Банктік карточкалар

Осы ретте қолма-қол  ақша беру нүктелерi арқылы қолма-қол  ақша беру жургiзiледi және ресiмделедi. Бұл кезде слипте (электронды терминал тубiртегi) жоғарыда аталган деректемелерден  баска, кассир қолы мен егер бар болса  эквайрерге операция жургiзгенi үшiн төлем сомасы енгiзiлуi тиiс.

Банкомат арқылы ақша беру кезiнде барлық операция автоматты  режiмде жүргiзiледi. Ұстаушы банкомат клавиатурасында өзiнiң ДСН-iн (дербес сейкестендiру номiрiн) эмитент белгiлеген  құпия сэйкестендiру коды н тередi. ДСН электронды терминалды колданып өткiзiлетiн операцияларда да колданылады. Егер ДСН дұрыс терiлсе, ұстаушы белгiлi бiр сома колемiн алуға мүмкiндiгi бар. Банкомат авторландыру рэсiмiн жузеге асыру ушiн эквайрердiц урдiстiк орталыгымен байланысады. Авторландырулық сұрауга жағымды жауап алынған жагдайда банкомат ұстаушыға қолма-қол ақша және келесi деректемелерден тұратын түбiртектi ұсынады:

банкомат сәйкестендіргіштері;

операция өткізу күні;

операция валютасы;

опрация эмитентiнiң  втодьтруын белгiлейтiгi код;

банктiк карточка деректемелерi.

Банкоматтар - пластикалық карточкалармен операция жургiзу кезiнде қолма -қол акшаларлы инкассолайтын және беретiн банктiк автоматтар.

Банкоматтар келесі негiзгi операцияларды  жүзеге асырады:

1) шотындағы  қалдыктар туралы клиенттердi хабардар ету;

2) қолма-қол  ақша беру.

Осындай ретпен банкомат карточка ұстаушысына шоттың ағымды жагдайы туралы (соның шiнде  қағаздағы шоттан жазбаны) ақпарат  алуға мүмкiндк бередi, сондай-ақ бiр шоттан екiншi шотқа қаржы аудару операциясын жүргiзедi.

Банкоматқа  операция жүргiзу үшiн кiру төлем  карточкаларын және банк клиенттерiнiң  дербес сэйкестендiргiш нөмiрiн пайдаланып жүргiзiледi. Банкоматты баскаруды және оның жагдайын бакылауды қамтамасыз ету үшiн дербес ЭЕМ жабдықталған. Банкомат акша қоймасы болғандыктан бақылау айрьқша маңызды. Бүгiнгi күнi көптеген үлгiлерi оn-linе режiмiнде магниттi жолагы бар карточкалармен жұмыс iстеуге, есептеуге, сонымен бiрге смарт-картгармен оff-linе режiмiнде жұмыс iстеуге қабiлеттi құрылғылар да пайда болган. Банкоматтар ғимарат iшiнде, сондай-ак кошеде де орналастырылып, тәулiк бойы жұмыс iстейдi.

Әр банкомат үшiн оньң сақтық деңгейiне және уздiксіз жұмыспен қамту қажеттiлiгiне байланысты, бiр кезекте оныц сейфінде жинақталатын және сакталатын қолма-қол ақша лимитi белгiленедi.

Банкоматпен жүргiзiлетiн  операциялар есебi үшiн, банкоматтағы операциялар есебiнiң кiтабы жүргізіледі.

Ақшаны кассаға  салу және кассетадан алу касса бөлмесiнде  жузеге асырылады. Тексергеннсн кейiн  кассир ақшаны кассетаға салады, кiлтпен жабады және пломб қояды.

Кассетаға банк аты, банкомат номiрiн, салынған ақша купюрасы, номиналы, сомасы, күнi және қолдары, кассирдiң  жеке таңбасы басылады. Кассетаны  толтырган соң касса меңгерушiсi инкассаторға инкассаторлык бағыт  парагын жазады. Инкассатор бағыт парағын және кассетаны алады, кассетаның бүтіндігін, құлақша қағазды және ондағы деректемелердi тексередi. Кассетамен бiргс инкассаторга банкоматтарды толтыру және босату опсрациялары есебiнiң кiтабына қолхат қалдыра отырып банкомат сейфiнiң және оны баскару модулiнiң кiлтi, сондай-ақ кiру карточкасы берiледi. Кассетаны жеткiзген соң инкассатор кіру карточкасын пайдаланып, бағыт парагында белгiленген кассетаны ішiндегi ақша қалдыгымен алады, орнына жаңа кассетаны қойып, бағыт парағыдағы деректер бойынша банкоматты баскару модулiнс қойылган кассетадағы купюра саны мен номинал туралы ақпаратты енгiзедi. Алынған кассеталарды, кiлттердi, карточканы және банкоматан алынған түбiртектi инкассатор банкоматтарды толтыру және босату операциялары есебiнiң кiтабында қолхат бере отырып кассирге тапсырады.

Кассир инкассатордың  қатысуымен әкелiнген кассеталардың  бүтіндiгiн, құлакша қағазы мен пломбтардьң  бар екендiгiне көз жеткiзедi және одан сома көрсетiлген түбiртектi қабылдайды. Одан соң ол өз қолымен бағыт парағына кассеталарды алғандығын сендiрiп қол қояды, касса меңгерушiсiнiң кiтабы мен кассетадан алынған ақшаны қайта санайды, түбiртек сомасымен салыстырады, кассетадан алынған ақша сомасына кассалық кiрiс ордерiн толтырады. Осыған сәйкес банкоматтың баланстан тыс шотынан қаржы алынып касса есебiне жазылуы үшiн бакылауiпы бухгалтерге кiрiс кассасы бойынша өткiзбе жасауга бередi. Одан соң қолма-қол ақша касса меңгерушiсiне берiледi. Банкоматтан алынған кассетадагы колма-кол акшаның нақты қалдыгы мен түбiртекте берiлген калдыкта сәйкессiздiк табылса, тиiстi акт толтырылып, касса мецгерушiсi мен кассир колдары қойылады. Табылған сәйкессiздiк факт бойынша кызметтiк iздестiру жасалынып, сәйкессiздiк себептерi анықталады. Қызметтiк iздестiру негiзiнде қолма-қол ақшаның жетiспеушiлiгi дәлелденсе, кiнәлi тұлгалар жетiспеген соманы бекiтiлген тәртiпте қалпына келтiруге мiндеттi.

 

 

2.2 Банктік  карточкалар бойынша операциялар  есебі

 

Банктің карточкалары қолданылатын операциялар бойынша  төлемдер тізімі – электронды немесе қағаз жеткізушіде үрдісті жүзеге асырушы және есеп айырысуға қатысушы (эмитент, эквайрер, есеп айырысу банкі) ұйымдармен белгілі уақыт аралығында эквайрер құрылысын және эмитеттің банк карточкасы қолданылған операциялар бойынша екі және одан да көп құжат. Төлемдер тізімі несиелік ұйымдарда ашылған шоттар бойынша операция өткізуге негіз болады. Келтірілген анықтамада көрсетілгендей, төлемдер тізімі есеп айырысу құжаты статусына ие.

Кез келген бизнестің  басты міндеті – пайда табу. Бақылауды сақтауда қаржылық қызметті сипаттайтын есептілік маңызды орын алады. Қаржылық операцияларды орындау және пайданы есептеу қаржылық есеп берусіз мүмкін есем.

Карточкалық операциялардың есебі есептің автоматтандырылған көмекші есеп деп аталатын жүйесінің  көмегімен жүргізіледі. Оны клиенттердің көмекші есебінің – карточка ұстаушылардың және сауда нүктелерімен жүргізілетін операциялардың көмекші есебіне бөлугее болады.

Клиенттер шоттарының көмекші есебі карточка ұстаушылардың  шоттары бойынша барлық ақпаратты  тіркейді. Аталған шоттар бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкес бас бухгалтерлік кітапта және соған сәйкес банк балансында бейнеленетін жеке карточкалық шоттарға топтастырылады.

Сауда нүктелері  өткізетін операицяларға көмекші  есебінде сауда нүктелерінің барлық жеке шоттардың жалпы сомасы бас бухгалтерлік кітаптағы сауда нүктесінің есеп айырысу шотымен сәйкестендірілуі тиіс.

Үрдістік орталықта  тіркелген ақпаратқа сәйкес бухгалтерия  үш жұмыс күні ішінде авторландырудың  автоматтандырылған режимінде өткізілген карточкалық операцияларды қалпына келтіру сомасын клиенттің банктік шотына қосады.

Карточканы  дамыту бойынша бөлім қызметкері клиент сұрауымен жазба әзірлейді, карточкалық операциялар бойынша  өзара есеп айырысуды реттеуге қатысады.

Операцияны  бақылау есебі бойынша бастапқы құжат операция мазмұны, формасы, референс нөмірі, авторланыру коды және клиент қолы бар чек болып табылады. Егер аталған операция бойынша чектің түпнұсқасы болмаса (яғни мынадай деректемелері бар чек жоқ болса – карточка нөмірі, операция типі, валюта, сома, авторландыру коды және референс нөмірі), «операция көшірмесі» деген жазуы бар чектің операция бойынша кәдімгі чек сияқты күші болады. Бірдей деректемелері бар барлық чектер қаржылық операциялардың құжаты болып табылады. POS – терминалдан кезекті жабу кезінде берілген құрама чек анықтамалық құжат болып табылады және штат өткізген операцияларды салыстыруға қолданылады.

Қолмен авторландырудың  автоматтандырылған режімінде ALTYN,VIZA, Eurocard\Master Card карточкаларын қолданып, клиринг және карточкалық операциялар бойынша есепайырысу бөлімінің қызметкері мыналарды орындайды:

- келісім жасаған  клиенттерден слиптерді қабылдайды  және өңдейді;

- банктің үрдістік  орталық деректер базасына файл  хабарламаларды енгізеді;

- банктің мөлшерлемесіне  сәйкес сыйақыларды ұстай отырып клиенттің банктік шотына ақша сомасын қосады;

- банктің мөлшерлемесіне  сәйкес сыйақыны банк кірісіне  қосады.

Төлем жүйесіндегі  мүшелік ережесіне сәйкес есеп апйырысу аталған жүйенің клиринг және есеп айырысу жүйесі арқылы өтеді. Төлем  жүйесінің шоттарды құру бөлімшесінің хабарлауы клирингте қатсушы банк үшін шоттар құрудың әр кезеңінің соңында пошта арқылы қатысушы банк (КҚБ) атына түседі.  Хабарлауда күні көрсетіледі; ол бойынша клирингтік банктегі банктің клирингтік шоттары, карточкалары бойынша қызмет көрсетілнег эмитент банктердің атына төлем жүйесімен есептелген сыйақы ескеріле отырып дебеттеледі немесе кредиттеледі.

Клиринг және КҚБ  есеп айырысу бөлімі алынған шоттар мен жазбалар негізінде банктің  кірісі мен шығысының тиісті баптарына  қаржылай өтем жасайды.

Карточкалық операциялар  сауда ж»нге қызмет көрсету кәсіпорындары  арқылы жүргізіледі.

Сауда және қызмет көрсету кәсіпорындары арқылы операцияларды  жүзеге асыру кезінде келесі өткізбелер құрылады:

• Слиптерді  алғанда және өңдегенде карт-шоттан сома транзиттік шотқа жазылады.

Дт 2221 «Клиенттердің  арнайы салымдары»

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

• Слиптерді  алғанда және өңдегенде карт-шоттан сома транзиттік шотқа жазылады (шетел  валютасындағы слип сомасы):

Дт 2221 «Клиенттердің арнайы салымдары»

Кт 2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық  ұзақ позициясы»

Сонымен қатар  теңгеде:

Дт 1859 «Шетел  валютасының теңгемен көрсетілген  қарсы құны (валюталық ұзын позицияның)»

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

• Комиисиялық ақы алған кезде:

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 4608 «Өзге  де комиссиялық кірістер»

• Карточкалық  операциялар бойынша клиент шотына қаржы қосу кезінде (ұсталған комиссияны алып тастағанда):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 2203 «Клиенттердің  ағымдағы есепшоттары»

• Егер клиент банк клиенті болып есептелмесе(ұсталған комиссияны алып тастағанда):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 1051 «Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есепшоты».

Карточкалық операицялар  теңгеде, сауда және қызмет көрсету  кәсіпорындары арқылы жүргізілсе (аталған  банк эмитент-банк болмайтын жағдайда (Eurocard\Master Card, Uisa карточкаларымен), шоттардың  келесі корреспонденциясы құрылады.

• Слиптерді алғанда және өңдегенде:

Дт 1860 «Банк  қызметі бойынша өзге дебиторлар (төлем жүйесінің түрлері бойынша)»

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

• Бас банктің  сыйақысы:

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 4608 «Өзге  де комиссиялық кірістер»

•    Карточкалық  операицялар бойынша коммерсант есепшотына қаржы қосу (ұсталған комиссияны алып тастағанда):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 1051 «Банктің Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіндегі корреспонденттік есепшоты».

Карточкалық операицялар  сауда және қызмет көрсету кәсіпорындары  арқылы  валютада жүргізілсе (Eurocard\Master Card, Uisa карточкаларымен):

• Слиптерді  алғанда және өңдегенде:

Дт 2221 «Клиенттердің  арнайы салымдары»

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

• Бас банктің  сыйақысы (шетел валютасында):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық  ұзақ позициясы»

Сонымен қатар  теңгеде:

Дт 1859 «Шетел  валютасының теңгемен көрсетілген  қарсы құны (валюталық ұзын позицияның)»

Кт 4608 «Өзге  де комиссиялық кірістер»

• Карточкалық операицялар бойынша клиент шотына қаржы қосу (ұсталған комиссияны алып тастағанда):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

Кт 2203 «Клиенттердің  ағымдағы есепшоттары»

Банкомат арқылы жасалатын ткарточкалық операциялардың есебін ұйымдастыру тәртібі:

Лауазымдық  нұсқауына міндетті түрде енгізе отырып, бухгалтерия қызметкері келесі функцияларды орындайды:

• банкоматтан  өткізілген карточкалық операицялардың есебін және өңдеуін;

• карточкалық  операиця бойынша жазба қалыптастыруды;

Кт 2203 «Клиенттердің  ағымдағы есепшоттары»

• Коммерсант банк болып есептелмесе (ұсталған комиссияны алып тастағанда):

Дт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есепшоттары»

• актілер, банкомат түбіртектері және алынған файлдар негізігнде  боанкомат арқылы берілген ақшаларды қалпына келтірілген ақша сомаларымен  салыстырғанда.

Банкоматты  қолданып ақша беру кезінде келесі бухгалтерлік жазбалар жасалады:

• Банкоматқа аөқша  салу кезінде (теңгеде):

Дт 1005 «Банкоматтардағы қолма-қол ақша»