Экономикалык талдау

Егер де қолданушылар тек  қана субъектінің қаржылық жағдайын, қызметін және оның өткен есепті мерзімдегі қаржылық есебінің өзгерісін сипаттайтын  ақпарттар мен емес сонымен қатар  барлық қажетті ақпараттармен жабдықталған болса, он олар, яғни қолданушылар ақша қаражатының айналдыру мүмкіндігін  одан да жақсы бағалайды. Бірақ коммерциялық құпияны қорғау туралы заң қолданушылар алатын қаржылық ақпаратқа шек қояды, дегенмен олардың ішінде кей біреулері (тергеу органдары, ревизорлар, аудиторлар) өкілділігі болған жағдайда қаржылық есепте көрсетілген ақпараттарға қосымша  ақпараттрды талап ете алады. Қоданушылардың көпшiлiгi қаржылық есепке қаржылық ақпараттың басты  көзi ретiнде  сенуi тиiс.

Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдауда негiзгi ақпарат көзi қызметiн  бухгалтерлiк баланс атқарады.

Баланс – есептi жылдың басындағы және соңындағы кәсiпорынның қаржылық жағдайын сипаттайды және маңызды  қызметтер атқарады. Бiрiншiден, баланс меншiк иелерiн шаруашылық субъектiсiнiң  мүлiктiк жағдайымен таныстырады. Осы  арқылы олар бұл субъектi ненi иеленедi, материалдық құралдардың сандық және сапалық қорлары қандай, кәсiпорын жақын арада үшiншi жақ алдындағы өз мiндеттемелерiн ақтай ала ма, соны бiлдiредi. Екiншiден, басшылар кәсiпорынның басқа ұқсас кәсiпорындар жүйесiндегi өз орны, таңдап алынған стратегиялық бағытының дұрыстығы туралы,ресурстарды пайдалану тиiмдiлiгiнiң салыстырмалы сипаты және кәсiпорынды басқару бойынша әр түрлi сұрақтарға шешеiмдер қабылдау туралы түсiнiк алады. Үшiншiден, баланстың мазмұны, оны iшкi қолданушылары сияқты сыртқы қолданушыларға да пайдалануға мүмкiндiк бередi.

Баланс – бұл белгілі  бір күнге еәсіпорынға тиісті барлық активтер мен оның борыштарын анықтайтын пассивтерінің тізімі. Бұл  берілген уақыт мерзіміндегі бизнестің  қаржы жағдайының бейнесі болып  табылады. Актив пен пассивтің  әр бабы ақшалай көрініске ие болады және де активтер сомасы әрқашан пассивтер  сомасына тең болуы тиіс.

Активтер – бұл ұйымға тиісті немесе ол пайдаланатын бағалы нәрсе.

Пассивтер – басқа біреуге  тиісті нәрсе. «Пассив» термині таза бухгалтерлік ұғым болып табылады және ол кәсіпорынның қарызы дегенді білдіреді.

Капитал – пассивтердің арнайы түрі.

Капитал алғашқы капитал  мен қызметте қалдырылған табысты  қоса алғандағы меншік иесінің бизнестегі үлесі болып табылады.

Актив дегеніміз – бұл  өткен жағдайлардың нәтижесінде  кәсіпорынмен бақыланатын және болашақта  кәсіпорынға экономикалық табыс  алумен байланысты кәсіпорын ресурстарының  шығынына әкеліп соқтырады.

Капитал – бұл пассивтерді  активтерден алып тастағандағы кәсіпорынның өзіндік қаражаты

Активтер – бұл құндық бағасы бар кәсіпорынның мүлкі, мүліктік, жеке мүліктік емес иелігі және құқығы болып табылады.

Міндеттеме – бұл тұлғаның  белгілі бір әрекеті басқа  бір тұлғаның пайдасына жасайтын міндеті – мүлікті беру, жұмыс  атқару. Ақша төлеу және басқалар немесе белгілі бір іс-әрекеттен бас  тарту, ал несие берушінің қарыз  адамнан өзінің міндетін орындауын  талап етуге құқығы бар.

Меншікті капитал –  бұл субъектінің өз міндеттемелерін  шегеріп тастағаннан кейін активтері.

Балнс бухгалтерлік есептің  «Бухгалтерлік баланс және қаржылық есеп берудегі негізгі анықтаулар»№2  стандартымен анықталады. Ол активтердің, меншікті капитал және міндеттемелердің мәні анықтайды, сондай – ақ қаржылық есеп беруде анықтауға жататын ақпараттарға деген талаптардан тұрады.

    Баланс активі  мен пассивін құру принциптері  бұрынғы қалпында қалып отыр, яғни активтер олардың өтімділік  деңгейіне байланысты, өтімділігі  төмен активтерден өтімділігі  жоғары активтерге қарай, пассивтер  принцип бойынша төлем мерзімінің  жеделдік деңгейіне байланысты  мерзімінің жеделдігі азынан  көбіне қарай.

Тікелей түрде қарастырылған  баланс 5 бөлімнен тұрады:

1. ұзақ мерзімді активтер
2. ағымдағы активтер
3. меншікті капитал
4. ұзақ мерзімді міндеттемелер
5. ағымдағы міндеттемелер

Баланс қаржылық есеп беруде үш элементті сипаттайды: активтер, меншікті капитал және міндеттемелер. Қалған екі элемент – табыс  және шығын – қаржышаруашылық  қызметі нәтижелері туралы есеп беруде көрсетіледі.

Сондай-ақ стандарт, негізгі  қызметтен алынған табыс пен  шығынды, төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан болатын  табыс пен зиянды, сондай-ақ есеп кезіндегі есептік бағаның, есеп саясатының өзгеруінен және қаржылық есептегі елеулі қателерді түзетуден  болатын әр түрлі табыс және шығындарды ашудың тәртібін анықтайды.

Бұл есептің жасалуы №3 бухгалтерлік  есеп стандартына  сәйкес келесідей түрде болады.

  Қаржы-шаруашылық қызметінің  нәтижесі туралы есеп.

Кәсіпорынның есепті кезеңіндегі  жұмсаған ақша қаражаттарын жабу үшін негізгі қызметтен алынатын қаражаттары  жеткілікті ме, соны көрсетеді. Ол сондай-ақ қолданушыларды кәсіпорынның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтерінің  белгілі бір бөлігіндегі есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп  түсуі мен шығыны туралы ақпараттар мен қамтамасыз ете отырып, оларға кәсіпорынның қаржы жағдайындағы өзгерістерін бақылауға мүмкіндік береді.

Ақша қаражаттары –  бұл кассадағы және банк шоттарындағы қолма-қол ақша.

Операциялық қызмет – субъектінің  табыс алу жөніндегі негізгі  қызметін, сондай-ақ оның инвестициялық  және қаржылық қызметіне қатысы жоқ, басқада бір қызметін түсінеміз.

Инвестициялық қызмет - бұл  ұзақ мерзімді активтерді сатып алу  және сату, өтелінетін несиелерді беру және алу.

Қаржылық қызмет – бұл  нәтижесінде меншікті капитал мен  қарыз қаражаттарының құрамы мен  мөлшері өзгеріске ұшырайтын  субъектінің қызметі болып табылады.