Кеден органдарында басқаруды ұйымдастырудың теориялық негіздері

Жоспар :

Кіріспе ....................................................................................3

1-тарау. Кеден  органдарында басқаруды ұйымдастырудың теориялық негіздері

§ 1.1 Кеден органдарында басқаруды ұйымдастырудың мәні мен мазмұны

(объектілері және субъектілері) ........................................................4-5

§ 1.2. Кеден ісін басқарудың заңдылықтары мен принциптері... ...6-7

§ 1.3.Кеден ісін басқарудың құқықтық негіздері.......................... 8-12

2-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕНДІК ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

 

§ 2.1. Қазақстан Республикасы кеден органдарының құрамы мен

мақсаттары .................................................................................. .....13-17

 § 2.2.Қазақстан Республикасы кеден органы қызметкерлерінің

лауазым иелерінің құқықтық мәртебелері .....................................18-19

Қортынды .............................................................................................20

Қолданылған қайнар көздер............................................................21 .

 

 

 

 

К І Р І  С П Е

    Қазақстан Республикасы кеден қызметiнiң он алты жылдық жұмыс тәжiрибесi стратегиялық мақсаттарды нақты айқындаусыз, анық басымдықтарды тұжырымдаусыз елеулi табыстарға қол жеткiзудiң мүмкiн еместiгiн көрсеттi.

     Қазiргi уақытта  кеден қызметiн Қазақстандық сыртқы  сауданы мемлекеттiк реттеудiң  нақты жұмыс iстейтiн құралына  айналдыру үшiн күш-жiгер жұмсалып  жатыр, бұл жаңа басқару жүйесi  бар қазiргi заманғы кеден қызметiн  құруды, бақылау және пайдаланылып жүрген дәстүрлi кеден рәсiмдерiн жетiлдiру саласында жаңа стратегия әзiрлеудi талап етедi.Бұл талаптардың негiзгi мақсаты фискальдық саясат жүргiзу, сыртқы сауданы реттеу және мемлекеттiң экономикалық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласында кеден органдарының алдында тұрған мiндеттердi шешудiң мейлiнше тиiмдi және ұтымды жолдарын iздеу болып табылады.

Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына тиiмдi жәрдемдесудiң  қажеттiлiгi Қазақстандық кеденнiң алдына кеден iсiн дамытуға жаңа тәсiлдердi әзiрлеу мiндетiн қойды.

 

3

 

 

1-тарау. Кеден  органдарында басқаруды ұйымдастырудың теориялық негіздері

§ 1.1 Кеден органдарында басқаруды ұйымдастырудың мәні мен мазмұны

   “Басқару” түсінігі айтарлықтай кең ұғым береді және адамзат қызметінің түрлі салаларында қолданылады.Кеден жүйесін басқару, онымен қатынасқа түсу, оның ішкі тетіктерін ұғыну мен оларды қолдана білу қабілеттілігі болып табылады. Кеден жүйесіндегі басқарудың мәнін, тек жүйенің барлық қатыстарының қимыл-қозғалысы, элементтері мен бөліктерінің байланысы терең зерттеудің объектісі болған кезде ғана ұғынуға болады. Кеден ісін тануда және оның мәндік, тәжірибелік қызметін ұғынуда “объект” және “субъект” түсініктері үлкен маңызға ие. Бұл ұғымдар алғашқыда философияда кейінірек нақты-пәндік ілімдерде пайда болды.

Кеден ісіндегі басқарудың объектісі – кеден органдары тарапынан басқару субъектісі ретіндегі басқарушылық әсер ету бағыты. Кеден органдарының басқарудың субъектісі ретіндегі қызметтері алдын ала құрылған бағдарламалар мен көзделген мақсаттарға жетуге бағытталған белгіленген кедендік процесстерге басшылық жасаумен түсіндіріледі. Осыған байланысты басқарудың

4

объекті және субъекті ұғымдарын  бөліп қарастырыуымыз қажет.

Басқарудың  субъектісі дегеніміз – басқару органдары жиынтығының басқарушылық жүйесі болып табылады. 

Кеден ісіндегі басқарудың объектілері мен субъектілерінің  жиынтығының құрамы төмендегілерден  тұратын басқару жүйесін құрайды:

• басқарудың механизмі (мақсаттары, қызметтері, қағидалары мен әдістері);
• басқарудың ұйымдастыру құрылымының жиынтығы (кеден органдарының түрлері, басқарудың ұйымдастыру құрылымының түрлері, басқару деңгейлері, жеке қызметкерлер құрамы және т.б.) ;
• кеден процесстері механизмдер элементтері және басқару құрылымының әрекеттері мен олардың өзара қатынасы ретінде (кеден бағдарламалары көмегі, технологоиялық схемалар, жағдайларға байланысты, туындайтын мәселелер бойынша арнайы шешімдер, жедел-құқықтық әрекеттер және т.б.) ;

 

 

 

5

 

     1.2. Кеден ісін басқарудың заңдылықтары мен принциптері.

Басқару заңдылықтары басқару жүйесінің элементтері мен жүйелерінің арасындағы ортақ, негізгі және қажетті байланыстарды көрсетеді. Заңдылықтар объктивті және адамдардың санасы мен еріктеріне тәуелді болмайды. Басқарудың заңдарын білу басқару жйесін құру және олардың қызметтерін ұйымдастыру кезінде олардың талаптарын есепке алуға мүмкіндік береді.

Басқарудың жүйесіне мыналар жатады: басқару жүйесі бірлігінің заңы, кәсіби қызмет және басқарудың үйлесімділік заңы, басқару қызметін оңтайлы орталықтандырудың  заңы, басқарудың қызметі, басқарушы және басқарылатын жүйелердің салыстырмалылығы заңы және басқалар.

Басқару жүйесі бірлігі заңының әрекеті мыналардан көрініс табады: басқару қатынасының үзіліссіз тізбегі мемлекеттік басқарудың жоғарғы органдар жүйесінен бастап оның ең төменгі құрамдас бөлігіне дейін жалғасатындығы; басқару процессінің барлық сатылары, операциялары мен кезеңдерінің үзіліссіздігі мен келісімділігінен; адамдардың ғаламдық мақсаттар мен мүдделерінің барлық қосалқы бөліктерін басқарудың бірлігінен; басқарудың қызметтері мен әдістерінің бірлігінен; басқару аппараты қызметкерлеріне қойылатын талаптардың бірлігінен.

6

Кәсіби  қызмет және басқарудың үйлесімділік заңы басқарудың маңызды мақсаттарын анықтайды, басқарушы және басқарылатын жүйелердің ұтымды түрде үйлесімді қызмет жасауын қамтамассыз етеді. Үйлесімділік жүйенің негізгі қызметін басқару қаншалықты дәлме-дәл және толық қамтамассыз етілгіндігімен өлшенеді, яғни кедендік ресімдеу және кедендік бақылаудың минималды шығындар шығару арқылы қажетті әсер беруі.

Басқару қызметін оңтайлы орталықтандырудың заңы кеден органдары жүйесінің әрбір төменгі құрамдас бөлімнің орталық басқару органдарына тұрақты түрде қажетті бағыныштылығын орнату арқылы бақару жүйесінің қызмет етуін қамтамассыз етеді. Орталықтандырылған басқару жүйенің барлық құрамдас бөлігінің қызметін қатаң түрде белгілеуді білдірмейді.

Басқарушы және басқарылатын жүйелердің салыстырмалылығы заңы басқарылатын жүйенің сәйкестілігін қамтамасыз етуді талап етуді көздейді. Осы салыстырмалықтың өзгеруіне түрлі факторлар әсер етеді, бірінші кезекте ұйымдастыру және экономикалық. Бәрінен де бұрын, басқарушы жүйенің даму және қызмет ету деңгейі басқарылатын жүйенің жедел-қызметтік қызметі деңгейіне сәйкес болу шарт.

 

7

§ 1.3.Кеден ісін басқарудың құқықтық негіздері

Кеден ісін басқарудың нормативті-құқықтық негіздері екі негізгі көздерден қалыптасады: біріншіден, формальды көздер, ал екіншіден институционалды көздер. Формальды көздерге классикалық көздер мен әдеттер жатады. Классикалық көздерге бірінші кезекте мыналар жатады: Қазақстан Республикасының Заңдары, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң актілері мен қаулылары, Қазақстан Республикасы Кеден Комитетінің актілері және басқа да министрліктер, ведоствалар мен жергілікті атқарушы органдарының актілері. Қазіргі таңда кеден ісіндегі басқару келесі заңдарға сүйенеді:

• Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл;
• Қазақстан Республикасындағы кеден кодексі. 2003 жыл 1 - мамыр;
• Лауазымды адамдардың Қазақстан Республикасының кеден органдарында қызмет өткеруi туралы ереженi бекiту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2000 жылғы 12 тамыз N 1238;
• Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс министрлігі Кеден комитетінің төрағасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің

8

қаулысы 2002 жылғы 30 қаңтар N 133;

• Қазақстан Республикасы Мемлекеттiк кеден комитетiнiң құрылымы туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 1997 жылғы 5 мамырдағы N 786;
• Қазақстан Республикасының құқық қорғау қызметін жетілдіру жөніндегі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 2001 жылғы 22 қаңтар N 536; және тағы басқада нормативтік актілер арқылы .

Қазақстан Республикасындағы кеден iсi осы кодекспен, Қазақстан Республикасының өзге де заң актерлерiмен және кеден iсi бойынша нормативтiк құқықтық актiлермен реттеледi. Кеден iсi мәселелерiне қатысты Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнің ережелерi осы Заңның ережелерiне қайшы келмеуi керек және кеден iсiнде осы кодекске өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлгеннен кейiн қолданылады. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан Республикасының кеден заңдарында бар ережелерден өзге қағидалар белгiленген болса, аталған шарттың ережелерi қолданылады.

Қаралып отырған көздерге Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кеден комитетінің көптеген бұйрықтар, нұсқаулар, ережелер, хаттары, бағдарлармалары түріндегі нормативті-құқықтық актілері де

9

жатады.

 Қазақстан Республикасы  кеден органдарының жоғарыда  аталған нормативті-құқықтық актілері  Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы заңның ережелері мен баптарын нақтылайды, қолданылу ауқымын кеңейтеді және толықтырады.

Халықаралық көп жақты  және екі жақты шарттарда кеден  ісіндегі басқарудың нормативті-құқықтық базасының көздері болып табылады. Көп жақты экономикалық халықаралық шарттардың мысалдарына жататындар:

• 1995 жылдың 1 қаңтарынан Дүниежүзілік Сауда Ұйымына (ДСҰ) айналған тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісім;
• 1988 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енген тауарларды анықтау мен кодтаудың үйлесімді жүйесі туралы халықаралық Конвенциясы;
• 1980 жылғы БҰҰ-ның тауарларды сатып-алу және сату туралы халықаралық шарты;
• 1996 жылдан Дүниежүзілік Кеден Ұйымына айналған кеден ынтымақтастығы жөніндегі Кеңес.

Дүниежүзілік Кеден  ұйымының заңды негiзi – бұл 1950 жылдың 15 желтоқсанында қабылданған мынадай 3 тұжырымдамадан тұрады:

10

1. Кедендiк Ынтымақтастық Кеңесiн құру жөнiндегi тұжырымдама;
2. Кедендiк мақсатта тауарларды классификациялауға арналған номенклатура жөнiндегi тұжырымдама;
3. Кедендiк мақсатта тауарды бағалау жөнiндегi тұжырымдама

Дүниежүзілік Кеден  ұйымын құру жөнiндегi конвенцияға сәйкес оның мойнына мынадай мiндеттер  артады:

• Дүниежүзілік Кеден ұйымының басқа екi тұжырымдамасын жүйелi түсiндiру мен қолдану бойынша кепiлдемелер жасау;
• Осы конвенцияда анықталған мiндеттердi орындау;
• Конвенцияны қолдану және түсiндiрумен байланысқан дауларды шешу.

Дүниежүзілік Кеден  ұйымының негiзгi мiндеттерiне мыналар  жатады:

• Кедендiк iстегi ынтымақтастыққа қатысты барлық мәселелердi зерттеу;
• ұлттық кедендiк жүйелердiң техникалық аспектiлерiн қарастыру;
• Осыған байланысты конвенциялар мен кепiлдемелер тобын дайындау;
• Кедендiк шараларға қатысты ақпараттарды жинау;
• Мүше мемлекеттердi қажеттi ақпаратпен қамтамасыз ету;

11

• Басқа халықаралық ұйымдармен ынтымақтасу.

Кедендiк ынтымақтастық  кеңесi құрылымы бойынша келесiдей органдардан тұрады:

• Кеңес;
• Кеден саясаты бойынша комитет;
• қаржы комитетi;

Кеңесте үйлесiмдi жүйе комитетi, номенклатура комитетi және ғылыми комитет  қызметтер атқарады. Ал, кеден саясаты  бойынша комитеті және ондағы –  тұрақты техникалық комитет, мәжбүр ету комитетi – кеден ұйымы мақсатымен бiрге жұмыстар атқарады

Жоғарыда аталған материалдардың жиынтықтары кеден ісіндегі басқарудың толық нормативті-құқықтық базасын  қамтымайды, бірақта кеден органдары  бақылау жасау кезінде пайдаланатын негізгі нормативті-құқықтық актілер мен құжаттардың тізімін қамтиды. Негізгісі Қазақстан Республикасының кеден жүйесіндегі басқарудың нақты және берік нормативті-құқықтық базасының бар екенінде болып табылады. 

 

2-ТАРАУ.  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КЕДЕНДІК ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

12

 

§ 2.1. Қазақстан Республикасы кеден органдарының құрамы мен

мақсаттары 

Кеден iсiне жалпы басшылықты Қазақстан Республикасының Үкіметі  және кеден iсi мәселелерi бойынша уәкiлеттi мемлекеттiк орган жүзеге асырады. Қазақстан Республикасында кеден iсiне тiкелей басшылықты Қазақстан Республикасының орталық кеден органы жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының орталық кеден органы заңды тұлға болып табылады және ол өз құзыры шегiнде жұмыс iстейдi. Қазақстан Республикасының орталық кеден органы туралы ереженi Қазақстан Республикасының Үкіметі бекiтедi.

Қазақстан Республикасының  кеден кодексінің 2-ші бөлімі 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының  кеден органдары дегеніміз - Қазақстан  Республикасының кеден органдары - өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасында кеден саясатын іске асыруға қатысатын және кеден ісін тікелей жүзеге асыратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді атқаратын мемлекеттік органдар.

Қазақстан Республикасы кеден органдарының бірыңғай жүйесін:

1) кеден ісі мәселелері  жөніндегі уәкілетті орган;

13

2) кеден ісі мәселелері  жөніндегі  уәкілетті органның облыстар (республикалық маңызы бар қалалар, астана) бойынша аумақтық бөлімшелері (бұдан әрі - кеден ісі мәселелері жөніндегі  уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері);

3) кедендер;

4) кеден бекеттері;

5) Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасындағы бақылау-өткізу  пункттері;

6) мамандандырылған кеден  мекемелері құрайды.

Кеден ісі саласындағы  міндеттерді шешу үшін кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен кеден зертханаларын, кинология, оқу, есептеу орталықтарын және басқа да мамандандырылған кеден мекемелерін  құрады.

Кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері және кедендер заңды тұлғалар болып табылады және кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган бекітетін ережелер негізінде іс-әрекет жасайды.