі жасалуда. НАТО-ның "Бейнелік Жібек жолы" жобасы бойынша елдің интернетке жеңілдікпен жоғары жеделдікте кірігетін  жоғары оку орындары мен ҒЗИ-лерінің  біртұтас ғылыми-ағартушылык. желісі интенсивті түрде қалыптастырылып жатыр.

 

 

Қазақстанда "Электрондық  Үкіметтің" негіздері қалануда, салық, кеден қызметтерінің ақпараттық жүйесі жұмыс істеуде. Көптеген компанияларда, ұйымдарда, оқу орындарында ішкі тұйық желі енгізілген, мұның өзі  көп ретте олардың қызметінің тиімділігін арттырады. Ақпараттык, технологияларды талдап-жасаумен, енгізумен, компьютерлік техниканы жеткізіп берумен, құрастырумен, дайындаумен айналысатын  ондаған кәсіпорын ("Алси", "Логиком", "Глотур", "Аstel" және басқалары) жұмыс істеуде. Өңірде бірінші болып  әлемдік сауда-саттык алаңдарына шыға алатын "Тұран-Азия" әмбебап электрондық  сауда-саттық алаңы (биржасы) құрылды.Жаңа ақпараттық экономика сәйкес кадрлық  қызмет көрсетуді талап етеді. Біз  мұнда да мақсатты жүмыс жүргізудеміз. Мәселен, жоғары оқу орындарында "Ақпараттық жүйелер" мамандығы бойынша оқитындар  саны 1999/2000 оқу жылындағы 1906 адамнан 2000/2001 оқу жылындағы 4423 адамға дейін, "Есептеу техникасы және бағдарламалық  қамтамасыз ету" мамандығы бойынша  тиісінше 1390 адамнан 7873 адамға дейін  өскен. 

Республикада Алатау кентінде үндістандық Бангалорға ұқсас ақпараттық технологиялар паркі құрылуда, Бангалорда 230 көпұлтгы компаниялар орын теуіп, қала зертханаларында 25 мың инженер  жүмыс істейді. Мұндай парктердің кұрылуы  түсімдердің елеулі көзіне айнала алады. Үндістандык, хайтектің экспортқа  шығарылатын өнімі 2005 жылға қарай 50 миллиард долларға жететінін айтудың  өзі жеткілікті.Қазақстанда елді ақпараттандыру процесін жеделдету  үшін құқықтық негіз жасалды. Біртұтас ақпараттық кеңістік қалыптастыру туралы жарлық, ұлттық ақпараттық инфрақұрылымды қалыптастыру бағдарламалары қабылданды. 

2003 жылдың мамырында "Ақпараттандыру  туралы", "Электрондық құжат  және электрондық қол кою туралы" зандар қабылданды. Электрондық  қол қоюдың қабылдануы және  заңнамалық тұрғыда қолданылуы  көлемі жыл сайын өсіп бара  жатқан электрондық сауда-саттықтыц  жаңа көкжиектерін ашады. 

"Ғылым туралы", "Инновациялар  туралы" қолданыстағы заңдармен  қатар жаңа заңнамалық кесімдер  бұл салада алға жарып шығу  үшін жақсы тұғырнама жасайтынын  атап өткен жөн.

 

 

Осы заманғы қазақстандык ақпараттык. саясат жаңа инновациялық-технологиялық  экономиканы елеулі түрде күшейтіп, жаңа индустриялык, прогресшіл құрылымы бар экономиканы құруы керек. Бұл процеске қатысушы барлық тараптардың  жиі де тиімді өзара ықпалдасуы күткен нәтижені береді.

 

 

Тәуелсіздіктің он үш жылында  жүргізілген реформалар экономиканың жедел де сапалы дамуын іске асыру  мүмкіндіктерін туғызды. Оның басты  құрамдасы елдің индустриялық-инновациялык. дамуы болып табылады.Бекітілген Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы  алға өршіл міндеттер қоятын өзіндік  бірегей құжат деуге болады. Үнемі  өзгеріс үстіндегі әлемдік конъюнктура  жағдайында бүл өмірлік қажетті  қадам. Жаһандану оябында Қазакстан  экономикасы бірқатар проблемалармен бетпе-бет келгенін айтудың өзі  жеткілікті. Оларға мыналар жатады: шикізаттық бағдарланушылык,, әлемдік экономикамен мардымсыз интеграциялану, елдің ішіндегі салааралық және өңіраралык экономикалық интеграцияның әлсіздігі, ғылымның өндіріспен ықпалды байланысының жоқтығы, менеджменттің экономиканың жаһандану процестеріне жөне сервистік-технологиялык экономикаға көшуге бейімделу міндеттеріне сөйкес еместігі.

 

 

Бекітілген Индустриялық-инновациялык даму стратегиясына сәйкес 2015 жылға  қарай 2000 жылмен салыстырғанда ІЖӨ-нің  энергияны қажет етуі 2 есе төмендеп, ғылымды көп қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістердің  үлесі он еседен астамға өсуі тиіс. Мұның өзі ел экономикасын реформалаудың  жаңа кезеңі басталғанын білдіреді.

 

 

Стратегия белсенді мемлекеттік  ғылыми және инновациялық саясат жүргізуді  көздейді. Алға қойылған мақсаттарға  жету үшін қаржы рыногының одан әрі  дамуы және фискалдық, ағартушылық, антимонополиялық, инфрақұрылымдық  саясаттың жетілдірілуі белгіленеді. Стандарттау саясатының шеңберінде экономика мен басқарудың барлық салаларында әлемдік стандарттарға  көшу көзделеді.

 

 

Стратегияның өзіндік  қосылған құны бар өнім шығару мен  экспорттаудың тұрақты өсуін  және бәсекеге қабілетті әрі белсенді етілген өнеркәсіп құруды қамтамасыз етуге бағытталуы оның айрықша ерекшелігі болып табылады. Сондықтан ғылымды  көп қажет ететін, жоғары технологиялык  өндіріс құруды ынталандырудың, "ғылым-өндіріс-рынок" циклының, нақты және қаржы секторының бұрынғыдан тиімді байланысын орнықтырудың аса маңызды міндеті қойылды. Осыған байланысты қолда бар әлеуетті ұтымды, тиімді пайдалануды қамтамасыз ету керек, мұның өзі халықтың тұрмыс деңгейіне, республика дамуының тұрақтылығына әсер ететіні сөзсіз. Біз ұстанған индустрияландыру бағыты бүгінде бұрынғыдан жоғары бөліністерді енгізуге және жаңа индустриялық кластерлерді қалыптастыруға салмақ салатын, елдің  экономикалық әлеуетін айқындайтын  экономика секторларын (мұнай-газ  және металлургия секторлары) дамытуға мүмкіндік береді. Мәселен, бізде  мәшине жасауда, химия және мұнай  химиясында, қүрылыс индустриясы  мен жеңіл өнеркәсіпте дамудың  елеулі әлеуеті бар. Ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндеу және агроиндустриялық кластерлерді, атап айтқанда Оңтүстік Қазақстанда мақталық және шарап  жасау кластерлерін қалыптастыру перспективалық бағыт болып табылады.Индустрияландыру процесінің барысында біздің күш-жігеріміз  сондай-ақ білімдерге негізделген сапалық  жана экономиканы құру үшін алға жарып  шығу "нүктелерін" қалыптастыруға және одан әрі дамытуға бағытталуы керек. Қазақстан болашақта жоғары технологиялык тауарлар және жақын  жатқан, жедел өсу үстіндегі экономикаларға қызмет көрсету үшін қызметтер өндіруге бағытталган өңірдің сервистік-технологиялык  орталығына айналуы тиіс.Экономика  дамуының сапалық жаңа деңгейіне  көшу жөніндегі табанды да ауқымды  шаралар қажет. Жоғары дамыған қаржы  секторы инновацияларға қолдау көрсететін банктік жоғары технологиялардың экономиканын нақты секторымен бірігуіне жәрдемдесіп, ынтыландыруы тиіс.Дамудың жасалатын  қолайлы жағдайлары отандық кәсіпкерлерге әлемдік рынокка жарып өтудің жақсы мүмкіндігін береді. Жаһандану жағдайында қазақстандық компанияларға халықаралық бәсекенін қысымына төтеп беру барған сайын қиын болатыны анык. Индустриялық-инновациялық саясатты іске асыру, жаңа технологияларды ендіру, кадрлар даярлау жөніндегі мақсатты жұмыс жағдайында отандық өндіріс принципінде іске асыруға болатын осынау міндеттерді орындау үшін барынша әзірленген салада алға жарып шығуды қамтамасыз етуге болады. Мұнда құрылған мемлекеттік даму институттарына көп үміт артылады, солардың арқасында біз экономикамызды белсенді ету жөніндегі жобаларды қаржыландыра аламыз.

 

 

Біздің бүгінгі әлеует — бұл экспортқа бағдарланған қаржылық телекоммуникациялық, көліктік, сауда және ақпараттық қызметтер.Индустриялық саясатты іске асырумен бір мезгілде біз елдің аграрлық секторын нығайтуға  бет бұрдық. Қазақстандағы экономикалық өзгерістердің қисыны ауылшаруашылық салада агробизнестің оңтайлы құрылымын  қалыптастыруға, бәсекеге қабілеттілікті арттыру қажеттігіне, ауылшаруашылық өндірісінің маркетингтік стратегияға  көшуіне, ішкі рынокта импортты алмастыруға  байланысты жаңа сапалық өсуге кешуді талап етті.Қазір сала жаңа кезеңнің табалдырығында тұр, бұл кезең ашық экономика және тағам өнімдері саудасының әлемдік жүйесі жағдайында оның тиімді дамуын қамтамасыз етуі тиіс. Бұл әсіресе  алдағы кезде БСҰ-ға кіруге байланысты өзекті болып отыр. Біз үшін басты  міндет — халықаралық саудадағы  құқықтың кемсітушілігін болдырмау  және азық-түлік қауіпсіздігі мен  ел аграрлық секторының тиімді даму мүмкіндігін  сақтай отырып, тауарлар мен қызметтердің әлемдік рыногына нақты қол жетімділікті қамтамасыз ету. 

 

Сондықтан жаңа нақтылықтар  мен ауылшаруашылық кешені қызметінің ерекшелігін ескере отырып, біз 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасын талдап-жасап, қабылдадық.

 

 

Қазірдің өзінде біз бағдарламада белгіленген мақсаттарға қол  жеткізгенімізді айтуға болады. Мәселен, ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі біртіндеп ұлғайып келеді.         Егер 2002 жылы ол 559,2 млрд. теңгені құраса, 2003 жылы 615,4 млрд. теңге болды және оның одан әрі ұлғаюы болжамдануда.         Жалпы құрылым да елеулі өзгерістерге түсті. Атап айтқанда 2002 жылы егіншілік  пен мал шаруашылығы өнімдері 323,3 және 236 млрд. теңге болса, 2003 жылы тиісінше 355,7 және 259,7 млрд. теңгені  құрады.Экспорт тұрақты өсіп келеді. Мысалы, 2002 жылы ауыл шаруашылығы саласының  негізгі түрлерінін экспорт көлемі 446,5 миллион долларды, 2003 жылы 683,1 миллион  долларды құрады.

 

 

Осының барлығы 2005 жылдың соңында еліміздің агроөнеркәсіп  кешенінде бәсекелестікке қабілетті  өнімдер өндірісінің негізі қаланатынын  көрсетеді, азық-түлік қауіпсіздігі жүйесінің тұрақты тетігі дайындалды, рыноктағы өндіріс, оны өткізу тепе-теңдігі жасақталды, экспорттың мүмкіндігі кеңейді.

 

 

Мемлекет халық алдындағы  әлеуметтік міндеттемелерін орындап  келеді. Мемлекеттік бюджет есебінен зейнеткерлерді, мүгедектерді, асыраушысынан  айырылған және басқа да санаттағы  тұрғындарды әлеуметтік жағынан  қамтамасыз ету жүзеге асырылуда. Олардың  барлығы 3,5 миллион (немесе барлық тұрғындардың 23,6 %) адамнан асады. 2004 жылы 1999 жылмен салыстырғанда әлеуметтік қамтамасыз ету шығындары бір жарым есе  көбейді. Бұл қазақстандыктардың кірісін  айтарлықтай арттырды, оған мынадай  өсім индикаторлары дәлел болады. 1999-2004 жылдары ең төменгі жалақы көлемі 2,5 есе (2605 теңгеден 6600 теңгеге  дейін); төменгі зейнетақы көлемі — 1,9 есе (3000-нан 5800 теңгеге дейін); орташа жалақы — 2 есе (11864-тен 26048 теңгеге дейін); орташа зейнетақы көлемі — 2 есе (4104-тен 8529 теңгеге дейін); күнкөріс шегі — 1,5 есе (3394-тен 5394 теңгеге дейін); орташа мемлекетгік әлеуметтік жәрдемақы  көлемі — 1,3 есе (3441-ден 4670 теңгеге дейін) өсті.