Автор работы: Пользователь скрыл имя, 27 Декабря 2013 в 10:13, реферат
Жүгері - дақылдардың бірі. Еуропалықтар Оңтістік Американы ашқан кезде «маис» деп аталатын, осы күнгі жүгері дақылдарын кездестірген. Оның алғашқы өкілін Еуропаға Христофор Колумб әкелген. Бұл данасын Х.Колумб испан короліне сыйға тартады. Ал біздің жүгерінің алғаш орныққан жері Молдавия болған. Дала ауылына кең таралуына оның мол өнім, көк балаусаны аса көп беруі де себепші болды. Бір жылдық астық тұқымдас жылылықты сүйетін өсімдік.
титул
жоспар
кіріспе
Жүгері
Жүгері | ||||||||||||
Illustration depicting both male and female flowers of maize | ||||||||||||
Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||
| ||||||||||||
Екі-есімді атауы | ||||||||||||
Zea mays | ||||||||||||
Мәдени өсіру үшін сұрыпталатын экзотикалық жүгері түрлері
Лихтенштейндегі жүгері алаңы
Жүгері
- дақылдардың бірі. Еуропалықтар
Әлемдегі өндіріс
2007 жылғы алғашқы он жүгері өндіруші елдер | ||
Ел |
Өндіріс(тонна) |
Note |
АҚШ |
332,092,180 |
|
Қытай |
151,970,000 |
|
Бразилия |
51,589,721 |
|
Мексика |
22,500,000 |
[F] |
Аргентина |
21,755,364 |
|
Үндістан |
16,780,000 |
|
Франция |
13,107,000 |
|
Индонезия |
12,381,561 |
|
Канада |
10,554,500 |
|
Италия |
9,891,362 |
|
World |
784,786,580 |
[A] |
No symbol = official figure, P = official figure,
F = FAO estimate, * = Unofficial/Semi-official/ Source: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division | ||
Басқа
да астық тұқымдастар секілді
піскен жүгері дәні өте қоректі келеді,
оның құрамында: углевод, белок, май
Жүгері үлпілдегінен жасалған шелпек
Жұмыртқаның ағын бөлек
алып, әбден көпіргенше шайқайды, содан
кейін 3/4 стақан құмшекерге
жартылай ванилин ұнтағын қосып, жұмыртқа
ағына жайлап себелей отырып араластырады.
Бұған 2 стакан үлпілдек, жуылып,
кептірілген жарты стакан мейіз қосып,
осылайша әзір болған қамырлы жақсылап
май жағылған ыстық қаңылтыр табаға салып,
онша қызбаған духовкаға 30—40 минут қойып,
қызыл-күрең тартқанша пісіреді. Әзір
болғанда, оны қалақпен алып, тәрелкеге
салады. Оңтүстік аудандардың көпшілік
жерінде жүгері ұны мен жармасынан ұлттық
тағам әзірленеді. Молдавия мен Кавка
Май қосылып консервіленген жүгері
Жүгеріні (тұтас дәнімен консервіленген) табаға не кастрюльге салып, қайнауына жеткізеді. Дастарқанға қояр алдында жүгеріні кепсермен сүзіп алып, май жағалы. 1 банка консервіге 2 ас қасық сары май қажет. Қантты жүгеріден жасалған суп-пюре. Бір банкадағы (350 г) жұтеріні кепсермен сүзіл. суын ағызады да, дәнін ет тартқыштан өткізіп, кастрюльге салып, үш стакан су құнды. Жүгері пюресі бар кастрюльді отқа қайнағанша қояды. Осыдан кейін 2 ас қасық бидай ұнына 2 ас қасық сары май, ыстық сүт (2—3 стақан — дәмі татығанша) қосып, қайнауына жеткізеді де, бұған алдында әзірленген жүгері пюресін араластырып, 15—20 минут пісіреді. Дайын қоспаны електен езгілеп өткізіп, ысытыл, тұздай (дәмі татығанша), 2 ас қасық сары май қосады. Супты дастарқанға қоярда қуырылған нан не жүгері үлпілдегін салады.
Жүгерінің отаны – Орталық және Оңтүстік Америка. Ғалымдардың пайымдауынша, жүгері – планетамыздың ең ежелгі нан өсімдігі екен. Перу жеріне жүргізілген зерттеулер барысында б.з.д. бесінші мыңжылдыққа жататын жүгері собығының табылуы оның ең ежелгі өсімдік екендігіне дәлел бола алады.
Археологтар 1950 жылы Мексика жеріндегі Рио-Гранда аңғарынан жүгерінің 750 дана собығын тауып алды. Алайда, табылған собықтар заманауи сорттардың қабығынан ерекшеленеді: көлемі аса үлкен емес, дәндері тым майда, үштен бір бөлігі ғана жапырақпен қапталған. Аталған олжа жүгері шаруашылығының тым ерте пайда болғандығына нұсқайды, ғалымдардың сөзімен айтсақ, адамдар жүгеріні осыдан 10 мың жыл бұрын танитын болған.
Америкада жүгеріні «маис» деп атайды.
Мұндай атауды ойлап тапқандар ежелгі майя
тайпалары екен. Ал майя тайпаларының маистың
бірнеше сортын өсіргені белігілі, оның
ішінде тез пісуге бейім «Қораз әні» деген
түрі бар. «Қораз әні» сорты көктеу басталысымен
екі айда пісіп-жетілсе,«Маис-қыз» сорты
үш айда жеуге жарамды болады. Сондай-ақ,
майялықтар 6-7 айдан кейін пісіп-жетілетін «Маис-
Жүгерінің құрамында А, В, С, Е дәрумендері, фолацин, ниацин, тиамин, калий, магний, крахмал, протеин, қант, түрлі пайдалы майлар, аскорбин қышқылы және минералды тұздар бар.
Жүгеріні жиі пайдаланатын болсаңыз, холестерин деңгейін, асқазан жолдары қызметін реттейді. Оған қоса, жүгері жүрек қантамырлары жүйесінің дұрыс жұмыс істеуіне септігін тигізіп, теріге, шаштың өсуіне оң әсер етіп, қартаюдан сақтайды. Құрамындағы В дәрумені ұйқысыздық, мазасыздықпен күрессе, С дәрумені иммунитеттің көтерілуіне, Д дәрумені тіс ауруларына, сүйектің қатаюына көмектеседі.
Ал бетіңізге жүгері маскасын жасар болсаңыз, ажарыңызды келтіріп, теріңізді ағартады.
Мамандардың айтуынша, бауыр ауырса, жүгері шашағын немесе талшығын пайдалану керек. Ол түйір дәріден әлдеқайда пайдалы. Бұл үшін алдымен жүгері сабағын қабығынан және жапырақтарынан айырып алыңыз. Содан кейін шашақтарды қайнаған суға демдеп, шай тәрізді ішіңіз. Емдеу мерзімі науқастың жағдайына қарай кейде жарты жылға дейін созылуы мүмкін. Ал еміңіз ойдағыдай әсер ету үшін жүгері собығы пісіп-жетілген болуын қадағалаңыз. Өйткені, піспеген жүгерінің емдік қасиеті болмайды.
Жүгері майы
Басқа өсімдік майларына қарағанда
жүгері майының құрамында ағзаға
пайдалы майлы қышқылдар өте
көп әрі ағзаға өте пайдалы. Холестеринді
төмендететін, қан тамырларды тазартатын,
көптеген құнды заттар кездеседі. В1, В2,
РР сияқты дәрумендерімен қатар, қанның
ұюын төмендететін К3 заты да бар. Майдың
құрамында Едәрумені зәйтүн майынан да
көп. Жасушаларды жақсартып, денсаулық
пен сұлулықты сақтайды. Жүгері майы іш
ауырғанда ішектегі ашу процесін тоқтатады.
Жарақат алғанда, күйік шалғанда, тері
ауруларына осы майды қолданады.
Жүгері майы диеталық тағам болып саналады.
Ағзаның ауруға қарсы тұруын күшейтіп,
қанның ұюын реттейді.
Атеросклероздың алдын алу және емдеу
үшін пайдалы.
Ми мен бұлшық еттердің жұмысын жақсартады.
Ағзадағы артық холестеринді шығарады.
Ағзадағы жыныстық гормондарын жасап
шығаруды ұлғайтды, еркектік қабілетті
арттырады.
Емізулі аналардың сүтін көбейтеді.
Өт жолдарының тонусын көтереді, қабырғаларының
қысқаруын күшейтеді, өт бөліп шығару
қызметін реттейді.
Түрлі қабыршақтануларды, бас терісінің
зақымдалуын және шашты емдеуге тиімді.
Жүгері май кішкентай балаларға, жүкті
және емізулі әйелдерге пайдалы. Балаларға
1 шәй қасықтан артық беруге, мерзімінен
көп беруге болмайды. Қан қысымын реттеу,
зиянды холестеринен құтылу және атеросклероз
емдеу үшін 1 ас қасықтан, күніне 3 реттен,
тамақтан бұрын, 3 апта ішу керек. Отадан
шыққан, әлсіз адамдара күніне 3 реттен,
1 ас қасықтан ішіп отыру керек.
Беттегі дақтарды жүгері майымен сүртіп,
кез келген жеміс немесе көкөніс маскасын
қойып сүртеді. Жүгері майына бал мен жұмыртқаның
сары уызын араластырып маска жасаса беттегі
май мен балды 1 шәй қасықтан, оған жұмыртқаның
сарысын араластырып, бетке жағып, 20 минуттан
соң жылы сумен жуады. Жүгері майына йод
қосып ванна жасаса қолдың терісін нәрлендіріп,
тырнақты қатайтады. Шұңқыр ыдысқа майды
құйып, жылытып, 3 тамшы йод қосады. Қолды
15 минут батырып, отыру керек. Майды ұйқыға
жатар алдында қолға жағып, мақтадан жасалған
қолғап, киіп, жатуға болады.
Жүгері майымен шашқа күтім жасайды. Қарапайым
түрі бас терісіне жылытылған майды жағып,
жылы, ылғал сүлгімен орап, 1 сағаттан соң,
сусабынмен жуып алынады.
Жүгері
туысы (кукуруза). Бірүйлі өсімдік, гүлдері
және гүлшоғыры өртүрлі жынысты. Агрегатгы
сыпырғы төрізді жоғары орналасқан гүлшоғырында
екі гүлді аталық масақтары орналасады.
Екі гүлді масақтың әрбір гүліңде үш-үштен
аталығы болады. Аналық гүлдері собық
деп аталынатын күрделі гүлшоғырына жиналады.
Собық жапырақтың қолтығыңда орналасады,
және ол түрі өзгерген жапырақтардан тұратын
жамылғымен оралып қапталған (жабылған)
болып келеді. Аналық, гүлдің гүлтүйіні
дөңгелек, мойны жібек жіп төрізді сусылдаған
ұзын болады, оның ұшы екі жақтауы бар
аналықтың аузымен (рыльце) аяқталады.
Тозаң осы өсімдікте собық пайда болып,
оның жамылғысынан шашақтанып аналықтың
аузы көрінгенше пісіп кетеді. Сондықтанда
жүгеріде өздігінен тозандану мүлдем
жоқ десе де болады. Тозаң аналықтың аузына
жел арқылы жақын өсіп тұрған өсімдіктердің
бірінен келіп түседі. Шыққан жері Мексика.
Жүгері жылусүйгіш өсімдік. Оның тамыры
ауаның жеткілікті мөлшерде болып тұрғанын
жақсы көреді. Соңдықтаңда жүгеріні себуден
бұрьш топырақты тиянақты түрде өңдеуден
өткізеді жөне жаз бойы оны қопсытьш отырады.
Жүгері жарықты жақсы көреді, сондықтанда
оны қатар-қатар бір-бірінен қашықтау
себеді. Ол біршама құрғақшылыққа төзімді,
дегенмен күніне әрбір өсімдік 1 литрдей
су қажет етеді. Жүгеріні суық ұрғанға
дейін жинап алады, өйткені пісіп жетілген
өсімдік — 1°С өзінде оңай зақымданады.
Кәдімгі жүгері (кукуруза обыкновенная
—) (258, а-сурет). Жүгері биіктігі 2-3 м және
оданда көбірек болатьш бір жылдық шөггтесін
өсімдік. Ол тек мөдени жағдайда ғана белгілі.
Европаға Оңтүстік Америкадан 1493 ж. әкелінген,
ал Россияға оны X ғасырда себе бастаған.
Кәдімгі жүгері 8 т9р тармағына бөлінеді.
Тамақтық, малға қоректік және техникалық
өсімдік ретінде маңызы аса зор. АҚПІ-да,
Аргентинада және Европада бұл негізінен
мал азығы ретінде пайдаланылатын өсімдік;
Мексикада, Қытайда, Индияда, Моддовада
және Грузияның батыс аудаңдарында астық
беретін дақыл. Жүгерінің ұнында ұлпа
(клейковина) немесе белоктық заттар жоқ.
Көпжылдық жүгері (2.) деген жабайы өсетін
түрінің Мексиканың тауларьшан табылғанына
көп болған жоқ, шамасы ол кәдімгі жүгерінің
арғы тегі болса керек.
Қоңыржай климатты аудандарда жүгерінің
көптеген сорттарының дәндері пісіп үлгермейді.
Сондықтанда Россияның орталық аудандарында
жүгеріні ауылшаруашылық жануарларьш
қоректеңдіру мақсатында силосқа өсіреді.
Соңғы жылдары Россияньщ орталық аудандарыңда
ғана емес, сонымен бірге Сібірде де дән
беретін сорттары шығарылды. Орта Азия
республикалары мен Қазақстанда жүгері
тамақ өнімдеріне қажетті дән беретін
және малға азық болатын аса құнды өсімдік.
Жүгері өндіріс орыңдарына қажетті шикізат
болып табылады.
Жүгері гибридттері
Ерте пісетін гибрид (ФАО 170), дән және сүрлем алу үшін өсіріледі. Өсімдіктің бастапқы даму кезеңінде тез өсу қасиеті гибридті республиканың ең солтүстігіндегі аймақтарында өсіруге қолайлылық тудырады. Кремнийлі тіс тәріздес дәні, құрамында крахмалдың молдығы гибридті жармаға, ұнға және қоректік мақсаттарға қолдануға мүмкіндік береді. Сүрлемнің ерте пісуімен және жақсы сапасымен ерекшеленеді. Гибридтің ерте пісуі және дәнінің мол ылғал беруі егінді дән алу мақсатында жинап алуға өте қолайлы.
Сұрып көрсеткіштері
Өнімділігі: |
орташа |
Пісіп жетілуі: |
ерте |
Ауруларға төзімділігі: |
жоғары |
Ерте пісетін гибрид (ФАО 200), дән алуға немесе сүрлем алуға да қолданылады. Мол өнімділігімен және дәнінің жоғары сапалылығымен ерекшеленеді. Дәні жарма, ұн дайындауға, сондай-ақ түрлі топтағы жануарлар үшін қоректік мақсатта пайдалануға жарамды. Гибридтің пісіп жетілу кезеңінде дәнінің ылғалды тез беру қасиеті оны республиканың солтүстік аймақтарында кеңінен өсіруіне мүмкіндік береді.
Сұрып көрсеткіштері
Өнімділігі: |
орташа |
Пісіп жетілуі: |
ерте |
Ауруларға төзімділігі: |
жоғары |
Орташа кеш пісетін, мол түсімді жаңа гибрид (ФАО 700). Бұл гибридтің өзіне тән қасиеттері егіннің пісіп жетілу мерзімі ұзағырақ болып келетін республиканың оңтүстік аймақтарында толығынан білінеді. Өсімдіктің биіктігі өте жоғары – 250–270 см. Дәндері жақсы шығады, құрамы крахмал мен протеинге бай. Жапырыла өсуге, негізгі ауруларға, құрғақшылыққа төзімді. Біркелкі пісіп жетіледі, дәндері ылғалды болып келеді.
Сұрып көрсеткіштері
Өнімділігі: |
жоғары |
Пісіп жетілуі: |
орташа кеш |
Ауруларға төзімділігі: |
жоғары |