Адам экологиясы

-қоршаған  ортаны қорғау және табиғатты  ұтымды пайдалану жөніндегі жобалардың  конкурсын Қазақстан Республикасының  мемлекеттік сатып алу туралы  заңнамасына сәйкес республикалық  және жергілікті бюджеттердің  қаражаты есебінен мүмкіндігінше  одан әрі қаржыландыра отырып  ұйымдастыру;

-табиғатты  пайдаланушының қоршаған ортаны  қорғау жөніндегі іс-шараларды  қаржыландыруға және ықтимал  экологиялық залалға  өтемақы төлеуге жауапты болатындығын немесе жүзеге асырылатын қызметтен бас тартуға тиіс екендігін білдіретін “ластаушы төлейді” қағидатын іске асыру;

-келешекте  экологиялық стандарттарды бұзғаны  үшін әкімшілік жауапкершілікті  бір мезгілде күшейте отырып, қоршаған ортаға берілетін эмиссия  үшін ақы төлеуден бас тартумен  қоршаған ортаға шығатын эмиссия  үшін және Қазақстан Республикасының  табиғатты қорғау заңнамасын  бұзғаны үшін әкімшілік айыппұлдар  төлеудің ынталандырушы сипатын  арттыру;

-қоршаған  ортаға келетін залалды экологиялық  сақтандыру, сондай-ақ таратылу сатысында  өз қаражатынан қоршаған ортаны  қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды  қаржыландыру үшін кәсіпорындар  жанынан қорлар ұйымдастыру;

-экономикалық  көрсеткіштерге табиғи нысандардың  орта құру функциясын ескере  отырып олардың толық құнын, сондай-ақ  табиғатты қорғау (экологиялық) жұмыстарының (қызметтерінің) құнын қосу;

-қоршаған  орта эмиссияларына квоталармен  сауда жасау жүйесін енгізу;

-табиғатты  қорғаудың нарықтық, оның ішінде  өнеркәсіп тауарларын қайта пайдалану  және қайталама өңдеуді ынталандыратын  тетіктерін енгізу;

-халықаралық  конвенциялар және келісімдерде  көзделген, қоршаған ортаны қорғау  саласындағы халықаралық қаржы-экономикалық  тетіктерді қолдану жолымен пайдаланылатын  болады.

Қоршаған ортаны қорғауды ғылыми қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғауды ғылыми қамтамасыз ету елдің орнықты даму жолдарын белгілеу жөніндегі  мемлекет қызметінің тиімділігін  арттырудағы маңызды элементтердің бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау саласындағы ғылым мынадай негізгі бағыттарда дамуға тиіс:

-орнықты  даму теориясын жасау және  осы салада ғылыми зерттеулер  жүргізу;

-қоршаған  ортаны қорғауды басқарудың ғылыми  негіздерін әзірлеу;

-қоршаған  ортаның жай-күйі индикаторлары  жүйелерін қалыптастыру;

-экологиялық  аудандастыру;

-жергілікті  жерлердегі экологиялық проблемаларды  шешу жолдарын әзірлеу;

-ресурс  үнемдеуші, қалдығы аз, экологиялық  тиімді жаңа технологияларды  жасау;

-жаңартылатын  биологиялық ресурстардың (орман, су, аңшылық-кәсіпшілік, дәрілік және  басқалары)   орнықты өсіп-өнуін қамтамасыз етіп пайдаланудың ғылыми қағидаттарын және технологияларын әзірлеу;

-биологиялық  әралуандықты сақтаудың тиімді  әдістерін әзірлеу;

-тірі  организмдердің бөтен текті және  генетикалық өзгерген түрлерінің  таралуын талдау және осы процестерді  бақылау мен келеңсіз салдарын  азайтудың  тиісті әдістерін әзірлеу;

-экологиялық-экономикалық  бағалаудың әдіснамасы мен әдістерін  әзірлеу, оның ішінде табиғи объектілердің  орта құру функциясын ескере  отырып құнын анықтау;

-ластанудың  алдын алу және жою, қоршаған  ортаны оңалту және қауіпті  қалдықтарды кәдеге жарату құралдары  мен әдістерін әзірлеу;

-адам  аурулары мен қоршаған орта  сапасының өзгерістері арасындағы  байланысты зерделеу;

-экологиялық  мониторингтің қазіргі заманғы  әдістерін, сондай-ақ табиғатты пайдалану және қоршаған ортаны қорғау саласында мемлекеттік басқару мақсатында ақпараттық технологияларды әзірлеу және дамыту.

Тұрғындардың денсаулығы олар тұратын аумақтың экологиялық жағдайының интегралды көрсеткiшi болып табылады.

Соңғы он жыл бойы Солтүстiк Қазақстан облысында онкоауру патологиясынан ауру мен өлiм-жiтiмнiң жоғары деңгейi байқалуда.

Қазiргi кезде, «Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау» бағдарламасы шеңберiнде М.Қозыбаев атындағы Солтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк университетiмен тұрғындардың жоғары ауруы себебiн анықтау үшiн, с.i. тұрақты өсу үрдiсi бар онкопаталогиялық, (республикалық және Шығыс Қазақстан облысының көрсеткiштерiмен салыстырғанда) Солтүстiк Қазақстан облысы тұрғындарының денсаулығын және аумағын зерттеу жүргiзiлуде.

Анализ СҚО науқастық сан бойынша дем алу органдарының ауруы алда келетiнiн көрсетедi: 100 мың тұрғынға 16 181 жағдай. Оның себептерi әр түрлi болуы мүмкiн. Тұрғындардың дем алу органдары ауруының жоғары деңгейiнiң негiзгi факторы атмосфералық ауаның сапасы болуы мүмкiн. (9 сур.)

9 Сурет. 2006 жылда СҚО тұрғындарының аурулар классы бойынша аурулары (100 мың тұрғынға алғашқы тiркелген аурулар саны

Аурулар классы атауының қысқартылуы 21 кестеде: ИП — инфекциялық және паразитарлық, ЖП — жаңадан пайда болулар, ЭЖ — эндокриндiк жүйенiң, ҚҚ — қан мен қан құйылыс органдары, НС — нерв және сезу органдары, ҚЖ- қанайналым жүйесi, ДО — дем алу органдары, АО — ас қорыту органдары, НЖ — несеп-жыныстық жүйе, ТТ — терi мен терi асты клетчаткалары, СБ — сүйек-бұлшық еттiк жүйе, ТА — туа бiткен аномалиялар, ЖУ — жарақаттар мен уланулар.

Экологиялық ауруларға сонымен қатар қатерлi жаңадан пайда болулар жатады. Жаңадан пайда болулардың басым формалары өкпе, асқазан, терi, сүт бездерi рагы.

Өлiм-жiтiм себебiнiң бiрiншi орнында қан айналым жүйесiнiң аурулары, бiздiң облыс осы көрсеткiш бойынша елiмiзде бiрiншi төрттiкте, көрсеткiш 100 мың тұрғынға 2006 жылы 703,3 құрады, республикалық — 533,1. Екiншi орында — онкоауруларынан өлiм-жiтiм (153,0), үшiншi орында — жарақаттар мен уланулар салдарынан (180,2), төртiншi орында — басқа да себептерден, бесiншi орында — дем алу органдары ауруларынан, бiздiң облысымызда елде ең жоғарғы орында тұр 2006 жылы — 100 мың тұрғынға 99,2 республикалық деңгейде, 53,9 тең.

 

 

 

 

 

                                                                 Қорытынды.

Қоршаған ортаны ластау – адамның шаруашылық қызметінің нәтижесінде — қатты, сұйық және газ тәріздес қалдықтарды табиғи ортаға: атмосфераға, гидросфераға, топыраққа шығару; қоршаған ортада қажет емес физикалық факторлардың: шудың, жылудың, сәуле шығаратын радиацияның, ультрадыбысты толқындардың, вибрациялардың және т.б. пайда болуы нәтижесінде қоршаған ортаның физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруі. Қоршаған ортаның ластануы санитарлық-гигиеналық нормативтердің асып түсу деңгейімен сипатталады.

Елдегі экологиялық жағдаяттың нашарлауы да алаңдаушылық туғызады. Экологиялық мәселелер адамзат үшін маңыздылығымен-ақ елеусіз алдыңғы шепке шықты.Адамдарда кездесетін кейбір патологиялық аурулардың таралуына, экологиялық факторлар тобының әсеріне бақылау жүргізгенде бірқатар мәселелер нақтыланған. Мысалы, жүйке, қан айналыс жүйесінің, асқорыту мүшелерінің патологиясына ішетін су сапасының төмендігі, атмосфераның ауыр металдар мен мұнай өнімдері буымен ластануы едәуір әсер ететіні анықталды. Қатерлі ісік ауруларының 75-80%-ы химиялық заттардың (асбест, полициклді көмірсулар, ауыр металдар) әсерінен пайда болады. Аяқ-қолдарының дамуы тежелген, мүшелері жетілмеген сәбилердің туылуы, өлі туу мен төтеннен іш тастаудың жиілігі ластанған ауадағы кейбір заттар мен дәрілік препараттарға да байланысты. Олай болса, халықтың денсаулығына экологиялық қауіп-қатерді азайту үшін қоршаған ортаны тазарту бағытындағы нақты істерге шындап кірісу қажет.

Қазақстан Республикасында табиғи жүйелердің өздігінен реттелу қабілетін және   антропогендік қызмет салдарының орнын толтыруды қолдау үшін жеткілікті, ландшафттық және биологиялық әралуандықты сақтау және қалпына келтіру жөніндегі ғылыми негізді шаралар жүзеге асырылатын болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                Пайдаланған әдебиеттер:

1. Экология және табиғатты тиімді пайдалану.  
Ә. Бейсенова, А. Самақова, Т. Есболов, Ж. Шілдебаев.  
2. Экология негіздері.  
Ғ. Сағымбаев.  
3. Экология.  
Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозматаева.  
4. Денсаулық журналы.  
5. Экология.  
Ә. С. Бейсенова, Ж. Б. Шілдебаев, Г. З. Сауытбаева.