Биосфера туралы ілім және В.И. Вернадскийдің биосфера ноосфералық концепциясы

 Жасыл өсімдіктер  фотосинтезінің нәтижесінде органикалық   заттардың пайда болуынан кіші (биологиялык) айналым бастау  алады. Яғни, күннің сәулелі энергиясын  пайдалана отырып, көмір қышқыл газынан, судан және жай минерал қоспаларынан тіршілік иесін құрады. Өсімдіктер (продуценттер) еріген күйінде жерден күкірт, фосфор, мыс, мырыш және басқа да элементтерді алады. Шөп қоректі жануарлар (1-реттегі консументтер) осы элементтердің қосындысын өсімдік текті азықпен бойына сіңіреді. Ал, жыртқыштар (2-реттегі консументтер) шөп қоректі жануарлармен қоректенеді. Олардың азық құрамы күрделі болып келеді: ақуыз, май мен амин кышқылдары т.б. бар. Жануарлардың өлексесі мен қураған өсімдіктер, жәндіктер бактериялар (редуценттер) және микроорганизмдермен қайта  өңделіп, минералдар мен қарапайым органикалық қосындыларға айналып, өсімдік атаулының қорегіне айналады. Міне, осымен биологиялық айналымның жаңа бір орамы басталады.

Биосфера тұрақты режимде процестер мен оны құрайтын бөліктерін нәзік реттеп отыратын аса күрделі экожүйе. Зерттеу мәліметтеріне қарағанда соңғы 600 млн жыл ішінде жердегі негізгі айналымның сипаты айтарлықтай өзгерген жоқ. Тек геохимиялық процестердің жылдамдығы шамалы ғана өзгерді.

 Табиғаттың айналымына адамдардың  араласуы биосфера  жағдайының  қатты өзгеруіне әкеліп соқтырады.  Адам және оның өндірістік  қызметі дамуының нәтижесінде  ол ғаламшар  биосферасында болып  жатқан барлық өзгерістердің  негізгі геологиялық факторы болып отыр, - дегі есептейді В.И. Вернадский. Ғаламдық сипат алып отырған «Жалпы, адамзат қуатты геологиялық күш болады» - деп атақты ғалым, тұжырымдайды. Осыдан былай адамдардың бақылаусыз әрекеттерінің дамуы үлкен қатерді жасырып отыр, - дейді ол. Сондықтан, биосфера біртіндеп ноосфераға немесе парасаттың сферасына (саласына) айналуы керек, - деп түйіндейді ғалым (гректің nооs - парасат, sрһаrіа - шар).

Ноосфера тұжырымдамасының негізін  салушы үш ғалымды атауга болады - француз  математигі, антропологы және палеонтологы Э. Леруа (1870-1954) және орыс ғалымы В.И. Вернадский, француз  геологы, палеонтологы және философы П. Тейяра де Шарден (1881-1955). Олардың жаратылыс тарихын  үйлесімді түрде жалғастырушы адамзат тарихының дамуы бойынша бағалаудағы пікірлері бірдей.

Айтарлықтай ноосфера идеясының заңдылық кезеңінің қоғам тарихында емес, тұтас биосферада толықтай дамуына  үлес қосып, енгізген В.И. Вернадский болды. Сондықтан да оның ноосфера туралы ілімдері оның атымен қауымдастырылады. «Ноосфера» ұғымында ғалым биосфера дамуының жогары формасын қоғам мен табиғаттың қатар өмір суруінің үйлесімді процесі мен дамуын анықтауды түсінеді. Ғалымның ноосфера туралы ілімі адамзат пен табиғи ортаның бірлсскен эволюциялық принципін бекітіп, қоғам мен табиғаттың тепе-теңдігін қамтамасыз ету жолдарының тәжірибесін іздеп табуға бағьгттайды.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Экология және табиғатты тиімді  пайдалану.

 Ә. Бейсенова, А. Самақова, Т. Есболов, Ж. Шілдебаев.

2. Экология негіздері.

 Ғ. Сағымбаев.

3. Экология.

 Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозматаева.

4. Экология.

 Ә. С. Бейсенова, Ж. Б.  Шілдебаев, Г. З. Сауытбаева.