Автор работы: Пользователь скрыл имя, 16 Сентября 2013 в 17:19, реферат
Патологиялық физиология бастапқы ғылым және оқу пәні ретінде.
Патологиялық физиология бастапқы ғылым ретінде медицина оқу жүйесінде ерекше орын алады. Теориялық және клиникалық пәндер қиылысында орналасып және интегративті медико-биологиялық ғылым бола отырып, ол дәрігерлік ойлау қабілетін дамытады. Патологиялық физиологияның негізгі мақсаты-студенттерді "науқас төсегінде дүниетануды қолдану" білуді үйрету (С.П.Боткин).
Патологиялық физиологияның объектілері мен әдістері. Днесаулық сақтау профилактикалық бағытының дамуы үшін патофизиологиялық зерттеулердің мәні, аурулардың емдеуі мен диагностикасының жаңа әдістері мен заттарын құру және жетілдіру.
Ауру-патологиялық физиологияның оқыту объектісі, әдісі-патофизиологиялық тәжірибе болып табылады. Тәжірибемен көптеген ғылымдар қолданады (қалыпты физиология, фармакология және т.б.).
Патологиялық физиология тәжірибесінің мәні жануарда ауруды тудыру, оны зерттеу және алынған мәліметтерді клиникаға жеткізу болып табылады.
Тәжірибенің мағынасы патологиялық
процесстің дамуын басынан аяғына дейін
бақылауға мүмкіншілік
Тәжірибе клиникада қолданбайтын әсерлерді жануар ағзасына жасауға мүмкіндік береді (жарақат, ісіктер трансплантациясы, сәулелендіру). Тек жануарларға, аурулары бар жаңа емдік заттарды тәжірибе жүзінде қолдануға болады.
Аурудың тәжірибелік моделі әрқашан қарапайым, адамның сырқатына қарағанда. Бұл саналы қарапайымдылық экспериментаторға ауруды негізгі элементтерге талдауға мүмкіндік береді. Әрі қарай оны адамға реконстрлеу үшін. Сонымен сырқат моделі ешқашан адамның сырқатына тең болмайтынын есте сақтау керек.
Барлық эксперименттер жедел және созылмалыға бөлінеді. Олардың әрқайсысын қолдану зерттеушінің қоятын мақсаты болып жазылады. Қан жоғалтудың зардабын зерттеу үшін жедел тәжірибе қажет. Ісіктің пайда болуын созылмалы экспериментте зерттеуге болады.
Басқа тәжірибелер сияқты патофизиологиялық тәжірибе төрт кезеңнен тұрады.
2. Қойылған талапқа сәйкес келетін жеке әдістемені таңдау және сәйкес бақылауды қамтамасыз ету. Бақылау негізгіге параллель қойылатын бос тәжірибе болуы мүмкін. Мысалы, бір жануарға гистамин енгізеді, екіншісіне натрий хлордың изотоникалық ерітіндісін. Егер сөз адамға жасайтын тәжірибе жайлы болса, онда психотерапевтік әсерді ескере отырып, біреуіне дәрілік зат, екіншісіне индефферентті зат енгізеді, оны зерттелетін адам біліп қана қоймай, онымен бірге күтіп жүрген персонал да білмейді. Дәрілік затты клиникалық сынау кезіндегі бақылау түрінде енгізілген индефферентті зат плацебо деп аталады (лат. Placere-ұнау). Тәжірибені өткізу кезінде экспериментатор жігерінен тыс қорытындыда айқындалатын барлық субъективті факторлар шектелу керек.
3. Экспериментті жоспарлар. Тәжірибе қойылған сұраққа жауап береді, егер де ол дұрыс жоспарланған болса. Ең алдымен тірі объект нақты ғылымдармен ісі бар объектілерден ажыратылады екенін ескеру қажет. Ағза мүшелерден тұрады, мүшелер-клеткадан, клетка субклеткалық құрылымдардан (ядро, митохондрия, рибосома), олар болса молекулалық жүйенің ансамбльінен тұрады. Әр осындай жүйе жеке қызмет ететін бірлік, төменгі реттің жүйесінен тұрып, жоғарғы реттің жүйесінің құрамына кіреді. Осылай ағзада реттеудің және бағыныштың күрделі динамикалық қатынасы орналасады.
Мұндай күрделі жүйе оған стандартты тітіркендіргіштің әсері кезінде де тұрақты жауап бермеуі мүмкін. Онымен қатар, мұндай биологиялық жүйе "ашық" және тәжірибе қорытындысында көрінетін орталық кездейсоқ әсерлерінен ешқалай шектеле алмайды. Сонымен қатар бірдей жануарлар тектік белгілерімен және индивидуальді дамуымен ажыратылады екенін ескеруіміз қажет. Сондықтан, экспериментатор жиі жауап алады, кездейсоқ, қосымша мағыналы мөлшерде. Заңдылық көптеген кездейсоқтардан өту керек.
Осыны түсіне отырып, ғалымдар
тек кездейсоқты ғана ескере отырмай,
онымен бірге оны алдын ала
жоспарлай бастайды. Бұл кезде
кездейсоқ теориясының
4. Алынған мәліметтерді өңдеу. Тәжірибені аяқтауы бойынша жануарларға зерттеу жүргізу жалғасады: өмірлік қызметтің (кимограмма) тіркелу қорытындысы бағаланады, тірі және өлген кездегі жануарлардың ұлпасына морфологиялық, биохимиялық және басқа зерттеулер жүргізіледі. Бүкіл сандық материал статистикалық өңдеуге ұшырайды. Орта өлшемін, ортадан ауытқығанын, орта өлшемдерімен оның шамаластарының арасындағы айырмашылықты анықтау үшін.
Соңғы жылдары физика, химия, электроника, компьютерлік техника табыстарының арқасында патофизиологияда жаңа мүмкіншіліктер пайда болды.
Жаңа әдістер патологиялық
процесстерді тікелей науқастың
ағзасында зерттеуге қол
Клиникалық ғылымдардың зерттеу объектісі нақты науқас адам нақты сырқат көріністерімен болып табылады.
Патологиялық физиология клиникалық ғылымдармен тығыз байланыста, адам ауруы оның зейіні мен зерттеуі басты объектісі болғандықтан. Бірақ патофизиологияда зерттеудің негізгі әдісі ұзақ уақыт бойы жануарларға тәжірибе жасау болып табылады: жүйелер мен мүшелердің жеке ауру бұзылыстарын жаңадан өндіруге ұмтылу, адам ауруының жеке түрлерінің адекватты модельдерін алу. Мысалы, Броун-Секаритте бір немесе екі бүйрек үсті безін алу жолымен адамның аддисон ауруының моделін жасағысы келді; И.П.Павлов иттиерде ляпис, сулема және басқа тітіркендіргіштермен асқазанның шырышты қабатын зақымдай отырып, асқазанның қабынуы кезінде асқазан сөлініңсекрециясының бұзылысының моделін өндірді.
Эксперименттік тђжірибеде патофизиологтар физиологияныњ, электрофизиологияныњ, биохимияныњ, гематологияныњ, морфологияныњ, иммунологияныњ белгілі ђдістерін ќолданады. Соњѓы кездерде ќазіргі компьютерлерді пайдаланып, аурудыњ математикалыќ џлгілерін алуда љзініњ орнын алып келеді.
Эксперименттік ђдістердіњ негізгі мџмкіншіліктері.
1. Аурудыњ пайда болу себептері мен себептік байланыстарын тексере алады.
2. Аурудыњ эксперименттік
џлгісінде ењ алѓашќы пайда
болу сатысынан бастап соњѓы
нѕтижесіне дейін байќауга
3. Аурудыњ емделмеген
тџрін байќап, толыќ
тексеруге болады. Клиникаѓа науќас
адам келісімен оѓан ем
4. Жања ашылѓан
ќандайда болмасын ем
тђсілдері ењ алдымен тек
жануарларда тексерістен (
Патофизиологиялыќ эксперимент џш сатыдан тўрады:
1. Бастапќы, яѓни аѓзаныњ немесе организмніњ ќалыпты ќызметін зерттеу;
2. Аурудыњ эксперименттік џлгісін алу. Оныњ дамуын зерттеу;
3. Эксперименттік емдеу. Соњѓысы арќылы аурудыњ даму зандылыќтарын тџсіну, љзінділік бір тексеру десе де болады. «Бџлінген љмір аѓымын эксперименттік терапия арќылы ќалыпты арнасына салган зерттеуші ѓана љмірді зерттедім, деп айта алады»— деп жазды И. П. Павлов.
Экспериментке ќойылатын талаптар:
1. Теориялыќ дайындыќ:
а) эксперимент идеясын
б) эксперименттіњ жоспарын жасау, шешетін мђселелерді белгілеу, яѓни ќойылѓан сўраќтарды аныќтау. Демек, алѓа белгілі бір маќсат ќойылады. Ол џшін кењ теориялыќ дайындыќ ќажет.
2. Тђжірибе жасау џшін тірі объектіні тањдаудыњ мањызы ерекше. Экспериментті кездейсоќ жануарѓа жасауѓа болмайды. Жануардыњ тџрі, оныњ жасы, жынысы, орталыќ нерв жџйесініњ тџрі, кџтім жаѓдайы (азыќтануы, сыртќы температура жаѓдайлары ж. б.) мањызды. Мђселен, асќазан жарасыныњ даму механизмін зерттеу џшін ќоян мџлде жарамсыз жануар болып табылады. Себебі оларда асќазан жарасы љзбетінше жиі кездеседі. Бўл џрдісті егеуќџйрыќтар мен иттерде тексерген дўрыс. Анафилаксия бђрінен аќ тышќандар мен тењіз тышќандарында жаќсы дамиды. Егеуќўйрыќтар бўл маќсатта ењ ќолайсыз жануарлар.
3. Ђрбір эксперименттік
зерттеу міндетті тџрде бір
уаќытта салыстырмалы
Сљйтіп, білімніњ бір
саласындаѓы біздіњ деректеріміздіњ
дўрыстыѓы мен толыќтыѓы
Кейбір жаѓдайда практикалыќ медицинаныњ талабы жануарларда жасалатын тђжірибелермен шешілмеуі мџмкін. Сондыќтан ерекше жаѓдайларда, аса бір ўќыптылыќпен жђне жоѓары жауапкершілікпен, тђжірибе љз еріктерімен келіскен адамдарда љткізілуі мџмкін. Бўл тђжірибелік сынаудыњ ењ жоѓары дђрежесі, жања шыќќан дђрі-дђрмектерді, жања медициналыќ зерттеу ќўралдарды жануарларда жан-жаќты тексерілген соњ клиникада алѓашќы ќолдану тђжірибеніњ бір тџрі. Бўдан басќа медицинаныњ даму тарихында љзіне-љзі тђжірибе жасаудыњ тањѓажайып ерлік џлгілері жеткілікті.
Осыѓан ќосатын жай, ќазір патофизиологияда клиникалыќ баќылау ђдісі де кењінен ќолданылады. Клиникалыќ патофизиология љзі бір жеке пђн болып тарап келеді. Яѓни, ќазіргі зерттеу ќўралдарыныњ (компьютерлік томографтар, ультрадыбысты ќўралдар ж. б.) жетістіктері клиникалыќ патофизиологияныњ дамуына џлкен ыќпал етеді.
Басқа ғылымдармен патологиялық физиологияның байланысы. Молекулалық биологияның, генетиканың, биофизиканың, биохимияның, электрониканың, математиканың, кибернетиканың, экология және басқа ғылымдардың жаңа жетістіктерінің қазіргі патофизиологияның дамуындағы рөлі.
Патологиялық физиология оның алдында болатын ғылымдарға және физиология мен биохимия беретін мәліметтерге сүйенеді. Әсіресе патофизиологияның қалыпты физиологиямен көп мәселелері ортақ. Кейде патологиялық физиологияны ауру ағзаның физиологиясы деп те атайды. Екеуі де, ағза тіршілік ететін және қызмет ететін заңдарын ашуға тырысады. Бұл заңдар сырқатты түсіну үшін үлкен мағына береді. Бірақ сырқатты қалыпты процесстің бір комбинациясы деп түсіну қате болар еді. Патологиялық процесс ағзаның сапалы жаңа жағдайына әкеледі. Міне осында патологиялық физиологияның қалыптыдан айырмашылығы және патологиялық физиологияның негізгі талабы: барлық көптүрлі көріністері бар сырқатты зерттеу және ол дамитын заңдарды ашу.
Патологиялық физиология патологиялық анатомиямен тығыз байланысты. Жүз жыл бұрын шамасында екеуі бір ғылым болған. Оның бөлінуі патологиялық процесстің динамикасын түсіну үшін морфологиялық анализ жеткіліксіз болуына негізделген. Функционалды өзгерістер морфологиялық өзгерістермен тығыз байланысты, бірақ олардың арасында қатал сәйкестік жиі байқалмайды. Өйткені, әр мүше компенсаторлы қасиетке ие, сондықтан құрылымының өзгерісінде оның қызметі бұзылмауы да мүмкін. Міне, сондықтан клиниканың кейбір сұрақтары мәйітті зерттегенде, бөліктік материалдарды микроскопиялық зерттегенде шешілмеді. Бұл тек ағзада патологиялық процесстің дамуын бақылау кезінде ғана мүмкін болды. Экспериментті кең қолдану негізінен патологиялық физиологияны патологиялық анатомиядан ажыратады.
Патологиялық физиология клиникалық ғылымдармен байланысты. Соңғы мақсат оларда бір. Клиникалық ғылымдар да, патологиялық физиология да науқас адамды тиімді емдеу және ескерту үшін ауруды зерттейді. Бірақ жақын арадағы міндет, сонымен қатар әдістері мен объектілері олардың әртүрлі. Клиникалық ғылымдардың зерттеу объектісі науқас адам нақты сырқат көріністерімен. Мысалы, ішкі аурулар клиникасы пайда болу себептерін, симптомдарын, ағымның ерекшелігін, емдеу әдістері мен созылмалы гломерулонефрит және жүйелік қызыл ноқта сияқты ауруларының прогнозын зерттейді. Неврологиялық клиника осындай бағытта мысалы, антирабилық егуден кейін дамитын энцефаломиелиттті зерттейді. Көз ауруларының клиникасы мынадай жағдайға ұшырасты, егер бір көз жарақаттанса, онда уақыт өте келе интактты екінші көз зақымдалады. Бұның барлығы-әртүрлі аурулар әртүрлі орналасуымен, симптомдарымен және прогноздарымен. Сонымен бірге, олардың арасында бір ортақтастық бар. Осы барлық аурулар жалпы иммунологиялық механизмге ие екен. Бұл заңдылықтарының ашылуы патологиялық физиологияның арқасында.
Онда патологиялық физиология арнайы клиникалық пәндерге қатынасы бойынша, барлық аурулар және олардың ерекшелік топтары үшін жалпы процесстерді зерттейтін ғылым болып көрінеді. Әрине, клиникалық ғылымдар аурудың мәні, оның даму механизмі туралы, әсіресе қазір олар биохимиялық және физиологиялық зерттеулерге ие болғанда маңызды мәліметтерді өздігінен ала алады. Сонда да клиника сырқат және оның даму заңдары туралы фундаментальді мәліметтерді алуға мәжбүр, ал ол бұл мәліметтерді клиникада жоқ және болмайтын әдіс-жануарларға патофизиологиялық тәжірибе жасау әдісіне ие патофизиологиядан алады.
Тәжірибелік терапия емнің жаңа әдістерінің өңделуінің және сырқат зерттеуіндегі қажет әдіс ретінде.
Қазіргі уақытта адамның көптеген сырқаттарының моделін жасау әрекеті жалғасуда: инфенкциялық аурулар, атеросклероз, гипертониялық аурулар, миокардтың инфарктісі және т.б. Осыған байланысты адам ағзасы жүйе ретінде ең жоғары жүйеленген жануарлардан да-адам тәрізді маймылдардан да жоғары және күрделі екенін ескеру қажет. Сондықтан адамның дертін толық көлемде жануарларға жасау арқылы модельдеу мүмкін емес. Дегенмен, дерттің патогенезінің жеке синдромдарының ең қажетті түйіннің тәжірибелі модельдеуі толық орынды болып көрінеді. Мысалы, гипертониялық ауруды модельдей отырып, оның маңызды симптомын-тұрақты қан қысымының жоғарлауын (гипертензия) алуға болады, бірақ оның барлық көлемдегі адамның гипертониялық ауруын емес.