Қостанай облысының физикалық-географиялық жағдайы

2.Түзету коэфициенттерінің  ұсақтастылығына, тастылығына, қаңқалы,  қиыршықтылығына.

3.Глейлену критериін  жер асты суына (гидроморфтыға)  қосу керек.

4.Климаттық жағдайы-  космостық факторлар, яғни топырақ емес, олар «жер» түсінігінің қосылыстары болып табылады, жер учаскесінің балын анықтағанда қолданылуы мүмкін, егер осындай жағдайлар туындап жатса.

 

 

4.1 Топырақ бонитировкасындағы және  топырақ зерттеудегі материалдардың  жағдайы.

 

Республикада әр кезеңдегі топырақ зерттеу құжаттары 182,5 млн.га аумақты және әртүрлі деңгейдегі ауылшаруашылық дақылдарының топырақтары 82% құрайды.

Қазіргі уақытта ауылшаруашылығына  арналған топырақ зерттеулері әр жылға толығымен арналған.

1986 ж. дейін әртүрлі  сатыдағы топырақ зерттеулері 178 млн.га  аудандарда орындалған,  олардағы 22,3 млн.га егістік. Бұл жұмыстар ауылшаруашылығына арналған жерлерде 84,3 млн.га, олардағы 20,2 млн.га егістік.

1986-2002 жж. аралығында  топырақ зерттеулерінің ауданы 53,9 млн.га, сонымен қатар 1986-1990жж. -29,2млн.га, 1991-1995жж.-17,1млн.га және 1996-2002жж. 7,6 млн.га. Ауылшаруашылығына арналған жерлердің топырақ зерттеулерінің көлемі  көрсетілген уақытта 47,2млн.га, және 1986-1990жж.-24,3 ,1991-1995жж.-15,3 , 1996-2000жж.-7,6млн.га (кестеде көрсетілген).

1986-2002жж. егістікте өткізілген  топырақ зерттеулерінің ауданы 15,8млн.га, ауылшаруашылығындағы жерлердің  ауданы 78% -ті құрайды.

1986 ж. топырақ зерттеулер  бонитировкамен қосылып жүргізілді, негізінен, ертеректе жүргізілген  түзетулер мен зерттеулер және олардың сапаларының жағдайлары топырақ балл бонитетін анықтауға жарамды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қостанай облысының  топырақ жамылғысы әр түрлілігімен ерекшеленеді. Облыс территориясында  топырақтың ендік аймақтығы жақсы байқалады. Облыс аумағы үш ірі топырақ белдемінде орналасқан: қара топырақтар,  қара қоңыр топырақтар және шөл қоңыр топырағы. Осы не басқа топырақты аймақтардың таралуы табиғи аймақтардың таралуына сәйкес келеді. Топырақты ресурстар Қостанай облысы ең негізгі байлықтарының бірі. Сонын негізінде біздің облыс Қазақстан бойынша негізгі топырақты ресурстар көзі болып табылады. Сондықтан облыстын топырақ жамылғасына көп көңіл бөлген жөн.

Облыстың қара топырақты  аймағы бірнеше зона бөлшегінен тұрады: солтүстітің орманды дала аймағында кәдімгі қара топырақтар молынан кездеседі. Олар шамамен 9 мың км² көлемін алып жатыр. Қара топырақтарда гумустік қабаттың қалындығы 60-80 см құрайды, гумус құрамы 8%- ға дейін.

Бонитеттеу нәтижесі топырақтарды егіншілікке игергенде құнарлылығында мүмкін болатын өзгерістерді сандық бағалауға және  топырақ құнарлығын сақтау мен көтеру арқасында ауылшаруашылығы дақылдарынан жоғары және тұрақты өнімдер алуға арналған шараларды құрастыруға негіз болмақ.

Топырақ зерттеу кезінде оның басқа топырақтармен салыстырылғандағы өнім беру мүмкіндігінің қаншалықты айырмашылығы бар екендігі анықталады. Топырақ бонитетінің мақсаты- топырақтың құнарлылығын оның даму тарихымен байланыстырып, сол даму барысындағы табиғи және әлеуметтік өзгерістердің топырақтың құнарлылығына деген әсерін анықтау.

Топырақ бонитеттеу үшін оның барлық қасиеттерін толығымен  зерттеп, топырақтың құрамын, құрылымын, көпжылдық  ауылшаруашылық дақылдарының бірнеше жылдық өнім беру мүмкіндігін  қарастырып, зерттеп, зерделеу қажет.

Топырақты бонитеттеу экономикалық бағалаумен жалғасады, ол деген-жер  қорының құрамды бөліктерін өзара  салыстыру арқылы оның тиімділігін  анықтау. Экономикалық бағалауда, тек  топырақ құнарлығын анықтап қана қоймай, ауылшаруашылық өндірісінің  басты құралы сапасында белгілі территорияның өнім алудағы шығын мөлшерін анықтайтын құрлық өзгешеліктерін (жер бедері, топырақ жамылғысы, өнім өткізу орнының алыстығы, т.б.) есептейді. Экономикалық бағалаудағы есептер бағамен жүргізіледі, оның маңызды көрсеткіштеріне алынған азықтың жалпы мөлшері және таза табыс жатады.

 

 

 

 

                  

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Оспанов Бақыт, Жамалбеков  Есбол. «Қазақстан жер қорлары,  оларды бағалау және тиімді  пайдалану». Қаз. Ұлттық унив-ті. Алматы: 2005ж.

2. Тазабеков Тілепбай «Топырақтарды жақсарту, бағалау және қорғау». Алматы: Қазұлтагру, 2004ж.

3. Жамалбеков Е.У., Білдебаева  Р Н. «Жалпы топырақтану және  топырақ географиясы». Алматы: Қазақ  унив-ті 1997ж.

4. Тазабеков Т.Т. «Топырақ  географиясы». Қазақ мемлекеттік Аграрлық унив-ті , Алматы: 2000ж.

5. Давлятшин И.Д. «Принципы  и критерии бонитировки почв. Алма-Ата: КазНИИНКИ. 1990г.

6. Антропов, Виктор Николаевич, Каржанов Курмангали Д. «Бонитировка  и экономическая оценка земель».  Алма-Ата: Наука, 1987г.

7. Родомакин, Александр Федорович и Федорин Ю.В.  «Качественная оценка земель». Алма-Ата, «Қайнар» , 1970г.

8. Ю.Г.Евстифеев. «Почвы  казакской ССР  выпуск 6  Кустанайская  область». Академия наук Казахской  ССР. Алма-Ата 1966г.