Қазақстан Республикасының әлемдік саясаттағы орны

Мазмұны

 

Кіріспе ....................................................................................................................2

1. Әлемдік саясат және халық аралық қатынастар туралы жалпы      түсінігі.................................................................................................................4
1. Әлемдік саясат..............................................................................................4
2. Халықаралық қатынастар............................................................................5
2. Қазіргі әлемдік саясат және жаһандық мәселелер..............................7
1. Қазіргі әлемдік саясат...................................................................................7
2. Әлемдік саясаттың мақсаты.........................................................................8
3. Жаһандық мәселелер....................................................................................9
4. Жаһандық мәселелерді шешу......................................................................9
3. Қазақстан Республикасының әлемдік саясаттағы орны..................13
1. Қазақстанның сыртқы саясаты...................................................................13
2. Халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық.............................................14

 Қорытынды.........................................................................................................17

Пайдаланған әдебиеттер ...................................................................................20              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

Әлемдік, немесе халықаралық  саясат – халықаралық қатынастардың  негізгі субъектілерінің бірлескен  саяси қызметі болып табылады. Әлемдік саясат мәні мен мазмұны  БҰҰ, ЕО, ЕЫҚҰ, АМҰ (американ мемлекеттерінің  ұйымы), АМҰ (африкандық мемлекеттер  ұйымы) Социалистік интернационал, Гринпис т. с. с. ұйымдардың қызметтерімен  анықталады. Сонымен қатар әлемдік  қауымдастық бірігіп жасаған  заңды органдар мен ұйымдардың қызметтері арқылы әлемдік саясат іске асады. Әлем мемлекеттерінің өзара қарым-қатынастар жасаудың принциптері мен жолдарын анықтайтын әлемдік саясат халықаралық  қатынастарды реттеудегі шешуші фактор болып табылады.

 Әлемдік саясат әлем  халықтарының гуманитарлық, ізгілікті  ойлауының ортақ жетістігі болып  табылады. Техногендік, экологиялық  мазмұндағы әлемдік қауіптер  ХХ ғасырдың екінші жартысында  ғана маңызды болды. Ал, одан  бұрын ХІХ ғасырдың аяқ кезі  мен ХХІ ғасырдың басында негізгі  жаһандық қауіп әлемдік соғыстар  қаупі болатын. Мемлекеттер өзара  қайшылықтарын түрлі соғыстармен  шешіп келді. Әлем тарихында  мыңдаған соғыстар белгілі. Соның  ең ауыры 1914-1918 жылдардағы бірінші,  және 1939-1945 жылдардағы екінші дүниежүзілік  соғыстар болатын. Екі дүниежүзілік  соғыста ғана 100 миллионан астам  адам қырылған болатын. Сондықтан  әлем халықтары мемлекеттер арасында  бейбітшілікті сақтау қажеттілігін  алдымен сезінді. Әлемдік саясат  соғыс және бейбітшілік мәселесін  әлем мемлекеттерінің ортақтасып  шешуімен басталады деп есептеуге  болады.

 Әлемдегі бейбітшілікті  сақтау үшін дамыған мемлекеттер  адамды және оның құқықтарын  қорғауды міндет деп таниды. Осы  негізінде әлем мемлекеттерінің  озық елдері өздерінде құқықтық  мемлекет және қоғамдық өмірді  демократияландыру үдерісін бастады.  Адам мәселесі өркениетті мемлекеттерді  бір ортаға жинақтайтын, өзара  консенсусқа, түсіністікке жетелейтін  фундаменталды, өзекті мәселеге  айналды. Өркениетті мемлекеттердің  ықпалымен әлем халықтары адам  құқықтарын қорғайтын саяси билік  жүйелерін қалыптастыра бастады.  Әлемдік ортақ мәселелерді шешу  ғасырларға созылған әлемдік  ізгілікті, әділетті тәртіптер  орнатуға деген әлем халықтарының  құлшынысының негізінде қалыптасады.  Ал, әр елдегі адам мәселесін  шешу және оның құқықтарын  қорғау үшін жаһандық мәселелерді  шешу және жаһандық қауіптермен  күресу қажет болды.

 Әлем халықтары мен мемлекеттерінің демократиялық құндылықтар негізінде топтасуына XVIII ғасырдың соңында болған Ұлы Француз революциясының 1789 жылғы «Адам және азамат құқықтарының Декларациясы», БҰҰ 1948 жылы қабылдаған «Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы», 1966 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған «Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт», 1975 жылы Хельсинкиде қабылдаған «Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық Кеңесінің Қортынды актісі» т. б. құжаттар көмектесті. Қазақстанның әлемдік мәселелерге үлесін ЕҚЫҰ-ның VII Астана саммитінде қабылдаған Декларациясынан байқаймыз.

 Аталмыш құжаттарды  әлем халықтары мен мемлекеттерінің  адамзатты сақтау үшін бейбітшілік  пен соғыс мәселесін шешу жолындағы  тәжрибесі синтезделді. Адам құқықтарын  қорғау, демократия мен бейбітшілік  үшін күрес ғаламдық саясат  принциптерін айқындап берді.  Адамзаттық тағдыр ортақтастығы  мәселесі барлық халықтар мойындайтын  бірінші басымдылыққа айналды.  Әлем мемлекеттері ортақ азаматтық  мәселелерді бірлескен күшпен  шешпейінше тұрақты даму болмайтындығын  түсінетін дәрежеге жетті. ХХІ  ғасырда жаһандық мәселелердің  күрделене түсуі әлем мемлекеттерінің  әлемдік саясатпен айналысуға  деген зәрулігін тіптен күшейтіп  жіберді.

 Әлемдік саясат халықаралық  экономикалық, саяси, мәдени-ақпараттық, технологиялық байланыстардың жаңа  деңгейге трансформациялануының  нәтижесінен туды. Жаһандық мәселелер  ұлттық мемлекеттік шекара көлемінде  мүлдем шешілмейді. Көптеген күрделі  мәселелер барлық мемлекеттерге  ортақ жаһандық жүйеге айналып,  жалпы әлемдік сипат алуда.  Әлемдік мәселелерді шешу үшін  әлемдік саясат мемлекеттердің  шаруашылықтарының даму динамикасына, интеграциялық үдерістерді нығайтуға  ықпал етуге тырысады. Осы арқылы әлемдік шаруашылық пен әлемдік нарықта мемлекеттердің өзара тәуелді байланысы күшейді. Бұл жағдай саяси қатынастардың бейбітшілік жолымен дамуына экономикалық тірек болады.

 

 

 

 

Әлемдік саясат және халық аралық қатынастар туралы жалпы түсінігі

Әлемдік саясат – деп мемлекеттердің  және басқа халқаралық субьектілердің  әлемдік сахнасындағы  іс-әрекетінің жиынтығын айтады. Ол әлемдік қауымдастықтың  өміріне қатысты шешімдерді шығару, қабылдау және оларды жүзеге асыруды, мемлекеттердің түбегейлі мүдделеріне сәйкес ұстанымдар мен мақсаттарды қамтиды.

Әлемдік саясат (ғылыми зерттеулер саласы ретінде) - [ағылш. world politics] - XX ғасырдың соңғы ширегінде АҚШ-та пайда болған, ғылыми және білімдік пән; 350 жылдан астам үстемдік еткен Вестфальдық жүйенің орнына келген, жаһандану жағдайында қалып- тасқан әлемнің жаңа саяси жүйесін зерттейді. - Вестфаль жүйесі Еуропадағы отыз жылдық соғыс аяқталып, 1648 ж. Вестфаль бейбіт келісіміне қол қойылғаннан кейін құрылды. Ұлттық егемендік принципін негізгілердің бірі ретінде мойындап, Вестфаль бейбіт келісімі жаңа саяси қатынастарға жол ашты. Ол бойын- ша мемлекеттік егемендік ұғымы орнығып, кез келген мемлекет өз аумағында толық билікке жетті және сыртқы саясатын дербес анықтайтын болды. Бұл құқық басқа мемлекеттермен де мойындалады. Өзіне тән басқару тетіктері мен аппараты, саяси және құқықтық нормалары бар ішкі және мемлекетаралық қатынастар жүйесі қалыптаса бастады. Осы уақыттан бастап мемлекет әлемдік саяси жүйені құрайтын "молекула" күйіне түсті. Классикалық Вестфаль жүйесінде халықаралық қарым- қатынас мүшелері - қандай да бір міндеттерді шешуде коалицияға біріккен немесе өз беттерінше әрекет еткен тек мемлекет болды. Саяси қатынастарды талдаумен айналысатын ғылымдар да пайда болды: мемлекетті талдау деңгейінде - саясаттану; мемлекеттердің қарым-қатынасы деңгейінде - халықаралық қатынастар.

 

 

 

 

 

Халықаралық қатынастар.

Халықаралық қатынастар-деп халықтар, мемлекеттер, мемлекеттік жүйелер арасындағы дүние жүзілік  деңгейде жүргізілетін деңгейде  жүргізілген саяси, экономикалық, саяси күштер мен ұйымдардың өзере қатынастарының жиынтығын айтады.

Халықаралық қатынас -XX ғacыр соңғы он жылдығында халықаралық  қатынастардағы жағдай түбегейлі өзгерді. 1980-ші жылдардың соңына дейін олардың  басты сипатына әлемдік қауымдастықтың екі қарама-қарсы одаққа жіктелуі тән болды. Халықаралық қатынастар эволюциясы екі өзара байланысты процесcтердің елеулі әсеріне ұшырады — капиталистік сипаттағы әлеуметтік қатынастарға негізделген әлемдік нарықтың бірлігін қалпына келтіру және жаһандану проңесінің қарқынды дамуы. Нәтижесінде елдер мен халықтардың өзара тәуелділігі артуда, шешімін табу үшін халықаралық әріптестікті дамытуды талап ететін жалпы әлемдік, ғаламдық сипаттағы мәселелердің көбеюі орын алып отыр. Қазіргі халықаралық қатынастардың экономикалық негізі — әлемнің метериалдық базасындағы елеулі өзгерістердің негізінде қалыптасушы жаңа әлемдік еңбек бөлінісі. Жаһандану нәтижесінде өнеркәсібі дамыған елдер өздерінің экономикалық орталық үстанымын нығайтуда, ал дамушы елдер одан тәуелді шет аймақ күйіне түсуде. Өнеркәсібі қарқынды дамыған елдер арасында АҚШ басым орын алуда, алайда Еуропалық Одақ онымен иық теңестіріп, кей жағдайларда одан басым түсіп отыр. Жапония бүрынғыдай үшінші келеді. 20-25 жылдан кейін Қытай әлемдік экономиканың бас алпауытына айналуы мүмкін. Үндістан да одан қалыспауда. Осы кезде аймақтандырудың қарқынды проңесі жүріп жатыр — Еуропада (Еуропалық Одақ), Азияда (АСЕАН және өзге де тар шеңбердегі қүрылымдар), Африкада (Африкалық одақ), Солтүстік Америкада (НАФТА), Латын Америкасында (МЕРКОСУР, Анд тобы). Бүл аймақтық үйымдар өз кезегінде халықаралық қатынастар сахнасының белсенді әрі ықпалды ойыншы- ларына айналуда. Қалыптасып келе жатқан әлемдік азаматтық қоғамның үстанымдарын білдіретін үкіметтік емес үйымдар Халықаралық қатынастар саласында елеулі ықпалды рөл атқаруда.

 

Халықаралық қатынастардың  саяси философиясы — мемлекеттердің сыртқы саясатының, әлемдік саясаттың  және халықаралық қатынастардың, қақтығыстардың, соғыс пен бейбітшілік мәселелерінің  философиялық қырларын; халықаралық  қатынастардың өзара әрекеттесуінің этикалық қырларын; сондай-ақ халықаралық-саяси  проңестердің эпистемологиялық және философиялық негіздерін зерттейтін саяси философияның бөлімі. 1970-ж соңында халықаралық қатынастарды зерттеудің орталыгы нормативті мәселелер аясына, яғни, халықаралық сахнадағы этика мен мораль мәселелеріне ойысты. Халықаралық қатынастар философиясы мәселесін зерттеудегі басты бағыт қырғи-қабақ соғыс түсында ядролық тойтарыс мәселесін философиялық үғыну болды. Саяси философтар көбіне «табиғи қүқықтың» қазіргі үрдісін (кейде оны мемлекеттер моралі деп атайды) ұсынады.

 

Саяси теорияда халықаралық  қатынастарды зерттеуде Гарвард  мектебінің қосқан үлесі зор. Саяси-философиялық зерттеулер мынадай негізгі үш мәселенің айналасына шоғырланды:

• халықаралық қатынастардағы үлттық мүдде және билік рөлі;
• әлемдік саясаттың этикақлық қырлары;
• жаһандану мәселелері — мәдениаралық ықпалдасу аясында.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазіргі әлемдік  саясат және жаһандық мәселелер.

Қазіргі әлемдік  саясат.

Әлемдік тәртіптер мен  қатынастар үнемі өзгерісте. Әрбір мемлекет осы жүйеден өз орнын алуға тырысады. Адамзаттың жалпы дамуы барлық мемлекеттер еріксіз есептесетін ортақ заңдылықтарды және даму тенденцияларын тудырады. Әлемдік тәртіптерге жаһандық экологиялық өзгерістер, соғыстар қаупі, ядролық қауіпсіздік, азық-түлік тапшылығы, әлемдік ортақ ақпараттану, түрлі індет аурулары, индустриалдық-техникалық ортақтану, техногендік апаттар, халықаралық терроризм, наркотрафик, халықаралық заңсыз қару сату, халықаралық қылмыскерлік, адамдарды құлдыққа сату, діни экстримизм т. б. әлемдік қауіптер мен қайшылықтар үздіксіз өз ықпалдарын тигізіп отырды.Ашық, ақпараттық, технологиялық қоғамдар құру жағдайында аталған қауіптер әрбір халыққа, әрбір мемлекетке және олардың азаматтарына өздерінің әсерін тікелей немесе жанама түрде тигізеді. Әлемдік қауіптердің шиеленісуі әлемдік экономикалық, қаржылық дағдарыстарға себеп болуда. Жаһандық дағдарыстардан әрбір мемлекет зардап шегеді. Сондықтан әрбір мемлекет әлемдік дамудың ортақ мәселелерін шешуге мүдделі. Бірақта, қандай қуатты болмасын жеке бір мемлекет әлемдік мәселелерді шешуге қауқарсыз. Жаһандық қауіптер мен қайшылықтарға қарсы барлық мемлекеттердің бірлескен әрекеттері мен ортақ шаралары қажет. Әлемдік саясат мәні осындай зәруліктен туындайды. Әлемдік саясат-халықаралық қатынастар субъектілерінің, саяси акторлардың әлемдік мәселелерді, қауіптерді және қайшылықтарды бірлесіп шешуін ұйымдастырудың жолдары, бағыттары және әдістері болып табылады. Әлемдік саясат жаһандық мазмұндағы саясат. Себебі ол барлық халықтар мен мемлекеттерге ортақ саяси шындыққа тікелей қатысты.

 Әлемдік саясат көпқабатты  және көпжақты құбылыс. Себебі  оның қызметі жаһандық өзгерістердің  және жаңа құбылыстардың тууына  байланысты. Мысалы, ғаламшардың жаһандық  жылынуы әлем халықтарына түрлі  табиғи апаттар әкелуде. Сондықтан  өндірістің зиянды қалдықтарын  азайтуға әрбір мемлекет мүдделі  деп есептеледі. Алайда көпшілік  мемлекетер өздерінің, капитал  мүдделеріне әлі де болса басымдылық  беруде. Өндіріс дамуда, зиянды қалдықтар  өсе түсуде. Ал, әлемдік саясат  адамзатты сақтау үшін әр ел  өзінің эгоистік, ұлттық мүдделеріне  тиым салу қажеттілігін талап  етуде.

 

 

Әлемдік саясаттың  мақсаты.

  Әлемдік саясат мақсаты мемлекеттерді ғаламшарлық ортақ мәселелерді ұжымдық шешуге ұйымдастыру, олардың арасында бейбітшілік пен татулықты сақтау. Басым державалардың және трансұлттық компаниялардың ғаламдық мәселелерді шешуге бағытталған іс-әрекеттерін ортақ арнаға бұру. Әлемдік саясаттың түпкілікті, көкейтесті міндеті-адамзаттың өмір сүруіне жағдай жасау арқылы, оның тіршілігін қамтамасыз ету. Қазіргі кезеңде әлемдік басым державалардың саяси элиталары әлемдік саясат міндеттерін шешпейінше ешбір мемлекетте келешек болмайтындығын түсінуде.

 Демек саясат мәнін  ұғыну үшін халықаралық саясат  бағыттарын, оның қалыптасуы мен  дамуының заңдылықтарын білу  маңызды. Сондықтан саясаттану  пәні студенттердің әлемдік саясат  туралы кең көлемде түсінігін  қалыптастыру зәрулік деп біледі. Себебі, халықтар мен мемлекеттердің  тарихи тағдырлары бір-біріне  байланысты және тәуелді. Олардың  өзара қатынастары мемлекетаралық  деңгейде, халықаралық ұйымдар арқылы, трансұлттық корпорациялар, халықаралық  үкіметтік емес ұйымдар т.б.  әлемдік саяси процесс субъектілері  арқылы өтеді. Әлемдік саясат  акторлары қызметтері адамзаттың  сақталуы мен өмір сүруін қамтамасыз  етуді көздейді.

Әсіресе ядролық және жаппай қыру қаруларының басқа түрлерін қолдануға, сынауға тиым салу, оларды таратпау, сатпау мәселесін әлем мемлекеттері бірлесіп шешу қажеттілігін түсініп, ортақ шаралар жасай бастады. Әлемдік саясат соғыс қаупіне қарсы халықтардың және мемлекеттердің бірлесіп күресуі қажеттілігін сезінуден басталады десек қателеспейміз. ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап әлемдік жақындасу, бірлесу, ортақтасу, мүдделердің тәуелділігі сияқты үдерістердің күшеюі тереңдей берді. Ортақ экономикалық, сауда, транспорт пен коммуникация ғылым мен ақпарат байланыстары халықтар мен мемлекеттерді өзара тәуелді ете түсті. Өзара келісіп, ортақ мәселелерді бірлесіп шешу міндеттері зәрулікке айналды. Әлемдік жаһандану үдерісі тек объетивті ғана емес, түрлі субъективті факторлар ықпалымен жылдамдай берді. Әлемдік деңгейдегі ортақ мәселелер жүйесінің қалыптасуы ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында нақты нәтижелерін беріп жаһандық жаңа тәртіптер қалыптасты. Адамзат өркениетті бір сапалық деңгейден, екінші мүлдем жаңа сапалық деңгейге ауысты. Жаһандану үдерісі ХХІ ғасырдың бастапқы кезеңінде бұрынғыдан да әлеуетті бола түсті. Жер шары халқының саны 2010 жылғы 6,8 миллиард болса 2025 жылы 11 млрд. адамға өсуі болжануда. Өкініштісі халық өсуі тіршілік ортаның ластануымен қатарласа жүруде. Адамзаттың осылайша өсуі міндетті түрде экологиялық апатқа әкеледі деп есептейді сарапшылар.