Бюджетпен есеп айырысу есебі

Келтірілген әрбір жағдай үшін шоттар корреспонденциясын келтіреміз.

Катар       №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, тенге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Кәсіпорын болашақ жылы жеткілікті табыс алады жөне зиянның пайда болған кезеңін таза табыстын экономиясына енгізеді: - салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасына (638x32%) - салық төлемі бойынша алынған экономиясының сомасына (1517 х 32%) (яғни, салық төлемінен үнемделген сомасына)	218,6 485,4	632 "Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша шеккен зияны" субшоты 632 "Кейінге кал-дырылған табыс салығы бойынша шеккен зияны" субшоты	632 851
	Жиыны	704,0

2.	Кәсіпорың болашақ жылы алатын табысына сенімсіз (неғайбіл) болған, таза табысқа 632 шотының кредиттік сальдосынан аспайтын сомасын ғана енгізген: - салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасына (683 х 32%) - 632 шотының кредиттік қалдығының шеңберіндегі сомасына	218,6 240,32	632  "Кенінге қал-дырылған табыс салығы бойынша алынған зияны" субшоты 632 "Кейнге қал-дырылған табыс салығы бойынша алынған зияны' субшоты	632       851
	Жиыны	458,92
3.	Жоғарыдағы екі шарттардың бірін сақтамаған жағдайда, салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасын ғана пайдалануы мүмкін	218,6	632 "Кейінге қалдырылған табыс салығы бойынша алынған зияны" субшоты	632
	Жиыны	218,6

 

 

 

 

 

 

2003 жылы алынған табысы, яғни 632 шоттың дебеті бойынша  көрсетілген сомасы зиянды жабу  үшін жеткілікті болған және  оған келесі шоттар корреспонленциясы  жасалынады.

Қатар №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Болашақтағы табысты бағалаудың негізінде, зиянның пайда болған кезіндегі таза табысқа салық төлемі бойынша үнемделген сомасы қосылған. Бұрындары кейінге қалдырылған табыс салығының сомасы шеккен зиян ретінде көрсетілген	704,0	631	632 "Кейінге қал-дырылған табыс салығы бойынша алынған зияны" субшоты
	Жиыны	704,0
2.	Салық төлемі үнемделген сомасын, 632 шоттың кредиттік сальдосынан аспайтын деңгейде таза табысқа қосқан:- бұрындары кейінге қалдырылған табыс салығының сомасы шеккен зиян ретінде көрсетілген                                          - салық төлемі бойынша үнемделген сомасы 632 шотының кредиттік сальдосынан асып түскен сомасы ғана көрсетіледі (704 - 458,92)	458,92     245,08	631   631	632 "Кейінге кал-дырылтан  табыс салығы бойынша алынған  зияны" субшоты   851
	Жиыны	704,0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мумкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мумкін. Ондай айырма тұрақты да, уакытша да болуы мумкін. Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіңдегі кұндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.

Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте 632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.

Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық эффектісі 405000 теңге сомасын кұраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің уакытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.

Қатар №	Шаруашылық операцияның мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаудың нәтижесінде алынған, салық  эффектісінің сомасы	405000	541	632
2	Жыл соңында бюджетке төлеуге жататын, табыс салығының        сомасы:                                            -         -салық эффектісінің уақытша айырмасының сомасына                                                                       -төлеуге жататын корпорациялық табыс салығының   сомасына	-                   209000                                                                                                                                                                                        439000	-                         632                    851	-                       631                   631
	Жиыны	648000

 

Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып көрсетілуі керек.

Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс: әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық телемдері (салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық төлемі бойынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық тиімділіктері; салық төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары, егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық, мөлшерлемесімен (ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.

Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын салықтар 15% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі бойынша төлем көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:

• дивиденттер;
• депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және 
  ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ 
  лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттері кірмейді);
• ұтыс;
• занды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);
• бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.

Егер де ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды растайтын кұжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығының зачетына жатқызылады.

Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс түрлерінің қатарына мыналар жатады:

• өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;
• басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен кызметтерінен алынған табысы;
• мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;
• талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;
• айыппұл және өсімдерден түскен табысы, бұл айыппұлдар мен өсімдер өз міндеттемесін тиісті орындамаған резиденттерге де, резидент еместерге де салынады;
• дивиденд түрінде алынған табыстары және үлестік қатысудан алған 
  табыстары;
• роялти нысанында алынған табыстары;
• жалға беруден алған табыстары;
• халықаралық тасымалдау процесінде транспорттық қызмет көрсетуден алған табысы;
• резиденттердің төлеген ұтыстары;
• тегін алынған мүліктерден түсетін табысы;
• басқа да қызметтерден түсетін табыстары.

Қазақстанда қызмет ететін резидент еместердің алатын табысынан мына төмендегі мөлшерлемеде табыс салық ұсталынады:

• дивиденттерден және қатыстық үлестерден алатын табысынан және 
  сыйақысынан - 15% (1);
• тәуекелділікті сақтандыру келісім-шарты бойынша төленетін сақтандыру пайдасынан — 10% (2);
• қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтандыру төлемінен —5% (3);
• халықаралық байланыста тасымалдау қызметін көрсеткен табысынан — 
  5% (4);
• Салық Кодекстің 178 бабы бойынша алынатын табысынан — 20% (1-ші мен 4-ші бабын қоспағанда) салықтар ұсталады (5).

Мыналар кірмейді:

• Қазақстан Республикасының аймағында сыртқы сауда операциялары 
  бойынша тауарларды жеткізумен байланысты төлемдер;
• банк-резиденттердің корреспонденттік шоттарын жүргізу және ашумен 
  байланысты керсеткен қызметінен алынатын табыстар;
• бағалы қағаздарды сату кезінде олардың құнының өсімінен алынатын 
  табыстар;
• мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;
• шикі мұнай өнімдерінің сапасы бойынша төленетін төлемдер (Қазақстан Республикасының тыс жерлерінде);
• сатып алушы-резиденттердің төлеген бағалы қағаздардағы қарыздар 
  бойынша есептелген марапаттау сомасы.

Мысал. Қазақстан Республикасының резиденттік емес шетелдік компаниясы 10000 доллар сомасына кәсіпорынды басқарудың қыр-сыры туралы кеңес берген. Келісім-шарт талабы бойынша қажет соманы толық көлемде резидент емес компания төлейді, ал Қазақстан Республикасының аймағында пайда болатын салық бойынша барлық міндеттемелерін Қазақстан Республикасының резиденті болып саналатын "Тасты" ЖШС орындайды. Бұдан басқа, "Тасты" ЖШС-гі резидент емес компанияға тауарлары үшін дер кезінде төлемеген айыппұл санкциясын төлеген, оның мөлшері 5000 доллар құраған. Айыппұл санкциясынан, яғни резидент емес компаниядан салық ұсталынған. Айыппұл санкциясынан салық шегеріліп, қалған сомасы резидент емес компанияға аударылды. Енді біз осымен байланысты шоттар корреспонденциясын құрастырамыз.

 

 

қатар №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Басқару бойынша көрсеткен қызметі үшін "Тасты" ЖШС-не 10000 долларға төленуі тиісті шотын ұсынған немесе 1300000 теңге ҚР ¥Б бағамы бойынша 1 долларға 130 теңгеден келген	1300000	821	671
2.	Шетел компаниясының алдындағы қарызы өтелді, яғни 10000 доллар деңгейіндегі қарызы төленді, бірақ сол кезде бір доллардың бағамы 133 теңгеден келген, яғни 1330000 теңге төленді	1330000	671	431
3.	Бағамдық айырмасы бойынша шығысы көрсетілді 30000 теңге (10000 х (133-130))	30000	844	671
4.	Төлем кезіндегі салығы көрсетілді, ол резидент еместің табысынан ұсталып, бюджетке аударылды (1330000x20%)	266000	821	639
5.	Сыртқы сауда келісімі бойынша 660000 теңгеге кешіктіріліп жеткізілген тауары үшін төленетін айыппұл кезеңдік шығыстың құрамында көрсетілген (5000 доллар, 1 долларға 132теңгеден келген)	660000	821	671
6.	Айыппүл санкциясы бойынша төлем көзінен, яғни резидент еместің табысынан салық ұсталынған 132000 теңге (660000x20%)	132000	671	639 "Төлем кезінде салынатан салық" субшоты
7.	Төлем көзінен салық сомасы бюджетке аударылған (132000 + 266000)	398000	639"Төлем көзінде салынатын салық" субшоты	441
8.	Резидент емеске айыппұлының сомасы төленген 528000 теңге (660000 -132000) немесе 4000 АҚШ доллары (5000-5000x20%) ҚР ¥Б бағамы бойынша 1 долларға 132 теңгеден келген	528000	671	431