Қаржылық талдау

Қаржылық талдауды салыстырмалы көрсеткіштер негізінде жүргізудің шетелдік тәжірибесін механикалық  түрде көшіріп алу, көп жағдайда тиімсіз, себебі бұл жағдайда біздің кәсіпорындардың өз ерекшеліктеріне  назар аударылмайды. Нәтижесінде  бір көрсеткіштердің мүмкін болатын  маңызы туралы берілген кеңестер кейбір кезде расталмайды. Дегенмен, қаржылық жағдайды талдау барысында салыстырмалы көрсеткіштерді зерттеу қажет болады, себебі ол болып жатқан жағдайларды  түсінуге және де оларды тек ағымдағы мезетте ғана емес, сонымен қатар  болашақта да дұрыс бағалауға  мүмкіндік береді. Әлдеқайда кең  таралған және зерттелген көрсеткіштерге мыналар жатады: өтімділік, қаржылық тұрақтылық, табыстылық және іскерлік белсенділік.

Салыстырмалы (кеңестіктік) талдау – бұл фирмалардың, еншілес  фирмалардың, бөлімшілердің және цехтардың  жекелеген көрсеткіштері бойынша  есебінің құрама көрсеткіштерін шаруашылық ішіндегі талдау, сондай-ақ берілген фирманың көрсеткіштерін орташа салалық және орташа жалпы экономикалық мәліметтері  бар бәсекелес фирмалардың көрсеткіштерімен салыстырғандағы шаруашылық аралық талдау болып табылады.

Факторлық талдау – бұл  жекелеген факторлардың қорытынды  көрсеткішке тигізетін әсерін зерттеудің детерминдік (анықтау) немесе реттелмеген  тәсілдері көмегімен талдау. Сонымен қатар факторлық талдау қорытынды көрсеткіштерді оның құрамдас бөліктеріне жіктегенде – тура, ал оның жеке элементтерін жалпы қорытынды көрсеткішке біріктіргенде ол – кері (синтез) болуы мүмкін.

Жоғарыда көрсетілген  әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық, сондай-ақ экономикалық және математикалық статистиканың (топтау, орташа және салыстырмалы шама, графиктік және индекстік әдістер, корреляция, регрессия және тағы басқа) дәстүрлі тәсілдері қолданылады. Белгілі  бір экономикалық ғылым шегінде  жасалған түрлі әдістер мен тәсілдерді іскерлікпен пайдалану кәсіпорынның қаржылық жағдайына терең талдау жасауға және шаруашылық субъектісінің  қаржылық тұрақтылығын нығайтуға, жағдайын жақсартуға байланысты ұсыныстарды  дайындауға мүмкіндік береді.

Қаржылық жағдайды және оның есепті кезеңдегі өзгерісін салыстырмалы аналитикалық баланс – нетто бойынша  бағалау, сондай-ақ қаржылық жағдайын талдаудың басқа бөліктерін дамытуға тиісті оның негізгі бастапқы бөліктерін дамытуға тиісті оның негізгі бастапқы пунктін құрайды. Баланс өтімділігін  талдау, тұрақтылықты талдаудан туындап, ағымдағы төлеу қабілеттілігін бағалап, болашақтағы төлемқабілеті мен  қаржылық тепе-теңдіктің сақталу  мүмкіндігі туралы қорытынды жасауға  тиіс.

Тереңдетілген нақтыланған  талдау экспресс-талдаудың бөлек  тәртібін кеңейтеді, толықтырады және дәлелдейді. Оның мақсаты – шаруашылық субъектісінің қаржы жағдайы  туралы, оның өткен есепті кезеңдегі  қызметінің нәтижесі, сондай-ақ кәсіпорынның болашақтағы даму мүмкіндіктеріне  соңғы толық баға беру болып табылады. Осыған байланысты нақтылау дәрежесі аудиторының өзінің ықыласына байланысты.

 

 

3. Қаржылық талдау пәнінің мақсаты

 

Қаржылық талдаудың негізгі  мақсаты болып көп мөлшердегі емес ақпаратты параметрлерді алу.Талдаудың  мақсаты аналитикалық есептің бір-біріне байланыстылығын анықтауда талданады. Аналитикалық есеп бұл кәсіпорынның ұйымдастырушылық есебі мен ақпараттық техникалық және әдістемелік мүмкіншілігін  талдауын жүргізу үшін анализдеуді  нақтылау болып табылады.Кәсіпорынның қажеттілігіне байәланысты сұрақтарын шешу үшін олар өндіріс, қамту қаржылық, инвестициялау және жаңадан енгізулер  бойынша ақпараттың болуын бағалау  және талдау үшін нәтижесі болып табылады. Қаржылық талдау ол кәсіпорынның басқару  структурасының жоғары звеносы болып  табылады. Қаржылық анализ ол кәсіпорынның басқару жүйесінде экономикалық процестерінде өзіне икемдеу  тәсілі ретінде маңызды болып  табылады.

          Талдау объектісінің қаржылық  жағдайының жалпы бағасы.

Қол жеткен қалыптастыратын  жағдайын, жеткен мүмкіншіліктерін және факторларын анықтау.

Қаржы облысында басқару  шешімдерін қабылдауда дайындау және жалпылау.

Баланстық шаруашылық қызметтің  тиімділігін жоғарлату және қаржылық жағдайдың жақсарту резервтерің  мобилизациясы және анықталуы.

Қаржылық талдаудың нәтижесі ол кәсіпорынның және басқада экономикалық ақпаратпен қызығушыларының администраторлық ақпараттың өсуіне әсерін тигізеді.

Қаржылық талдау процесінде келесі қайнар көздерінен ақпарат алынады:

Өндірістің техникалық дайындығы  туралы ақпарат.

Нормативті ақпарат.

Жоспарлы ақпарат.

Экономикалық, яғни шаруашылық учет.

Есеп беру:

Жылдық қаржылық бухгалтерлік есеп беру, яғни жарияланатын.

Кварталдық (коммерциялық құпиясы  бар жарияланатын )

Таңдалатын статистикалық  және қаржылық есеп беру.

Кәсіпорын бір – бірімен  байланысатын параметрлерден тұрады. Партнерлерды негізгі және негізгі  емес.

Негізгі партнерлық топ —  ол кәсіпорынның шаруашылық қызметіне  өзінің салымдарын салған және өздерінің  қатысуымен қызығушылығына байланысты кәсіпкерлік қызметтің талдауы  кезінде өзінің компенсациясына  талап етілуіне қатысушылар, яғни негізгі  партнерлік топтар, олар кәсіпорнның  қаржы жағынан да олардың пайда  түсіру, табыстық жағынан да өз мүмкіндігінше  көмек беруіне ынталы болып келеді.

Негізгі емес партнерлік топтар:

• Жеке топтар
• Қарыз берушілер
• Әкімшілік басшылары
• Еңбек персонал етуші
• Еңбек затын және қаржысын қарыз етушілер
• Сатып алушылар (клиенттер)
• Статистикалық органы түріндегі қоғамдар
• Партнерлік топтың салық жарналары.
• Жеке капитал
• Қарыздық капитал
• Істі білу және басқаларды жүргізу
• Өзінің бөлінген еңбегі бойынша жұмысты атқару.
• Еңбек затын және құралдарын қамту.
• Өнімді алуы.
• Қызмет көрсетуі

Талап етушілерден компенсация  түрі:

Дивиденд, пайыз, окладтан жоғары пайда мөлшері мен еңбекақы төлеу, персоналға еңбекақы, премиялар, әлеуметтік жағынан көмек, келісім бағасы, сатып  алушылар арасындағы келісім бағасы, мерзімді толығыменалуды төлеу.

Қаржылық талдау кезінде  жүргізілетін мақсат:

Қаржылық нәтиже мен қаржылық тұрақтылық.

Өтімділік, кәсіпорынның өз қарызы бойынша толығымен қарызды  өтеуі.

Толық ақпараттың болуы.

Кәсіпорынның қаржылық нәтижесі.

Қаржылық жағдайы.

           Қаржылық талдау — шаруашылық  қызметтің толық және жалпы  талдауының бөлігі яғни, екеуі  бір- біріне байланысты бөлімнен  тұрады.

Қаржылық талдау.

Өндіріс басқарушылық талдау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Кәсіпорынның қаржылық қызметі  – бұл оның осы қызмет нәтижесінде  меншікті және тартылған капиталдың көлемі мен құрамына өзгеріс әкелетін қызметі болып табылады. Ол қаржы  ресурстарының жүйелі түрде түсуі  мен тиімді пайдаланылуына, есеп және несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдылығына, сондай-ақ кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге  бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің қар-жылық, өндірістік және коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік-сату көрсеткіштерімен анықталады. Кәсіпорынның өзі алатын төлемдерді және ақша қаражаттарын алуы оның өнімді сатуына, алдын ала қарастырылған  сұрыпталымды ұстап тұруына, өнім сапасының  қажетті деңгейге сәйкестігіне және оны бір қалыпты өндіруге және төлеуге байланысты болады.

 Жоғары сапалы өнімді  үздіксіз өндіру және өткізу  кәсіпорынның қаржылық ресурстарының  қалыптасуына оң әсерін тигізеді. Өндіріс процесінде өнім сапасының  төмендеуі және оны сатудың  қиындықтары кәсіпорын шотына  ақша қаражаттарының келіп түсуіне  кедергі жасайды, нәтижесінде  кәсіпорынның төлеу қабілеті  төмендейді. Кері байланыс та  бар, ол ақша қаражаттарының  болмауы материалдық ресурстардың  келіп түсуінің іркілісіне, демек  өндіріс процесінің тоқтауына  әкеліп соқтыруы мүмкін.

 Шығындар көлемі өндіріс  процесінің тиімділік деңгейімен  анықталады. Олардың тиімділігі  қаншалықты көп болса, кәсіпорын  өнімді өткізу көлемін сақтай  отырып ресурстарды, соның ішінде  қаржылық ресурстарды соншалықты  аз жұмсайды. Және керісінше, шикізат  пен материалдар шығындарының  нормасының өсуі, еңбек өнімділігі  деңгейінің төмендеуі, басқа да  ресурстардың мөлшерден тыс жұмсалуы  және өндірістік емес шығындар  қосымша қаржы қаражаттарының  қажеттілігіне себепші болады. Еңбек  және материалдық ресурстар шығыны  ең алдымен өнімнің өзіндік  құнында, содан соң табыста  талдап қорытылады.

 Соңғы айтылған көрсеткіштің  көлемі кәсіпорының өзіндік қаражаттарының  көлемін өзгерте отырып, оның  жалпы қаржылық жағдайында елеулі  көрініс табады.

 Кәсіпорынның қаржылық  қызметінің қалыпты болуы әсіресе  өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға  қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды  туғызады, оның төлеу қабілеттілігінің  кепілі болып табылатын өнім  өндірудің үздіксіздігін және  кәсіпорынның қаржылық жағдайының  тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі

 

 

1.  Дүйсенбаев Қ.Ш. “Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау.” Оқу  құралы.— Алматы : Экономика. 2003
2. Селезнева Н.Н. Ионова А.Ф. « Финансовый анализ » М: Юнити – Дана. 2006
3. Ковалев В.В. « Финансовый анализ : методы и процедуры » М: Финансы и Статистика. 2005
4. Ефимова О. « Анализ эфективности  управления  запасами » // Мир    финансов.
5. Сейдахметов Ж.И. « Финансовая устойчивоть предприятия »
6. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. « Методика финансового анализа для                             организаций » . М.: Инфра – М,  2007
7. Ковалев А.И. Привалов В.П. « Анализ финансового состогяния коммерческих предприятия ».- М ; Центр экономики  и маркеттинга. 2000
8. Балабанов И.Т. « Финансовый анализ и планирование хозяйствующего субъекта » Издание 2 – е, доп. М: Финансы и Статистика. 2008